Postawa ciała. Wady postawy i budowy ciała

Człowiek, podobnie jak i inne kręgowce, posiada kostny szkielet. U dorosłego tworzy go zazwyczaj 206 kości różnego kształtu i rozmiarów. Jego funkcje można scharakteryzować następująco:

- rola podporowa i kształtotwórcza - szkielet jako sztywna konstrukcja skutecz-
nie przeciwstawia się siłom grawitacji i stanowi rusztowanie, na którym osadzone są
mięśnie szkieletowe i różne narządy wewnętrzne. Nadaje to ciału określony kształt oraz umożliwia wykonywanie ruchów;

- rola ochronna - niektóre elementy szkieletu służą ochronie określonych, waż-
nych dla organizmu narządów przed urazami mechanicznymi (czaszka, kręgosłup,
klatka piersiowa, miednica);

- rola krwiotwórcza - obecny w wielu kościach szpik produkuje wszystkie rodza-
je krwinek w wyniku podziałów i różnicowania specjalnych komórek macierzystych;

- magazyn związków mineralnych - kościec zawiera około 95% wapnia ustro-
jowego i różne sole, które w razie potrzeby mogą być uwolnione do krwi.

Liczba kości zmienia się w trakcie rozwoju. Noworodek ma ich około 270, dziecko
w wieku szkolnym około 370, a człowiek dorosły przeciętnie 206. Przyczyną tego jest
pojawianie się po urodzeniu, w pobliżu nasad już istniejących kości, wtórnych cen-
trów kostnienia zwłaszcza w dłoniach i stopach. Pojawiają się one w określonej ko-
lejności, stąd też mają duże znaczenie przy określaniu wieku rozwojowego danego
dziecka (wiek kostny). Podobną wartość diagnostyczną ma kolejność pojawiania się
zębów mlecznych i stałych (wiek zębowy). Wyraźne zmniejszenie liczby kości w wie-
ku późniejszym wynika z ich zrastania się ze sobą.

Rozwój kośćca przebiega zgodnie z programem zawartym w genach. W jego re-
alizacji istotną rolę odgrywają hormony. Są to: hormon wzrostu, hormony tarczycy
i sterydy płciowe, zwłaszcza androgeny. Zatem zaburzenia w wytwarzaniu i
wydzielaniu tych hormonów będą się przejawiały nieprawidłościami w rozwoju kośćca, a tym samym sylwetki ciała.

Ryć. Ciemiączka w czaszce noworodka. A ciemiączko przednie, B - ciemiączko tylne, ciemiączko przednio-boczne, D - ciemiączko tylno-boczne

W rozwoju kośćca uwidaczniają się różnice między płciami. Szkielet dziewcząt
rozwija się szybciej niż chłopców. U noworodków różnica wynosi około 2 tygodni, ale
wraz z wiekiem rośnie aż do około 2 lat w okresie dojrzewania. Warto zauważyć, że
mniej więcej z takim opóźnieniem w stosunku do dziewcząt zaczynają dojrzewać
chłopcy.

Na przebieg rozwoju kośćca wpływają także czynniki środowiskowe modyfiku-
jąc zdeterminowany genetycznie program jego rozwoju. Najważniejszymi są: odży-
wianie zapewniające dostarczenie wszystkich niezbędnych składników budulcowych
szkieletu oraz aktywność ruchowa i wiążący się z nią tryb życia. Ruchy, a także po-
zycje ciała wytwarzają określone obciążenia na rosnące kości i tym samym modelują
ich ostateczny kształt i strukturę wewnętrzną. Aktywność ruchowa wpływa także po-
zytywnie na funkcjonowanie stawów.

Budowa szkieletu w poszczególnych okresach rozwoju wykazuje szereg cech przystosowawczych. Na przykład kości noworodka i małych dzieci są słabiej uwapnione niż kości dorosłych, co warunkuje ich większą elastyczność i odporność na złamania i wstrząsy. Postępująca wraz z wiekiem mineralizacja nadaje im z kolei większą wytrzymałość mechaniczną.

Charakterystyczną cechą szkieletu noworodka jest duża czaszka (około 1/4 długości ciała), co związane jest z intensywnym rozwojem mózgu w okresie płodowym i krótko po urodzeniu. Z tego też względu szwy czaszki nie są skostniałe, a ponadto między kośćmi występują ciemiączka, czyli przestrzenie zamknięte błoną łącznotkankową. Największe z nich to ciemiączko przednie i tylne. Taka budowa głowy ułatwia poród ponieważ czaszka może się dopasować kształtem do kanału rodnego. Z tego też względu noworodki mogą mieć czasem przejściowo lekko zdeformowaną czaszkę. Ciemiączka zarastają po urodzeniu: tylne w 3-4 miesiącu a przednie między 12 a 18 miesiącem.

Rozwój szkieletu pociąga za sobą zmiany proporcji ciała. Krótkie
i mniej więcej jednakowej długości kończyny niemowlęcia sprawiają, że środek cięż-
kości ciała jest nisko położony, co ułatwia utrzymanie równowagi podczas opanowy-
wania umiejętności lokomocyjnych, a ponadto minimalizuje ryzyko nieszczęśliwych
upadków. Wraz z wiekiem kończyny rosną szybciej niż tułów i głowa, skutkiem cze-
go sylwetka staje się długokończynowa stopniowo nabierając proporcji właściwych
dla dorosłego. Zmiany te przebiegają w określonej kolejności i również mogą być wy-
korzystane do określenia stopnia zaawansowania rozwoju (wiek sylwetki).

Postawa ciała

Z rozwojem sylwetki wiąże się postawa ciała. Najogólniej mówiąc postawę można
określić jako sposób „trzymania się" osobnika uwarunkowany nawykiem ruchowym oraz podłożem morfologicznym i funkcjonalnym (głównie rozwojem układu szkieletowego, mięśniowego i nerwowego). Inaczej mówiąc jest to sposób utrzymywania ciała w pozycji swobodnie stojącej.

Na jej ukształtowanie wpływa szereg czynników:

-typ budowy ciała (somatotyp),

- płeć,

-tryb życia,

-stopień zmineralizowania szkieletu,

- obciążenia fizyczne, ilość,

- jakość pożywienia.

- stan psychiczny (np. osobę mocno czymś zgnębioną można często rozpoznać właśnie po postawie ciała, podobnie jak kogoś pewnego siebie).

Na postawę ciała składa się wiele elementów, z których najistotniejsze to:

- ukształtowanie kręgosłupa (krzywizny fizjologiczne) i kończyn dolnych jako elementów szkieletu. Kręgosłup stanowią 33-34 kręgi tworzące odcinek szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i guziczny. Pełni kręgosłup funkcje :statyczną, dynamiczną , ochronną i amortyzującą. Posiada fizjologiczne krzywizny kręgosłupa:

lordozę szyjna i lędźwiowa oraz kifozę piersiowa i krzyżową.

- czynność mięśni szkieletowych, których napięcie decyduje o utrzyma-
niu „rusztowania" w pozycji pionowej. Warunkiem podstawowym utrzymania takiej
postawy jest, aby rzut środka ciężkości ciała na podłoże znajdował się na powierzch-
ni ograniczonej zewnętrznymi krawędziami stóp.

Postawa kształtuje się wraz z wiekiem i proces ten trwa aż do okresu dorastania.

Główne jego etapy można scharakteryzować następująco:

- kształtowanie się lordozy szyjnej (około 4 miesiąca życia), spowodowane uno-
szeniem przez dziecko, leżące na brzuchu, główki (co wiąże się ze wzmocnieniem

mięśni karku i grzbietu), w wyniku czego powstają obciążenia kręgów szyjnych, po-
wodujące ich wygięcie do przodu,

- kształtowanie się kifozy piersiowej (około 6 miesiąca życia), spowodowane
początkiem siadania i pochylaniem się w tej pozycji do przodu, co zwiększa nacisk
na przednią część powierzchni stawowych kręgów i powoduje wyginanie kręgosłupa
do tyłu,

- kształtowanie się lordozy lędźwiowej, spowodowane umiejętnością stania i póź-
niej chodzenia, przyjęcie pozycji pionowej zmniejsza radykalnie płaszczyznę podsta-
wy. Utrzymywanie się w tej pozycji wymaga wzmocnienia mięśni pośladkowych, co
następuje w miarę zdobywania umiejętności chodzenia. Widocznym dla otoczenia
skutkiem zwiększenia się nacisku trzewi na ścianę brzucha jest jego uwypuklenie się
(niekiedy niepokojące rodziców) i przesunięcie się środka ciężkości w przód. W ce-
lu zrównoważenia ciężaru dziecko odchyla do tyłu górną część tułowia, co zmienia nacisk na kręgi w okolicy lędźwiowe) i powoduje ich wygięcie do przodu. Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa w ontogenezie (objaśnienia w tekście)

Krzywizny kształtują się mniej więcej do dwóch i pół lat życia dziecka,
jednak w trakcie dalszego rozwoju ulegają modyfikacji. W wieku szkolnym pogłębia
się kifoza piersiowa oraz lordoza lędźwiowa. Mięśnie brzucha ulegają wzmocnieniu
i zmniejsza się jego wypukłość. Wygięty w opisany sposób kręgosłup staje się dobrym amortyzatorem, chroniąc zarazem zawartość czaszki przed mikrourazami, mogącymi być skutkiem chodzenia. Krzywizny zwiększają wytrzymałość kręgosłupa na obciążenia.

O takiej ważnej i zarazem niedocenionej roli kręgosłupa świadczy fakt, że przy
kontrolowanych zeskokach, nawet z dużej wysokości, nic nam się nie dzieje, natomiast nieprzewidziane klapnięcie siedzeniem na oblodzony chodnik może się skończyć wstrząsem mózgu.

Pionizacja ciała to także bodziec do kształtowania się stopy. Od fizjologicznego
płaskostopia, występującego do ukończenia 3., a nawet 4. roku życia (spowodowanego grubą podściółką tłuszczową) stopa formuje się w kształt wysklepiony nazywany stopą marszową, który amortyzuje wstrząsy i zwiększa ekonomię ruchów zapewniając odbijanie się stopy od podłoża.

Okres dojrzewania płciowego, z powodu występującego wtedy pokwitaniowego
skoku wzrostu i nie nadążaniem rozwoju siły mięśniowej za rozwojem szkieletu, jest
bardzo istotny dla kształtowania się prawidłowej postawy ciała. Gdyby wszystko szło
dobrze, to właściwie rozwinięte mięśnie powinny doprowadzić do zdobycia prawidło-
wej postawy, a nawet skorygowania nabytych przejściowo wad. Niestety, zazwyczaj
nie idzie dobrze i większość dzieci w Polsce po okresie dojrzewania ma utrwalone
wady postawy ciała.

-W wieku dojrzałym postawa ciała jest ściśle związana z typem konstytucyjnym
budowy ciała (somatotypem). Nawet pobieżny rzut oka na postawę ciała koleżanek
i kolegów czytelnika tego rozdziału nie napawa optymizmem. Dotyczy to zapewne
i samego czytelnika, warto więc spróbować przyjąć, nawet na moment, postawę wła-
ściwą, aby wiedzieć, do czego dążyć na co dzień w tym względzie.

Proces posturogenezy:

- przejście z okresu niemowlęcego do poniemowlęcego (pionizacja );

- przejście z okresu przedszkolnego do szkolnego 9zmiana trybu życia);

- okres dojrzewania a po nim definitywna stabilizacja postawy ciała.

Wady postawy

Odchylenie od prawidłowej postawy ciała. Dwa okresy nabywania wad postawy okresy krytyczne dla posturogenezy:

- wiek 7-8 lat zmiana trybu życia;

- skok pokwitaniowy - zmiana proporcji ciała.

Wady postawy i budowy ciała można podzielić na dwie grupy:

1. Wrodzone wady : kości i mięśni. Maja charakter dziedziczny lub rozwijają się w wyniku czynników działających w okresie płodowym (infekcje matki, urazy, czynniki toksyczne).

2. Nabyte wady:

-rozwojowe - są skutkiem takich chorób jak, krzywica, gruźlica kości, stawów, choroba Scheuermanna

- nawykowe - jako skutek przybierania niewłaściwej postawy ciała, czynniki środowiskowe (ograniczenie aktywności ruchowej, niewłaściwe obuwie, ubiór, niewłaściwe stanowisko pracy ucznia), czynniki morfologiczne (zaburzenie napięcia mięśni wskutek przemęczenia lub chorób), fizjologiczne( nawyk przyjmowania niewłaściwej postawy ciała wskutek wad wzroku, słuchu, czucia głębokiego)

1. Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej:

- plecy okragłe-hiperkifoza piersiowa;

- plecy wklęsłe- hiperlordoza lędzwiowa;

-plecy okrągło-wklęsłe;

-plecy płaskie

2. Boczne skrzywienie kręgosłupa skoliozy

Podział skolioz:

a. chronologiczny niemowlęcy, dziecięcy, młodzieńczy najczęściej między 11-14rż.

b. etiologiczny wg Cobba wyróżnia skoliozy

- funkcjonalne (czynnościowe) możliwość skorygowania ćwiczeniami, nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa

-strukturalne - torsja kręgosłupa wzdłuż jego długiej osi, utrwalone zmiany w budowie kręgosłupa

Choroba Scheuermanna -młodzieńcza kifoza piersiowa to powolne narastanie , przodopochylenie kręgosłupa piersiowego, zaokrąglenie pleców. Głowa pochylona do przodu, okrągłe plecy, wystający do przodu brzuch. U chłopców około 14-17 rż . etiologia nieznana.

Choroba Perthesa - jałowa martwica głowy kości udowej. Dotyczy chłopców między 4-10 rż. Zaburzenia w odżywianiu głowy kości udowej prowadzi do bezbakteryjnej jałowej martwicy. Objawy to ból stawu biodrowego, utykanie, oszczędzanie kończyny, wychudzenie bliższej części uda, ograniczenie rotacji wewnętrznej, niechęć do spotu. Późno rozpoznana grozi kalectwem.

Wady kończyn dolnych:

- kolana koślawe

- kolana szpotawe

- stopa płaska

- stopa płasko-koślawa

- stopa szpotawa

Skutki wad postawy;

- zaburzenia w budowie i czynności narządów i układów (pogorszenie wentylacji płuc, utrudniony dopływ krwi do mózgu;

- kręgosłup prosty -mikrourazy głowy, podczas chodzenia;

Skoliozy- pogarszają wentylacje płuc, bóle mięsni żebrowych, utrudniają prace serca, naczyń krwionośnych;

-wady kończyn dolnych utrudniają długotrwałe chodzenie i stanie.

Skutki ogólne wad postawy- pogarszają warunki statyki ciała, powodując większe zużycie tlenu, energii, poczucie znużenia, nerwowość.

1

---