6. STYLIZACJA

Zarys poetyki (E. Midońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara)

stylizacja: ukształtowanie językowo wypowiedzi na wyraźne podobieństwo stylu innej wypowiedzi lub zespołu wypowiedzi → realizowana dzięki przejęciu zasad wyboru i układu elementów w postaci stosowanej przez tych, na których styl i język dokonuje się stylizacji

• pojęcie stylizacji pojawia się także poza literaturą: malarstwo, rzeźba, architektura

• stylizacja językowa: możliwa tylko w obrębie języka → istnieje stylizacja językowa na gatunki muzyczne, nigdy na konkretny utwór muzyczny → dotyczy to sfery akustyki

• nie da się konkretnie powiedzieć, w jakim celu stosuje się stylizację → cel zmienia się w zależności od jej charakteru

• każda stylizacja zastosowana w utworze wzmaga siłę jego ekspresji → stylizacja jest potwierdzeniem pewnego kręgu kulturowego, tradycji uznawanej i kontynuowanej przez pisarza

przegląd najważniejszych możliwości w zakresie stylizacji:

ALUZJA LITERACKA

• w danym utworze odnajdujemy przywołanie konkretnego obrazu lub pojęcia znanego z innego utworu literackiego → pokazanie go w nowej strukturze, zazwyczaj w odmiennym celu artystycznym

• aluzja literacka czasami może być kluczem do właściwego odczytania całego utworu (J. Tuwim Odyseusz)

• funkcja: potęgowanie siły ekspresji środkami „pożyczonymi”, sprawdzonymi w swej wartości artystycznej,
  ale przetworzonymi dla artystycznych celów nowego utworu

PARAFRAZA

• sposób budowania tekstu przez włączenie do niego elementów konkretnej wypowiedzi, utworu literackiego,
  ale przyporządkowanych nowej formie i nowej treści (J. Tuwim Bagdad, czyli o przyszłym poecie)

CYTAT

• przytoczenie w oryginalnym kształcie fragmentu cudzego utworu, wtopienie go w tekst wypowiedzi literackiej
  (J. Tuwim Kwiaty polskie)

• w cytacie nie ma możliwości odmienienia intencji i wymowy ideowej cytowanego utworu → może on funkcjonować tylko w tym kształcie, jaki nadał mu jego twórca

STRESZCZENIE

• zabieg bliski zabiegowi użycia cytatu - forma narracji o jakimś utworze (J. Tuwim Kwiaty polskie, A. Mickiewicz Pan Tadeusz)

PASTISZ

• stylizacja polegająca na zagęszczeniu czyichś - typowych - chwytów stylistycznych dla ukazania ich wyrazistości → stylizacja na jakiś określony (bo indywidualny) styl językowy

• jest zabawą literacką i posiada bezpośrednią wskazówkę czyj styl został podchwycony (K.Wyka Przy drogowym pobrzeżu)

PARODIA

• chwyt podobny do pastiszu, różniący się tym, że:

• często pojawia się tendencja satyryczna

• w parodii mamy do czynienia z kondensacją chwytów stylistycznych charakterystycznych dla czyjegoś stylu,
  ale chwyty te pozbawione są pierwotnych motywacji estetyczno-ideowych, co prowadzi do karykaturalnych przejaskrawień

• parodia dała podstawy poematu heroikomicznego, który powstał z parodii poematu homeryckiego

• w parodii ważną rolę odgrywa przyjęcie identycznego kształtu rytmicznego wypowiedzi, tego samego gatunku wierszowego

TRAWESTACJA

• odmiana parodii, polegająca na przeróbce utworu o tonacji poważnej na utwór komiczny z zachowaniem charakterystycznych dla pierwowzoru elementów kompozycji, treści, stylu: styl podniosły, patetyczny zostaje zastąpiony potocznym, a nawet wulgarnym.

• zabawa literacka mająca określony cel komunikacyjny

• ośmiesza zjawiska społeczne, może być wykorzystywana w celach humorystycznych.

STYLIZACJA NA GATUNEK LITERACKI

• odwołanie się do jakiegoś gatunku literackiego poprzez wyzyskiwanie pewnych elementów strukturalnych
  i kompozycyjnych danego gatunku (K. I. Gałczyński Żywot Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego) → wykorzystanie stylizacji wersyfikacyjnej itp.

STYLIZACJA NA UTWÓR MUZYCZNY

• dążenie do tego, aby wiersz oddziaływał na równi: warstwą brzmieniową o znaczeniową, ale strona brzmieniowa była ekspresywnie mocniej nacechowana

• zjawisko rzadkie, ponieważ współczesna poezja świadomie odchodzi od eksponowania walorów dźwiękowych wiersza, skupiając się na walorach treściowych słowa

• taką stylizacje realizuje się za pomocą (prze wszystkim) elementów kompozycyjnych utworu: układ wątków, motywów
  (K. I. Gałczyński Melodia; Niobe)

STYLIZACJA NA JĘZYK OBCY

• próba naśladowania dźwięków jakiegoś (obcego) języka z jego charakterystyczną melodią → daje to specyficzną melodię językową

• takiego zabiegu dokonuje się przez wyzyskanie układów głosek i formantów wyrazowych charakterystycznych
  dla danego języka (J. Tuwim O mowie rosyjskiej)

ARCHAIZACJA

• zabieg umożliwiający osiągniecie tzw. kolorytu lokalnego i czasowego przez wprowadzenie języka określonej epoki, której utwór dotyczy → założenie jest oczywiście teoretyczne, bo nie możemy oddać epoki, jeśli jest zbyt odległa

• potrzeby artystyczne wykluczają w zasadzie pełne nasycenie tekstu językiem danej epoki → w praktyce posługuje się tu archaizmami bez względu na epokę z której pochodzą → archaizm pełni funkcję sygnału dawności

STYLIZACJA NA GWARĘ - DIALEKTYZACJA

• dialektyzacja wprowadza czasem do literatury język gwar jako kompletny system językowy

• zabieg ten pociąga za sobą niebezpieczeństwo - wprowadzenie fałszu artystycznego

• wprowadzenie gwary do utworu literackiego pełni funkcje stylizacyjną w tym sensie, że albo charakteryzuje postaci albo miejsce

• operowanie gwarą może przybrać dwie formy

1. gwara jest jednym systemem językowym utworu literackiego

2. język gwarowy pojawia się na równi z językiem literackim, nie jest to jednak dowolna mieszanina, ale wyraźne sfunkcjonalizowanie obu systemów językowych

---