POLITYKA REGIONALNA
Mimo że Unia Europejska należy do najbogatszych obszarów świata, między jej regionami istnieją ogromne wewnętrzne różnice poziomu dochodów i szans. Przystąpienie do Unii 10 nowych państw członkowskich w maju 2004 r. jeszcze zwiększyło istniejące dysproporcje, jako że dochód narodowy tych państw znajduje się znacznie poniżej średniej w UE. W ramach polityki regionalnej dokonuje się transferu zasobów z regionów zamożniejszych do biedniejszych. Polityka ta to zarówno narzędzie solidarności finansowej, jak i potężna siła napędowa integracji gospodarczej.
Solidarność i spójność
Wartości leżące i podstaw polityki regionalnej UE podsumować można dwoma słowami - solidarność i spójność:
solidarność ponieważ polityka ta ma przynieść korzyść obywatelom i regionom, którzy, w porównaniu ze średnimi dla całej UE, są w gorszej sytuacji gospodarczej i społecznej.
spójnośćponieważ na zmniejszeniu dysproporcji dochodów i zamożności między krajami i regionami biedniejszymi a zamożniejszymi skorzystają wszyscy.
Znaczne różnice poziomu dobrobytu występują zarówno wewnątrz państw członkowskich, jak i pomiędzy nimi. Nawet przed rozszerzeniem UE w dziesięciu najbardziej dynamicznych regionach UE odnotowywano poziom dobrobytu, mierzony PKB na głowę mieszkańca, który był prawie trzykrotnie wyższy niż w dziesięciu najmniej rozwiniętych regionach. Regiony cieszące się największym dobrobytem to ośrodki miejskie - Londyn, Hamburg i Bruksela.
Dynamiczne efekty członkostwa w UE, połączone z energiczną i właściwie ukierunkowaną polityką regionalną mogą przekładać się na konkretne wyniki. Jednym z nich jest stopniowe podwyższanie poziomu życia w biedniejszych krajach. Szczególnym optymizmem napawa przypadek Irlandii. PKB Irlandii, który w 1973 r. - kiedy kraj ten przystąpił do wspólnot europejskich - wynosił 64 % średniej dla UE, obecnie należy do najwyższych w Unii. Jednak w krótkim okresie dysproporcje między bogatszymi i biedniejszymi krajami pogłębią się wraz z przystąpieniem Bułgarii i Rumunii w styczniu 2007 r.
Jednym z głównych priorytetów na okres po roku 2004 jest możliwie najszybsze zbliżenie stopy życiowej w nowych państwach członkowskich do średniej UE.
Przyczyny nierówności
Nierówność ma różne przyczyny. Może wynikać z długofalowych trudności wynikających z oddalenia geograficznego, niedawnych zmian społecznych i gospodarczych, lub połączenia obu tych czynników. Skutki takich trudności są często jasno widoczne: należą do nich zubożenie społeczne, zła jakość szkolnictwa, wyższe bezrobocie i niewydolna infrastruktura.
Cena sukcesu
Polityka UE zmierzająca do zmniejszenia dysproporcji regionalnych opiera się na czterech funduszach strukturalnych; są to:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego;
Europejski Fundusz Społeczny;
jedna z sekcji funduszu rolnego UE, poświęcona rozwojowi obszarów wiejskich;
pomoc finansowa dla społeczności rybackich, stanowiąca część wspólnej polityki rybołówstwa.
W okresie od 2000 r. do końca 2006 r. z tych funduszy wypłacone zostanie 213 mld EUR, co stanowi ok. jednej trzeciej wszystkich wydatków UE.
Kolejne 18 mld euro przeznaczono na Fundusz Spójności, utworzony w 1993 r. w celu finansowania infrastruktury transportowej oraz infrastruktury ochrony środowiska w tych państwach członkowskich, których PKB w owym czasie wynosił poniżej 90 % średniej w całej Unii (państwami tymi były Grecja, Irlandia, Hiszpania i Portugalia). Obecnie fundusz ten obejmuje także nowe państwa członkowskie. Z uwagi na dobre wyniki gospodarcze, Irlandia przestała kwalifikować się jako beneficjent funduszu w 2004 r.
Na co wydaje się pieniądze
W odróżnieniu od Funduszy Spójności, z czterech funduszy strukturalnych mogą korzystać regiony biedne lub znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, położone we wszystkich krajach UE, w oparciu o pewne kryteria i cele.
Łącznie ok. 70 % środków z tych funduszy przeznacza się na regiony objęte tzw. Celem 1, tj. takie, w których PKB wynosi poniżej 75 % średniej w UE. W 50 regionach korzystających z tych funduszy mieszka ok. 22 % ludności Unii; środki z funduszy strukturalnych wydaje się na poprawę podstawowej infrastruktury i tworzenie warunków zachęcających do inwestycji gospodarczych w tych regionach.
Kolejne 11,5 % puli środków przeznaczone jest dla regionów objętych Celem 2 (tj. obszarów znajdujących się w zapaści gospodarczej z powodu trudności strukturalnych); środki te mają wspomóc konwersję społeczną i gospodarczą tych regionów. Na obszarach należących do tej grupy mieszka ok. 18 % ludności UE. Dzięki jednemu z programów realizowanych w Danii w ramach Celu 2, który otrzymał dofinansowanie z funduszy strukturalnych w wysokości 162 mln euro, z powodzeniem zmodernizowano system transportu i telekomunikacji na terenie złożonym z małych wysepek i wybrzeży, do których dostęp drogą lądową jest ograniczony i który ma ograniczone własne zasoby wody pitnej.
Cel 3 skupia się na wspieraniu inicjatyw służących tworzeniu miejsc pracy oraz programów realizowanych we wszystkich regionach nie objętych Celem 1. 12,3 % środków przeznacza się na zmiany i modernizację systemów edukacji i kształcenia oraz inne inicjatywy służące poprawie zatrudnienia.
Istnieją także cztery inicjatywy specjalne, na które łącznie przeznacza się 5,35 % środków z funduszy strukturalnych. Inicjatywy te dotyczą współpracy transgranicznej, programów rewitalizacji terenów miejskich oraz równości w dostępie do rynków pracy.
Pomoc nowym członkom UE
W wyniku rozszerzenia UE w roku 2004, obszar Unii i jej liczba ludności zwiększyły się o 20 %, natomiast jej PKB tylko o niecałe 5 %. PKB nowych członków wynosi od ok. 82 % średniej w UE w przypadku Cypru do 45-50 % w przypadku Polski i krajów bałtyckich (Estonii, Łotwy i Litwy). UE uruchomiła specjalne programy finansowe na okres 2000-2006, które mają pomóc nowym członkom w dostosowaniu się do członkostwa w Unii i rozpoczęciu procesu niwelowania dysproporcji w stosunku do pozostałych państw Unii.
Programy te dysponują łącznymi środkami w wysokości ok. 22 mld euro, a obecnie udostępniono dalsze środki na okres po przystąpieniu nowych krajów do UE. Składają się na nie:
ISPA (Przedakcesyjny Instrument Strukturalny), finansujący przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i transportu, dysponujący budżetem w wysokości 7,28 mld euro;
Sapard(Specjalny Program Akcesyjny na rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich), który koncentruje się na rozwoju rolnictwa i dysponuje budżetem w wysokości 3,64 mld euro.
Uzupełniają one starszy program Phare, którego budżet na lata 2000-2006 wynosi 10,92 mld euro, i którego priorytetami są:
poprawa zdolności administracyjnej i instytucjonalnej nowych członków UE; na ten cel przeznacza się 30 % budżetu programu.
finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych, co pochłania pozostałe 70 %.
W uzupełnieniu tych programów Unia zarezerwowała dodatkową kwotę 23 mld euro z puli funduszy strukturalnych i funduszy spójności na pomoc dla nowych państw członkowskich w latach 2004-2006.
Dalsza perspektywa
W 2007 r. UE rozpocznie stosowanie zmodernizowanej i bardziej zintegrowanej polityki regionalnej. Obejmie ona okres od 2007 do 2013 r. Według tych propozycji, starych i nowych państw członkowskich nie traktowano by już osobno. Procedury zostaną uproszczone, a finansowanie skoncentruje się na najbardziej potrzebujących regionach państw członkowskich. Połączony budżet funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności wyniesie w tym okresie ok. 308 mld EUR. Stanowi to 36% łącznych wydatków UE w tym okresie.
Wydatki zostaną podzielone na trzy kategorie. 79 % łącznej kwoty przeznaczone zostanie na zmniejszenie dysproporcji między regionami ubogimi i bogatymi, natomiast 17 % -- na poprawę konkurencyjności regionów biednych i tworzenie w nich miejsc pracy. Pozostałe 4 % przeznaczone zostanie na współpracę transgraniczną między regionami przygranicznymi.