Dział - stanowi nadrzędną jednostkę systematyki gleb Polski. Obejmuje on gleby wytworzone pod przemożonym wpływem jednego z czynników glebotwórczych (gleby litogeniczne, hydrogeniczne, antropogeniczne) albo pod wpływem wssystkich, bez wyraźnej przewagi jednego z nich ( gleby autogeniczne, odpowiadające glebom strefowym). W ramach poszczególnych działów wyróżnia się rzędy gleb.

Rząd obejmuje gleby o podobnym kierunku rozwoju, podobnym stopniu zwietrzenia i przemian materiału glebowego, podobnym typie substancji organicznej, jej przemian i powiązań z częścią mineralną. Poszczególne rzędy mogą obejmować gleby różniące się morfologicznie, ale powstające w zbliżonych warunkach ekologicznych.

Typ gleby jest podstawową jednostką systematyki gleb, która obejmuje gleby o takim samym układzie głównych poziomów genetycznych, zbliżonych właściwościach chemicznych i fizykochemicznych, jednakowym rodzaju wietrzenia, przemieszczenia się i osadzania składników oraz podobnym typie próchnicy. W warunkach naturalnych lub zbliżonych do naturalnych każdemu typowi gleby odpowiada określone zbiorowisko roślinne. W naturalnym rozwoju gleby typ stanowi względnie trwała fazę jej ewolucji, powstającą w równowadze z aktualnym zbiorowiskiem roślinnym.

Podtyp gleby wyróżnia się wówczas, gdy na cechy głównego procesu glebotwórczego nakładają się dodatkowo cechy innego procesu gleb, modyfikujące właściwości biologiczne, fizyczne, chemiczne i związane z nimi cechy morfologiczne profilu glebowego.

Rodzaj gleby określany jest na podstawie genezy i właściwości skały macierzystej, z której wytworzyła się gleba.

Gatunek określa uziarnienie utworu glebowego w całym profilu, na podstawie podziału przyjętego przez Polskie Towarz Glebozn.

Procesu glebotwórcze - przemiany zachodzące w glebach w różnych okresach ich rozwoju, wyrażają się zróżnicowaniem morfologii profilu zwłaszcza w postaci poziomów genetycznych. Poziomy genetyczne wyodrębnione w klasyfikacjach genetycznych w szerszym ujściu odpowiadają poziomom diagnostycznym.

Warstwy glebowe - występujące w obrębie profilu lub pod nim utwory charakteryzujące się cechami i właściwościami związanymi z litogenezą skały macierzystej.

Poziomy główne wyróżniane na podstawie dominujących form z intensywności przeobrażeń utworu macierzystego przez procesy glebotwórcze - różnią się w wyglądzie i właściwościach w porównaniu ze skałą macierzystą.

W glebach mineralnych i mineralno-organicznych wyróżniamy: O-poziom organiczny zawiera >20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej ( do 10 cm miąższości w glebach min 10-30 cm w glebach min-org > 30 cm w glebach org.) A - poziom próchniczy (akumulacyjny) ciemno zabarwiony ( lub ciemniejszy) od poziomów niżej leżących, zawiera zhumifikowaną materię organiczną związaną z mineralnymi składnikami gleby ( < 20% org.) E - poziom wymywania ( eluwialny) wytworzony bezpośrednio pod poziomem O lub A zawiera mniej materii org niż poz O lub A, mniej półtoratlenków i frakcji ilastej od poziomu pod nim zalegającego, barwy jaśniejszej niż poziomy sąsiednie, zawiera więcej kwarcu i krzemionki (dawniej poziom bielicowania, płowienia, lessive) B - poziom wzbogacania , wykazujący nagromadzenie półtoratlenków i materii organicznej, frakcji ilastej w wyniku wymywania lub rozkładu minerałów pierwotnych i tworzenia się wtórnych minerałów ilastych. Wykazuje wtórne nagromadzenie CaCO₃, MgCO₃, CaSO₄ * 2H₂O lub innych soli (dawny poziom brunatnienia i poziom iluwialny) C - poziom skały macierzystej mało zmieniony przez procesy gleb, posiada jednak cechy wietrzenia abiotycznego. Mogą się w nim nagromadzić i cementować go węglany Ca i Mg oraz rozpuszczalne sole, krzemionka, żelazo. Może wykazywać cechy oglejenia. G - poziom glejowy, poziom mineralny wykazujący cechy silnej lub całkowitej redukcji w warunkach anaerobowych. Barwy: stalowoszarej, niebieskawej lub zielonkawej. W przypadku, gdy oglejenie spowodowane jest wodami gruntowymi oznaczamy go symbolem G, a gdy wodami opadowymi Gg. Oglejenie innych poziomów np. Bg oglejenie spowodowane wodami opadowymi, Bgg oglejenie spowodowane wodami gruntowymi. P - poziom bagienny, część profilu gleby org objęta bagiennym procesem glebotw. D - podłoże mineralne, nielite gleb org ( dawniej skała podścielająca) M - poziom murszenia, część profilu gleby organicznej objętej procesem murszenia R - podłoże skalne, lita lub spękana zwięzła ( magmowa, przeobrażona, osadowa) występująca w podłożu. T - warstwa torfowa, w glebach torfowych zalegająca poniżej 30 cm. Poziomy mieszane - pas szerszej niż 5 cm między sąsiednimi poziomami; A/E, E/B ( wcinające się języki) Poziomy przejściowe - część profilu w którym są widoczne równocześnie morfologiczne cechy dwóch sąsiednich poziomów głównych: AE, EB

Podpoziomy - A1, A2 - różnice cech i właściwości poziomów wynikające np. z odmiennej barwy, struktury itp. Dokładniejsze określenie cech i właściwości związanych z genezą danego podpoziomu np. A2g, B3h lub Ap, At, C_Ca.

Cechy morfologiczne profilu glebowego

Miąższość gleby - nazywa się łączną głębokość wszystkich jednolitych genetycznie poziomów zróżnicowania profilu glebowego od powierzchni do skały macierzystej. Za dolną granicę gleby uważa się tę część skały macierzystej, która nie wykazuje śladów procesu glebotwórcz. Gleby wytworzone ze skał luźnych dzieli się na całkowite i niecałkowite. Do całkowitych zaliczane są gleby, w których jednolity skład granulometryczny sięga do głębokości co najmniej 150 cm. Gleby, w których do tej głębokości występują utwory podścielające, nazywamy niecałkowitymi. Są one dzielone na: płytkie - miąższość jednolitego profilu wynosi < 50 cm, średnio głębokie 50 - 100 cm, głębokie 100 cm ale nie sięga 150 cm. Gleby wytworzone ze skał masywnych dzieli się na: płytkie - lita skała występuje na głębokości nie przekraczającej 25 cm, średnio głębokie - o miąższości profilu 25 - 50 cm, głębokie - lita skała występuje na głębokości 50 - 100 cm, bardzo głębokie - o miąższości ponad 100 cm, Wśród gleb organicznych wyróżnia się: płytkie - o miąższości do 30 - 80 cm, średnio głębokie - 80 - 130 cm, głębokie - >130 cm.

Przejście poziomów

Charakteryzuje granice, które występują miedzy poziomami. Ich wyrazistość zależy od intensywności oddziaływania czynników gleb w profilu glebowym, a także zabiegów agrotechnicznych stosowanych przez człowieka. Na podstawie miąższości strefy zmian miedzy sąsiednimi poziomami głównymi wyróżnia się nastep przejścia: ostre 0-2 cm, wyraźne 2-5 cm, stopniowe 5-10 cm. Gdy miąższość przejścia jest większa niż 10 cm wydziela się je jako odrębne poziomy przejściowe lub mieszane.

Barwa gleby

Określa się wzrokowo na podstawie obserwacji odbitej od gleby widzialnej części promieniowania słonecznego. Zależy ona od szeregu czynników, głównie zaś od składników mineralnych i organicznych masy glebowej oraz jej uwilgotnienia. Barwa biała pochodzi od minerałów grupy kaolinitu, wodorotlenków glinu, krzemionki, węglanu wapnia, gipsu, anhydrytu. Czarną barwę nadają glebie związki próchnicze oraz niektóre związki żelaza i manganu. Barwa brunatna, czerwona, rdzawa i żółta związana jest z obecnością żelaza trójwartościowego, a zielonkawo-niebieska pochodzi od zredukowanych związków, głównie dwuwartościowego. Każda barwa jest określona w skali „ Munsell Color Charte” trzema elementami: odcieniem, jasnością i nasyceniem. Wyróżnia się 5 odcieni podstawowych: R, Y, G, B, P i odcienie pośrednie np. YP, BG. Jasność wyraża się liczbą od 0 (czerwony) do 10 (biały). Nasycenie od 0 (brak nasycenia) do 14 (barwa czysta)

Stan uwilgotnienia

Wpływa on na wyrazistość niektórych cech morfologicznych gleby, a zwłaszcza na intensywność barwy. Na ogół, im bardziej gleba jest wilgotna tym ciemniejsza jest barwa poszczególnych poziomów. 4 stopnie uwilgotnienia: gleba sucha - rozpyla się i kurzy przy rozcieraniu w palcach, powietrznie sucha, przy dotyku nie doznaje się uczucia chłodu, świeża - chłodna przy dotyku, nie rozpyla się przy rozcieraniu w palcach, wilgotna - zwilża bibułę lub palce, daje się wałeczkować, silnie brudzi palce, przy ściskaniu w dłoni nie wycieka woda, a powierzchnia dłoni lekko się zwilża, mokra - z gleby wziętej do ręki można wycisnąć wodę.

Struktura gleby

Wyraża zdolność cząsteczek masy glebowej do łączenia się w większe jednostki zwane agregatami. Dzięki strukturze masa glebowa rozpada się na agregaty różnych wielkości, o których powstaniu decyduje działanie czynników glebotwórczych. W warunkach oddziaływania czynników glebotw powstaje struktura naturalna, natomiast w glebach znajdujących się pod intensywną działalnością czynnika antropogenicznego - struktura sztuczna (nabyta). Specyficzne struktury występują w glebach org. W glebach tych, nie podlegających procesowi murszenia, można wydzielić struktury: gąbczastą, włóknistą, amorficzną, galaretowatą. Proces murszenia gleb org przyczynia się do powstawania struktur: ziarnistej, koksikowej, proszkowej, gruzełkowatej. Typowe struktury naturalne gleb mineralnych i mineralno - org: pyłkowate, bryłkowate, orzechowate, ziarniste, słupkowe, słupkowate, pryzmatyczne, płytkowe, blaszkowate, łuskowate. Agregaty duże > 10 mm, średnie 10-0,25 mm, mikroagregaty średnica < 0,25 mm.

Układ gleby

Decyduje o przestrzennym ułożeniu cząstek masy glebowej i agregatów. W zależności od stopnia zagęszczenia fazy stałej gleby rozróżniamy następujące układy: luźny - gleba sypka, rozdzielno - cząstkowa, występuje w piaskach i żwirach piaszczystych, pulchny - elementy strukturalne są słabo scementowane, występuje w glebach pyłowych, piaskach gliniastych mocnych i glinach lekkich, łopata wchodzi łatwo w glebę, zwięzły - elementy strukturalne silnie scementowane, łopata wchodzi trudniej, występuje w glinach średnich, ciężkich i iłach wilgotnych, zbity - cząsteczki masy glebowej bardzo silnie związane, łopata praktycznie nie wchodzi w glebę w stanie suchym, występuje w suchych iłach oraz glinach średnich i ciężkich.

Układ - tekstura - przestrzenne rozmieszczenie cząsteczek pierwotnych jak i agregatów w glebie. 1) Układ luźny: a) słabo pulchny 1,1-1,3 , b) pulchno - zwięzły 1,1-1,3

2)pulchny 0,3-1,1 3)zwięzły 1,3-1,5 4)zbity 1,5-1,7 5)silnie zbity 1,7-2,1

Oglejenie

Swiadczy o okresowym lub stałym niedoborze tlenu, spowodowanym niewłaściwymi stosunkami wodno - powietrznymi, co sprzyja rozwojowi procesów redukcyjnych w glebie. Wyraża się ono morfologicznie występowaniem plam o zabarwieniu sino - zielonkawo - szarym lub niebieskawym. Formy oglejenia: plamiste - występujące głównie w górnej części profilu glebowego w warunkach ograniczonego dopływu tlenu, wywołanych nadmiarem uwilgotnienia przez wody opadowe. O jego powstaniu decyduje również rozkład substancji organicznej przy okresowym zmniejszaniu przewiewności gleby. Zaciekowe - występujące w sąsiedztwie spękań i szczelin tworzących się w glebach zwięzłych. W spękaniach tych gromadzi się woda, która powodując nadmierne uwilgotnienie przyczynia się do przebiegu procesów glejowych wokół szczelin, marmurkowate - pojawia się w warunkach występowania przez dłuższy okres czasu złych stosunków powietrzno - wodnych. Tworzy się ono w wyniku łączenia form oglejenia plamistego i zaciekowego, przyjmując postać mozaiki. Gleby takie w celu poprawienia żyzności wymagają regulacji stosunków wodnych poprzez zwiększenie ich przewiewności, strefowe - zachodzi w warunkach dalszego pogłębiającego się braku tlenu, gdy coraz większa część poziomu objeta jest tym procesem. Elementy glejowe przeważają nad elementami tła poziomu genetycznego. Często występuje ono w postaci smug zorientowanych poziomo, całkowite - tworzy się w warunkach trwałego nadmiernego uwilgotnienia i obejmuje swym zasięgiem całe poziomy glebowe. Wyrazem występowania tej formy oglejenia jest sino - zielonkowate lub niebieskawe zabarwienie całości masy glebowej. Formy oglejenia plamistego i zaciekowego nie pogarszają istotnie warunków wzrostu i rozwoju roślin. Natomiast pozostałe formy: marmurkowate,a szczególnie strefowe i całkowite wymagają polepszenia stosunków powietrznych w wyniku ingerencji człowieka.

Nowotwory

Są to różnorodne skupienia związków mineralnych i organicznych, powstające w glebie w wyniku zachodzących w niej procesów chemicznych, fizykochemicznych oraz działalności organizmów glebowych. Występują one w postaci różnych konkrecji, osadów lub nalotów, których skład chemiczny i kształt zależy od intensywności i kierunków zachodzącego procesu glebowego. Nowotwory dzieli się na: 1.pochodzenia chemicznego: a. żelazisto - manganowe (występujące w formie plam, pieprzy, rurek, pseudofibrów, orsztynu i rudy darniowej) b. Węglanowe (w postaci wykwitów, rurek, żyłek i laleczek) c. Krzemionkowe (plamy, warstewki, osypka) d. Gipsowe (osady, pseudogrzybnie)

2. Pochodzenia biologicznego: a. Koprolity, stanowiące ekskrementy organizmów glebowych, głównie dżdżownic, b. kretowiny, występujące w formie kopców i chodników będących wynikiem działalności kretów oraz drobnych ssaków w glebie.

Domieszki

Stanowią substancje obcego pochodzenia, które nie są wytworem procesów glebowych. Należą tu odłamki cegły, szkła, metali itp. Wnoszone m.in. przez człowieka do gleby w trakcie stosowanych zabiegów agrotechnicznych.

Skała macierzysta wpływa na: skład mineralny, chemiczny, granulometryczny, właściwości fizyczne i chemiczne gleby, cechy morfologiczne.

KLIMAT elementy klimatu: insolacja (nasłonecznienie) -> temperatura, wilgotność powietrza, zachmurzenie i opady, ciśnienie atmosferyczne i związane z nim wiatry. Klimat wpływa na: procesy glebotwórcze-> proces wietrzenia, procesy glebowe (bielicowy, brunatnienia), Bezpośredni wpływ klimatu na glebę: zmywanie powierzchni gleby wodami opadowymi, wywiewanie materiału glebowego wiatrem. Pośredni wpływ klimatu przez: roślinność, typ gospodarki rolnej i leśnej, wilgotność gleby i kierunek ruchu wody w glebie.

Klimat wilgotny - ruch wody zstępujący przesiąkający w glebie woda rozpuszcza i przemieszcza składniki -> proces eluwialny

Klimat suchy - ruch wody wstępujący, woda wyparowująca z gleby wzbogaca wierzchnie warstwy w sole rozpuszczalne -> proces zasolenia gleb.

Strefowość gleb

- poziome strefy na terenach równinnych zależnie od szerokości geograf.

- pionowe strefy glebowe w górach zależnie od wysokości n.p.m.

Utlenianie (oksydacja) - przeprowadzenie ciała beztlenowego w tlenek lub przejście związków o niższym stopniu utlenienia na wyższy (utlenianie magnetytu -> hematyt)

Odtlenianie (redukcja) - powodują bakterie i obecność substancji organicznej w zwietrzelinie Fe₂O₃ -> FeO tlenek żelazowy -> tlenek żelazowy, zmiana barwy skały: czerwono-brązowa -> biało - żółta.

Karbonatyzacja (uwęglanowienie) - jest to proces prowadzący do powstania węglanów. Kwas węglanowy powoduje rozpuszczenie minerałów a zawarte Ca⁺⁺, Mg⁺⁺, Fe⁺⁺ dają z CO₂ -> węglany i dwuwęglany.

Desilikacja (odkrzemionkowanie) - powoduje ubytek pewnych ilości krzemionki z krzemianów i glinokrzemianów.

Produkty wietrzenia chemicznego: rozpuszczalne w wodzie, minerały skałotwórcze odporne na wietrzenie, minerały ilaste.

RZEŹBA TERENU wpływa pośrednio na kształtowanie się gleb: erozja, klimat i roślinność, obieg wody w glebie

Morfologiczne typy krajobrazowe na podstawie rozpiętości i częstotliwości wahań wysokości w przestrzeni: 1. typ równinny - wahania różnic wysokości względnych na długości 2 km 0-200 m a) niziny 0-200-300 m n.p.m. b) wyżyny - wzniesione ponad 200-300 m n.p.m. 2. typ górski - wahania różnic wysokości względnych na długości 2 km ponad 200 m a) góry niskie 200-500 m , b) średnio wysokie 500-1000 m , c) wysokie >1000 m.

Na podstawie wymiarów przestrzennych wyróżnia się: makrorelief - większe i złożone składniki krajobrazu, mezorelief - powierzchnie o przekroju dziesiątek i setek metrów i pionowym zróżnicowaniu wysokości względnych 1-10 m.

WPŁYW ZWIERZĄT - robaki, mięczaki, stawonogi i drobne ssaki. Rola zwierząt: spulchnianie gleby, drążenie w glebie kanalików i kanałów zwiększających porowatość, przewiewność i przepuszczalność gleb, rozdrobnienie szczątków organicznych i mieszanie ich z częściami mineralnymi gleb wpływ na proces humifikacji, aktywna szczególnie działalność w poziomach A_o i A_d

Wpływ mikroorganizmów bakterii: rozkład substancji organicznej, udziałw procesie humifikacji, wiązanie azotu atmosferycznego i procesy jego przemian w glebie ( amonifikacja, nitryfikacja, denitryfikacja), nagromadzenie niektórych składników w glebie ( siarki i żelaza), uruchamianie trudno rozpuszczalnych związków fosforowych w glebie, są wskaźnikiem „zdrowia gleby”, biologicznej aktywności.

Gęstość fazy stałej jest to stosunek masy do jej objętości. C_w=P/V [g/cm³] C_w - jest to masa jednostki objętości gleby (suchej i pozbawionej powietrza). Średnia gęst gl min wynosi 2,65. Waha się zależnie od zawartości części organicznych i składu mineralnego. Minerały ciężkie (magnetyt, cyrkon, hornblenda) mogą wpłynąć na wzrost gęstości do 3 g/cm³. W glebach silnie próchniczych może spaść do 2 i niżej. W glebach organicznych waha się od 2,45 - 1,40.

Gęstość objętościowa gleby stosunek masy określonej objętości gleby o zachowanej strukturze do jej objętości ( jest to masa jednostki objętości gleby o zachowanej strukturze). G.O. chwilowa - oznaczamy w glebie zaraz po jej pobraniu tzn z wodą aktualnie się w niej znajdującą. G.O. rzeczywista - oznaczamy w glebie wysuszonej w 105^oC do stałej wagi tzn pozbawiony wody. W glebach miner gęst objęt = 1,1 - 1,8. W glebach organicz = 0,1 - 1,1 .Torf wysoki = 0,06

Porowatość gleby

Jest to suma objętości wolnych przestrzeni między cząsteczkami stałymi gleby przypadające na jednostkę objętościową. Porowatość kapilarna - pory do 3 mm średnicy, niekapilarna pory o średnicy powyżej 3 mm.Suma obydwu tych porowatości stanowi porowatość ogólną od 28 - 75% mineralne, piaski ~ 40%, lessy 40 - 45%, mady próchni. 50 - 60%, organiczne do 90%.

Pory dzieli się na: drobne - mikropory o śr <0,2 μm - zawierają wodę niedostępną dla roślin, średnie mezopory śr 0,2 - 8,5 μm zawierają wodę dostępną dla roślin, grube makropory śr > 8,5 μm zapełnione przeważnie powietrzem glebowym. Dobre warunki w glebach, gdy 20 - 40% ogólnej porowatości stanowią pory wypełnione powietrzem. P = [(C_w-C_o)/ C_w] * 100%. Pojemność powietrzna w łąkach nie może być < 8-12 %, w glebach uprawnych 15-20%, zboża wymagają 10-15%, buraki cukrowe 15-20%, pomidory 20-30%.

Zwięzłość i pulchność gleby. Zwięzłość jest to stopień (siła) związania poszczególnych cząstek glebowych ze sobą. Zależy od: składu mechanicznego, jakości organicznych i mineralnych koloidów, zasobności gleb w związki wapnia, stanu wilgotności. Próchnica i węglan wapnia powiększa zwięzłość gleb lekkich, a zmniejsza zwięzłość gleb ciężkich. Odwrotnością zwięzłości jest pulchność. Zależy ona od: porowatości, zawartości próchnicy i innych koloidów, działalności fauny glebowej, korzeni roślin, składu mechanicznego i zabiegów agrotechnicznych. Dla celów praktycznych rozróżniamy: gleby zwięzłe - gliny ciężkie i iły, gl średnio zwięzłe - piaski gliniaste, gliny lekkie, pyłowe, gl słabo zwięzłe - piaski słabogliniaste, gl luźne - żwiry i piaski luźne.

Plastyczność gleb jest to zdolność do lepienia się w stanie wilgotnym i przybieranie pod wpływem działania sił zew form oraz zachowanie się tych form po ustaniu działania sił zewnęt. Cecha ta ujawnia się tylko przy pewnym stopniu wilgotności gleby. Zjawisko plastyczności wywołane jest energią powierzchniową.

Lepkość gleby jest to zdolność przylegania gleby do różnych przedmiotów. Zależy od: mechanicznego i chemicznego składu gleby, wilgotności gleb, rodzaju materiału - przedmiotu, od siły z jaką się przedmiot przyciska dl gleby.

Sposoby zachowania albo zwiększania ilości próchnicy w glebie: obornik 25-35 ton/ha/ 5 lat, słoma przyorana 1 kgN1000kg słomy, resztki pożniwne, zielone nawozy (rośliny motylkowe), uprawa roślin strukturotwórczych ( wieloletnie motylkowe i ich mieszanki z trawami, rośliny strączkowe), uprawa poplonów, uprawa przy umiarkowanej wilgotności gleby ( nie niszczy się struktury). Uprawa okopowych następuje zmniejszenie się zawartości próchnicy- plodozmiany. Źródła substancji organicznej: Ściółka leśna 3 ton/ha (liście, igliwia), 15 ton/ha lasy basenu kongijskiego, Stawonogi 100tys/m². Organizmy glebowe Zespół organizmów zamieszkujących powierzchniowe warstwy gleby nazywamy edafonem. Należą do niego: 1. mikroflora: bakterie, grzyby, promieniowce, porosty, glony, wirusy i bakteriofagi 2. mikrofauna: pierwotniaki, nicenie, roztocze, skoczogonki, 3. świat zwierząt wyższych: gryzonie i zwierzęta owadożerne, owady, wije, skorupiaki, ślimaki, pajęczaki, dżdżownice 4. rośliny wyższe : Korzenie roślin wyższych są głównym źródłem substancji organicznej dostarczają więcej resztek niż pozostałe razem. Na obszarze 1 ha znajduje się 1000kg żywych bakterii. Posiadają monopol na trzy podstawowe przemiany enzymatyczne: nitryfikację, utlenianie siarki, wiązanie azotu. Grzyby jest 690 gatunków grzybów ( drożdże, pleśmnie, grzyby kapeluszowe) w 1g suchej masy gleby jest 10-20 mil osobników = 1000 kg/ha. Rozkładają: celulozę, skrobię, żywicę, ligninę. Mikoryza - symbioza grzyba z rośliną wyższą wzrasta pobieranie fosforu przez rośłiny - szczególnie na glebach jałowych - grzyb pobiera węglowodany z korzeni roślin. Promieniowce - ilość przerobionej gleby rocznie na 1 ha wynosi 35 ton. Przepuszczają nie tylko substancje organiczne, ale również składniki mineralne wzbogacając je w enzymy. Waga ekskrementów dżdżownic na 1 ha gleb uprawnych może wynosić 16000kg - wzbogacone w azot ogólny i azotany, wymienny wapń, magnez i przyswajalny fosfor. Ilość dżdżownic na glebach ubogich 30000/ha do 2 500 000 na glebach silnie nawożonych obornikiem - co stanowi żywej wagi 15 - 1100 kg/ha. Działalność mikroorganizmów korzystna dla roślin wyższych: rozkład sub org - uwalnianie i udostępnianie N, przekształcanie związków mineral - zw azotowe do amonowych i azotanowych, uwalnianie S, utle Fe⁺⁺; Mn⁺⁺, wiązanie azotu - bakterie brodawkowe.

WODA W GLEBIE Źródło wody: 1. opady - deszcz, śnieg, grad, rosa, 2. podsiąkająca woda glebowo - gruntowa 3. kondensacja pary wodnej - istotna w strefie suchego stepu i półpustyni. Rola wody: jest roztworem glebowym zawierającym związki organiczne, mineralne i mnieralno - org, w wodzie są rozpuszczone gazy, krążenie wody ma wpływ na przebieg procesów chemicznych, fizycznych i biologicznych, wyprodukowanie 1 kg suchej masy rośliny potrzebują od 250 - 300 litrów wody. 1 ha lasu zużywa w ciągu roku 470 - 2200 ton wody. Roślinność leśna i łąkowa zużywa więcej wody z tej samej powierzchni niż rośliny uprawne. Przy niedostatecznej ilości opadów należy magazynować wodę przez: 1polepszenie struktury, 2pasy ochronne - zmniejszają spływ, parowanie, zwiększają wilgotność powietrza, 3płodozmiany. Przy opisie profilu glebowego ważne jest stwierdzenie czy uwilgotnienie gleby zostało spowodowane wodą gruntową czy opadową. Postacie wody w glebie: 1woda chemiczna, 2 woda w postaci pary, 3.woda związana siłami molekularnymi a)higroskopijna b)błonkowa: właściwa, kątowa, 4.kapilarna: a)właściwa: zamknięta, otwarta (funikularna i pendularna) b) przywierająca: wisząca, opadnięta 5. grawitacyjna (wolna) 6.gruntowo - glebowa 7.gruntowa

Woda chemiczna Część składowa związków mineralnych zawartych w glebie np. limonit kaolinit. Woda ta nie ulatnia się pod wpływem suszenia w 105 stop Celsj. Ilość jej w glebach dochodzi do 7%.

Woda w postaci pary Porusza się pod wpływem: różnicy w stopniu nasycenia powietrza poszczególnych warstw gleby parą wodną, różnicy temp - ruch pary z miejsc o wyższej temp do miejsc o temp niższej. Kondensacja pary wodnej: 1.molekularna (adsorpcja pary) - pochłanianie pary przez cząstki glebowe, które nie osiągnęły stanu wilgotności odpowiadającej ich maksymalnej higroskopowości. 2. termiczna - przy przejściu powietrza glebowego nasyconego parą wodną z miejsc o wyższej temperat do miejsc o temp niższej ( ważne w klimacie suchym). Zaopatruje rośłiny kserofilne tj takie, które mogą się rozwijać w warunkach wilgotności niższej od punktu więdnięcia roślin. Woda związana z cząsteczkami glebowymi siłami molekularnymi. Siły molekularne czasteczek glebowych adsorbują dipole pary wodnej, dipole wody i jony. 1.Woda higroskopowa - woda glebowa, która powstaje na skutek wiązania przez glebę pary wodnej powietrza. Otacza cząsteczki glebowe cienką silnie przylegającą powłoką. Ciśnienie z jaką ona jest utrzymywana wynosi 31-10 000 atmosfer. Zawartość wody higr zależy od: składu mechanicznego, rodzaju kationów wymiennych wystepujących na powierzchni cząstek koloidalnych .Ulatnia się w 105 stop Celsj. Jest niedostępna dla korzeni roślin. Woda higrosk zwyczajna - woda która powstaje w glebie powietrznie suchej - zmienia się w zależności od wilgotności powietrza. Wynosi od 0,1 - 10%. Woda higroskop maksymalna - jest to ilość wody jaką jest zdolna pochłonąć gleba jeśłi wilgotność względn powietrza wynosi 100%. Maksymalna woda higros jest 2 - 3 razy wyższa od zwyczajnej. Częściowo może być dostępna dla roślin2. Woda błonkowata. Pole sił molekularnych po osiągnięciu przez glebę stanu maksymalnej higroskopowości nie jest w stanie przyciągać z otoczenia cząstek pary wodnej. Jest ono jednak dostatecznie silne, aby przyciągać cząsteczki wody zwilżającej glebę - wówczas na wodzie higrosk powstają błonki wody - woda błonkowa przywierająca. Woda błonkowa: właściwa, kątowa. Woda ta nie podlega sile ciężkości, tylko w pewnym stopniu jest ruchoma - przemieszcza się z cząsteczk i do czasteczki bardzo powoli. Stan wilgotności gleby kiedy ilość wody błonkowej jest największa nazywamy maksymalną molekularną wilgotnością gleb. Ilośc wody błonkowej zależy od składu mechanicznego i chemicznego. Waha się od 2 - 14 %. Woda błonkowa tylko w bardzo małej ilości jest przyswajalna przez rośliny. Bierze ona udział w procesach glebowych i glebotwórczych. Woda błonkowa może przy braku wody kapilarnej być przekazywana warstwom głębszym i wodzie gruntowej. Woda Kapilarna - wypełniająca kapilary glebowe o średnicy od 0,5 - 3 mm. W zależności od średnicy kapilar woda ta jest w róznym stopniu przyswajalna przez rośliny.1. Woda kapilarna właściwa - łączy się z wodą gruntową 2. woda kapil. Wisząca - nie ma połączenia z wodą gruntową. Im większe kapilary tym wod wolniej się podnosi, Ciśnienie wody zależy od ciśnienia powierzchniowego, wysokość podnoszenia wody jest odwrotnie proporcjonalna do średnicy kapilar, ruch wody jest hamowany przez pęcherzyki powietrza lub rozszerzenie się kapilar. Podsiąkliwość gleb - zdolność do podnoszenia kapilarnego wody od wody gruntowej ku powierzchni gleby. Adhezja - przyleganie, przyczepnośc dwu różnych ciał, Kohezja - spójność, wzajemne przyciąganie cząsteczkowe jednego ciała. Woda Grawitacyjna - woda w której siła ciężkości działająca na jej cząsteczki przezwycięża przyczepność wody do masy glebowej. Woda ta wpływa na: przewietrzenie gleby a tym samym na przebieg procesów chemicznych i biologicznych. Woda Glebowo - Gruntowa (podskórna) - woda która występuje bezpośrednio pod glebą i wywiera stale wpływ na dolną część profilu. W obniżeniach terenu trudno ją odróżnić od wody gruntowej. 1. Woda ta powstaje głównie pod wpływem opadów 2. Przesiąkanie boczne z jezior i łąk 3. Przesiąkanie z dolnych wodonośnych warstw będących pod ciśnieniem 4. Ze strumieni i potoków podziemnych. Woda ta ulega silnym wahaniom w zależności od opadów. Woda Gruntowa - woda wgłębna zalegająca na warstwie nieprzepuszczalnej - może być kilka warstw wodonośnych. Właściwości wody gruntowej: 1. występują na znacznej głębokości 2. w powstawaniu i zasilaniu bierze udział woda przesiąkająca i kondensacja pary wodnej 3. Nie ulega wahaniom w zależności od warunków meteorologicznych. 4. Jest w danym miejscu o jednakowym składzie chemicznym. Właściwości wodne gleb

Pojemność wodna gleb jest to zdolność do wchłaniania i zatrzymywania wody. Zależy od: objętości przestworów i kanalików, składu granulometrycznego, zawartości C, ilości i jakości koloidów, kurczenia i pęcznienia. Rozróżniamy : 1. maksym. Pojemność wodną - wszystkie przestwory są wypełnione wodą a powietrze wyparte - odpowiada porowatości ogólnej, 2. kapliarną - woda wypełnia tylko kapilary 3. polową pojemnośc wodną - ilość wody, którą zatrzymuje gleba po odsiąknięciu wody grawitacyjnej.

Przepuszczalność gleb zdolność do przesączania wody w głąb. Zależy od składu granulometr., struktury, ilości i jakości cząstek koloidalnych, temp, stopnia wilgotności

Parowanie gleb proces ulatniania się wody z gleby do atmosfery w warunkach niedosytu powietrza. Zależy od: podsiąkania, wilgotności, składu mechanicznego, nachylenia i wystawy stoku, szaty roślinnej, warunków meteorologicznych.

Potencjał wody glebowej praca wykonana podczas przeniesienia jednostki objętości wody z gleby do wody swobodnej, której potencjał uważa się za zerowy. Za Schofieldem przyjęto pF = log* h cm H₂O Jest to logarytm dziesiętny z wysokości słupa wody wyrażonego w cm, którego ciśnienie odpowiada sile ssącej gleby. Związek pomiędzy potencjałem wody w glebie wyrażonym w jednostkach pF a jej zawartością określoną w procentach suchej masy gleby przedstawiony graficznie nazywa się krzywą odwodnienia gleby lub krzywą pF. Krzywa pF pozwala na określenie: retencji użytecznej pF 2- 4,2, retencji produkcyjnej pF 2-3,7 Retencja - zdolność gleby do zatrzymywania wody. PF 0-2 woda grawitacyjna, pF 4,2 punkt trwałego więdnięcia rośłin, pF 4,7 maksymalna higroskopowość. Właściwości wodne, które możemy określić z krzywej pF: max pojemność wodną, polowa pojemność wodna pF>2, zawartość wody grawitacyjnej pF< 2, zawartość maks wody higroskopowej pF>4, wilgotność trwałego więdnięcia roślin pF 4,2, zawartość wód dostępnych i niedostępnych dla roślin, retencję użyteczną pF 2- 3,7, retencję produkcyjną pF 2,5 - 3,5, określenie zdolności magazynowania wody, wyliczenie wielkości por gleb. Przebieg krzywej pF w zakresie potencjałów wody wys i śr związany jest ze: składem granulomet, powierzchnią właściwą, hydrofilnością koloidów.

Bilans Wodny Gleb

Przychody i rozchody wody w glebie zależą głównie od następujących czynników: warunków klimatycznych (wielkości i rozkładu opadów atmosf, temp, wilgotności powietrza oraz prędkości wiatru), ukształtowania terenu (reliefu), zdolności retencyjnej gleby, hydrogeologicznych warunków tworzenia się poziomu wody gruntowo - glebowej, działalności gospodarczej człowieka (rolniczej, inżynierskiej, przemysłowej). Czynniki powyższe warunkują kształtowanie się bilansu wodnego gleby. Elementy składowe bilansu dla badanego okresu (rok kalendarzowy, rok hydrologiczny, okres wegetacyjny) ujmuje równanie: W = W_o + (S_o + K + W_g + W_n) - ( T + P + S_p + S_gr)

---