Wstrząs

Wstrząs to zespół objawów powstający w wyniku działania różnorakich przyczyn, w którym obniżona perfuzja tkanek i narządów prowadzi do ich niedotlenienia i spadku poziomu substancji odżywczych. Prowadzi do poważnych zaburzeń czynnościowych, a także nieodwracalnych zmian strukturalnych oraz martwicy. Jest to stan zagrażający życiu, trudny do leczenia, często będący przyczyną śmierci.

Rodzaje wstrząsu

• Wstrząs hipowolemiczny - spadek ciśnienia krwi spowodowany nagłą utratą dużej ilości krwi, na przykład wskutek krwotoku (także wewnętrznego), rozległych poparzeń.

• Wstrząs normowolemiczny - spadek ciśnienia krwi nie jest spowodowany jej fizyczną utratą.

• kardiogenny - spowodowany zwykle nagłą niewydolnością mięśnia sercowego, na przykład zawałem. Jego przyczyną mogą być także inne wady serca i arytmie.

• toksyczny - spowodowany kontaktem z substancją czynną wywołującą nagły spadek ciśnienia.

• septyczny (sepsa) - spowodowany poważną infekcją bakteryjną i następczą silną reakcją systemu immunologicznego. Endogenne toksyny niektórych bakterii mogą powodować wazodilatację i następczy spadek ciśnienia, przy czym wystąpienie (lub nie) wstrząsu septycznego nie zależy od gatunku bakterii.

• anafilaktyczny - jego przyczyną jest anafilaksja, czyli nagły wyrzut histaminy spowodowany kontaktem z alergenem. Najbardziej znanymi przypadkami tego rodzaju wstrząsu jest reakcja na jad pszczeli. Osoby zagrożone anafilaksją powinny zawsze nosić przy sobie adrenalinę, gdyż w przypadku braku szybkiej pomocy wstrząs anafilaktyczny prowadzi do śmierci.

• hemolityczny - jest skutkiem przetoczenia niezgodnej grupowo krwi.

• pourazowy - może wystąpić po urazach głowy lub innych miejsc wstrząsorodnych.

• neurogenny - najrzadsza forma wstrząsu - powoduje ją nagła dysfunkcja rdzenia kręgowego i następczy zanik nerwowej regulacji autonomicznej. Brak kontroli nerwowej nad ciśnieniem krwi powoduje rozkurcz naczyń i niedokrwienie.

• endokrynologiczny - choroba Addisona, przełom tarczycowy

• z niedotlenienia - hypoxia, anoxia

Etapy

Początkiem każdego zespołu wstrząsowego, niezależnie od pochodzenia, jest spadek ciśnienia krwi, a więc także ukrwienia narządów. Reakcję organizmu na utrzymujące się niedotlenienie tkanek można podzielić zależnie od stopnia zaawansowania wstrząsu na 4 etapy.

1. Wyrównany - utrata 20% objętości krwi. Organizm uruchamia mechanizmy kompensujące hipotensję. Gdy baroreceptory w ścianach tętnic rejestrują spadek ciśnienia, następuje wyrzut adrenaliny i noradrenaliny z następczym skurczem naczyń krwionośnych i przyspieszeniem rytmu serca. Występuje euforia i podwyższenie progu bólowego.

2. Centralizacja - krążenie przesuwa się w stronę narządów chronionych (serce, płuca, mózg) kosztem ukrwienia skóry, przewodu pokarmowego i mięśni. Występuje bladość powłok, oziębienie i poty.

3. Zmiany metaboliczne - jest to faza zagrażająca życiu. W wyniku ciągłego niedoboru tlenu mitochondria nie syntetyzują ATP, pojawią się też dysfunkcje łańcucha oddechowego, w wyniku czego rośnie liczba uwalnianych wolnych rodników, które uszkadzają błonę komórkową i inne organella. Komórki niedotlenione przechodzą na metabolizm beztlenowy, którego produktem jest kwas mlekowy powodujący kwasicę metaboliczną. Wskutek zastoju krążenia (wazomocja) nasilają się procesy agregacji.

4. Faza nieodwracalna - występuje krytyczne obniżenie ciśnienia tętniczego, agregacja erytrocytów (w postaci rulonów), agregacja płytek krwi i wykrzepianie wewnątrznaczyniowe. Występują płuca i nerki wstrząsowe (skąpomocz lub bezmocz, obrzęk płuc).

Należy zwrócić uwagę, że wstrząs jest złożonym i ciągłym procesem, nie ma wyraźnych granic między poszczególnymi etapami.

Objawy

• Wstrząs hipowolemiczny

• niepokój, zaburzenia świadomości związane z niedokrwieniem i niedotlenieniem mózgu

• spadek ciśnienia krwi spowodowany zmniejszeniem objętości krwi krążącej

• szybki i słaby puls spowodowany zmniejszonym przepływem krwi i tachykardią

• pocenie się i hipotermia - wynika ze skurczu naczyń skórnych i uruchomienia czynności gruczołów potowych

• niska produkcja moczu spowodowana skurczem naczyń nerkowych

• hiperwentylacja

• pragnienie i suchość w ustach (duże zapotrzebowanie na płyn)

• zmęczenie

• Wstrząs septyczny dodatkowo może charakteryzować się gorączką spowodowaną bakteryjnymi pirogenami.

• Wstrząs anafilaktyczny - dodatkowo miejscowe obrzęki, często w okolicach twarzy oraz trudności z oddychaniem z powodu opuchlizny gardła.

Jak pomóc?

Wstrząs jest stanem wymagającym natychmiastowej pomocy. Należy niezwłocznie wezwać fachową pomoc medyczną! Należy położyć poszkodowanego w pozycji antywstrząsowej. Powinien leżeć na plecach z nogami uniesionymi, opartymi na jakimś przedmiocie (np. karimata) pod kątem ok. 30 stopni. Choremu nie należy podawać żadnych płynów. Wskazane jest zabezpieczenie chorego przed utratą ciepła (przykrycie kocem) i wstępne opatrzenie ewentualnych ran. Przyczyny wstrząsu, i sam zespół objawów, zagrażają życiu i nie wolno ich lekceważyć. W razie zatrzymania krążenia lub oddechu należy być gotowym do resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

2

---