PEDAGOGIKA

PETERA

PETERSENA

Joanna Żelazna

Joanna Szelepajło

Seweryn Strelecki

grupa 6

PETERSEN PETER

Peter Petersen (1884-1952) to pedagog niemiecki, profesor uniwersytetu w Jenie, twórca eksperymentalnego systemu nauczania, zwanego planem jenajskim.

Peter Petrson urodził 26 czerwca 1884 r. w Grossenwiehe. Po ukończeniu szkoły elementarnej kontynuował naukę w gimnazjum w Flensburgu. W 1904 roku rozpoczął w Lipsku studia w zakresie historii kultury i filozofii. Następnie uczęszczał na wykłady organizowane w ramach prac uniwersytetu w Kolonii, Kopenhadze oraz Akademii Poznańskiej. Obrany przez Petersena kierunek kształcenia miał na celu przygotowanie go do stanu duchownego. W 1909 roku Peter Petersen obronił pod kierunkiem Rudolfa Eudena pracę magisterską dotyczącą idei rozwoju w filozofii Wilhelma Wundta, był on filozofem i założycielem pierwszego w świecie laboratorium psychologii eksperymentalnej oraz zainicjował psychologie fizjologiczną- było to badanie zależności przebiegu procesów psychicznych od podstaw anatomicznych. Praca Petersona była inspirowana także myślą historyka kultury Karola Lamprechta, który badał gospodarkę i kulturę. Obaj uczeni wywarli znaczący wpływ na kształt późniejszych poglądów Petersena.

Podczas studiów w Lipsku Petersen zainteresował się naukami pedagogicznymi. W 1909 roku po zdaniu egzaminu państwowego, został mianowany nauczycielem i zatrudniony w jednym z hamburskich gimnazjów z uprawnieniem do prowadzenia zajęć z hebrajskiego, angielskiego, propedeutyki filozofii i historii. Propedeutyka to wprowadzenie do danej dziedziny wiedzy, oraz zapoznanie się z niektórymi jej zagadnieniami.Peter Petersen należał do Związku Pracowników Umysłowych i Hamburskiego Ruchu Kościoła Narodowego, a w latach 1919-1920 był współwydawcą pisma „Neue Kirche”. W 1920 r. został kierownikiem eksperymentalnej szkoły średniej im. A. Lichtwarka. W tym samym czasie obronił pracę habilitacyjną poświęconą historii arystotelowskiej filozofii w Niemczech protestanckich.

W 1923 roku objął, po herbartyście Wilhelmie Reinie, katedrę na uniwersytecie w Jenie oraz szkołę ćwiczeń założoną w 1844 r. przez Karola Volkmara Stoyę. Obok pracy naukowej i dydaktycznej zaangażował się w działalność niemieckiego i ogólnoeuropejskiego ruchu Nowego Wychowania. Uczestniczył w pracach Związku na rzecz Reformy Szkoły (Bund für Schulreform) i Niemieckiego Związku Wychowania i Nauczania (Deutscher Bund für Erziehung und Unterricht). Brał także udział w licznych zjazdach pedagogicznych. W 1927 roku podczas IV Kongresu Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania w Locarno po raz pierwszy zaprezentował wyniki eksperymentu zastosowanego w szkole ćwiczeń, który pozwolił mu na skonstruowanie systemu dydaktyczno-wychowawczego, zwanego planem jenajskim, opartego na wspólnocie życia i pracy.

W latach 30-stych Petersen dokonał istotnej reorientacji swych poglądów w kierunku ideologii volkistowskiej, przyjmując wobec nazistów postawę oportunistyczną (konformistyczną) – bywał zaliczany do liderów pedagogiki nazistowskiej.

Po rozpoczęciu pracy w Jenie Petersen zintensyfikował działalność publicystyczną. Do 1929 r. ukazało się 15 jego dzieł naukowych oraz liczne artykuły, które koncentrowały się wokół następujących zagadnień:

- problemy szkolnictwa średniego;

- problemy szkolnictwa zawodowego;

- sprawy kształcenia nauczycieli;

- problematyka Nowego Wychowania;

- nowa praktyka zawodowa;

- zagadnienie systematycznej nauki w wychowaniu;

- kwestie pedagogiczne (charakterologia);

– pisma filozoficzne.

Po dojściu do władzy narodowych socjalistów Petersen nie ograniczył działalności pedagogicznej i pisarskiej. Dokonał również interpretacji koncepcji szkoły w perspektywie założeń ideologu faszystowskiej. Fakt ten sprawił, iż zaliczono go, obok E. Kriecka, P. Hördtem i A. Bäumlerema, do czołowych pedagogów nazistowskich.

Po zakończeniu II wojny światowej Petersen kontynuował pracę naukowo-dydaktyczną w Jenie, jednak prowadzona przez niego szkoła ćwiczeń utraciła pierwotny charakter i poziom moralny. Po rozpadzie Niemiec władze NRD uznały szkołę za niebezpieczną ideologicznie i doprowadziły do jej zamknięcia. Peterson zmarł w Jenie 21 marca 1952 roku.

PLAN JENAJSKI

Peter Petersen opracował plan jenajski czyli eksperymentalny model organizacji nauczania i wychowania, który realizowany był w szkole ćwiczeń działającej przy uniwersytecie w Jenie od 1924 r. Samo określenie "plan jenajski" zostało wprowadzone w 1927 r. przez Clare Soper i Dorothy Matthews podczas IV Konferencji Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania. Impulsem do opracowania planu jenajskiego stały się negatywne zjawiska upowszechniające się w szkolnictwie niemieckim po I wojnie światowej, m.in. formalizm i masowość oraz doświadczenia zgromadzone przez Petersena podczas wizytacji wiejskich ognisk wychowawczych. Polega na zastąpieniu dotychczasowego systemu klasowo-lekcyjnego i przedmiotowego pracą wspólnotową, wzorowaną na zasadach istniejących w rodzinie. Celem jest zapewnienie jednostce wszechstornnego i zintegrowanego rozwoju.

ZAŁOŻENIA I WARUNKI PLANU

W systemie jenajskim przyjmuje się, że szkoła jako wtórna forma życie społecznego, może przyczynić się do rozwoju jednostki autonomicznej, takiej która będzie zdolna do życia w społeczeństwie a co za tym idzie będzie również zdolna odbudować wspólnotę ludzkości. W tym celu szkoła powinna stać się instytucją wolną i powszechną, funkcjonującą na podstawie zasad życia rodzinnego. Zatem organizacyjnymi zasadami szkoły były:

0. powszechność, która stanowi gwarancję równości szans rozwoju

1. wolność, która wiąże się z ograniczeniem lub całkowitym wyeliminowaniem z edukacji czynników: politycznych, gospodarczych, kościelnych i autoratywnych nauczycieli

2. narodowść

3. koedukacji

Podstawową jednostką organizacyjną w planie jenajskim jest wspólnota życia i pracy, w której zasady dla członków ustalane są przez nauczycieli, rodziców i młodzież. Wspólnota szkolna charakteryzuje się naturalnymi stosunkami międzyludzkimi, które pozwalają człowiekowi na zachowanie przez niego całkowitej wolności i godności moralnej.

System jenajski wiąże się z organizajcą społeczności szkolnej w mniejsze systemy (30-35 osobowe, względnie 40 osobowe) zwane grupami rodowymi, które dzieli się na grupę niższą, która obejmuje 1.-3. roku nauki, średnią: 4.-6. rok, wyższą: 6.-8. rok i młodzieńczą: 8.-10. rok. W każdej z grup rodowych wyodrębnia się trzy podgrupy:

terminatorów, czeladników i majstrów. Opieka nad młodszymi uczniami powierzana jest starszym (opiekę nad terminatorami sprawują czeladnicy, zaś nad czeladnikami - majstrowie). Każdej grupie udostępnione było odzielne pomieszczenie, dostosowane względem wyposażenia do potrzeb dzieci. W systemie jenajskim obowiązywał tygodniowy plan pracy, każdy tydzień miał swoje naczelne hasło, które było przedmiotem dyskusji w kole. Główną formą kształcenia była swobodna rozmowa, praca, zabawa i uroczystości (np. przyjęcie nowego rocznika czy pożegnanie starego, urodziny dzieci i święta religijne) i były to tzw. formy aktywności zewnętrznej, które dopełniały formy aktywności wewnętrznej czyli myślenie, oglądanie, rozważanie i odczuwanie. Podstawową metodą przyswajania treści jest działanie praktyczne powiązane z uczuciem i myśleniem. Zastosowana metoda pozwala na pełne zaangażowanie osoby ludzkiej w realizację podejmowanych zadań. Zajęcia były podzielone na kursy nauczania ścisłego i do wyboru. Czas trwania zajęć był zróżnicowany i sięgał nawet do 100 minut. Co pół roku praca uczniów podlegała kontroli, jednak to uczniowie decydowali, z czego chcą zdać relację. Petersen był przeciwnikiem wszystkiego co sztuczne, odchodził od sztywnych ram programowych, więc praca dzieci miała być oparta na spontaniczności, skupieniu i ciszy. Zastąpił świadectwo oceną opisową o charakterze obiektywnym (dla rodziców) i subiektywnym (dla dzieci). Zadaniem nauczyciela było tworzenie zdrowej atmosfery pracy, pobudzanie wychowanków do swobodnych wypowiedzi oraz wyjaśnienie technicznych trudności związanych z podjętą przez dzieci pracą.

Treści wychowania i kształcenia są podporządkowane trzem kręgom wiedzy:

- przyrodniczemu,

- społecznemu

- religijnemu;

W planie jenajskim przyjmuje się, że przyswajanie wiadomości i umiejętności mają charakter wieloetapowy. Składają się z :

0. okresu wszechstronnego,

1. harmonijnego kształcenia,

2. wstępnego okresu nauki,

3. właściwego okresu pracy.

Każdy etap przebiega w sposób zindywidualizowany. Istotną, więc rolą w kształceniu odgrywa dostosowanie treści i metod do aktualnych potrzeb i możliwości dziecka.

Zasadniczym zadaniem szkoły było:

0. odtwarzanie życia społecznego przez wspieranie jednostki w nabywaniu przez nią wiedzy i umiejętności

1. włączanie jej w świat kultury, będącej odzwierciedleniem społecznego życia narodu.

Peter Petersen jest najbardziej uznaną postacią wśród pedagogów niemieckich czasów pedagogiki reform. Twórca jednej z wielu szkół eksperymentalnych, która po Kongresie Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania w 1927 roku została nazwana planem Jenajskim.
Włączył się w eksperymenty pedagogiczne prowadzone w Hamburgu. Został tam w 1920 roku dyrektorem eksperymentalnej szkoły średniej. Hamburskie szkoły wspólnoty charakteryzowały się typową dla Nowego Wychowania negacją szkoły tradycyjnej i karności, dążyły do stworzenia warunków do samodzielności i twórczości dzieci działających we wspólnocie. Idee te wycisnęły piętno na krystalizujących się w tym czasie poglądach Petersena W 1924 roku utworzył przy uniwersytecie w Jenie uniwersytecką szkołę ćwiczeń zaprojektowaną w duchu pedagogiki reform. W dalszych latach jego dążenia koncentrowały się na popularyzacji eksperymentu i jego ugruntowaniu w oficjalnej pedagogice. Służyło temu utworzone w 1926 roku Koło Przyjaciół Szkoły Uniwersyteckiej, oraz coroczne spotkania zwane ''tygodniami pedagogicznymi'', które zyskały z czasem rangę międzynarodową Petersen został bardziej doceniony za osiągnięcia praktyczne niż naukowe. Dzisiejsi niemieccy badacze jego pracy zwracają uwagę na wysiłki stworzenia samodzielnej ''pozbawionej iluzji'' nauki o wychowaniu, którą sam Petersen nazwał realizmem pedagogicznym. Zamiarem reformatora była taka antropologia pedagogiczna, która miała opisać człowieka w jego konkretnym bycie i ugruntować pojęcie wychowania na podstawie koncepcji wspólnoty. Zgodnie z duchem nowych czasów, Petersen głosił i zrealizował w swej szkole koncepcję dominacji wychowania nad nauczaniem .Jednakże osią jego teorii pedagogicznej było pojęcie wspólnoty, wokół którego narosło wiele interpretacji. Sam Petersen definiował je opisowo. Twierdził, że ''wspólnota jest wszechstronnym duchowym związkiem ludzi wynikającym z naturalnego popędu, jest ona źródłem wszelkiej twórczej siły, zatem powinna stać się celem życia'' .Petersen odwrócił tu ideę pedagogiki indywidualistycznej, twierdząc, że to wspólnota jest warunkiem twórczości. Wyraźnie odcinał się nie tylko od pedagogiki indywidualistycznej, ale i od socjalnej, zakładając, że wspólnota jest duchową zasadą np. szkoły, regulującą życie społeczności. Ludzie nie tracą tu swej podmiotowości czy wolności na rzecz otoczenia społecznego i jego form, lecz podporządkowują się idei duchowej. Cała jego koncepcja opierała się na wierze w niezmienny i odwieczny sens bytu, na takim pojęciu wychowania, które oznaczało dążenie do dobra i miłości. Specyfiką wykładni wspólnoty u Petersena, odpowiadającą duchowi epoki, było twierdzenie że ową ideę uosabia wychowawca będący jednocześnie jej przywódcą. Wspólnota w tej teorii ewoluuje od wspólnoty naturalnej, przez naród, do ludzkości przy czym na tym ostatnim etapie staje się wspólnotą kulturalną. Naród był postrzegany przez Petersena jako organiczna całość zachowująca swą jednolitość i tożsamość dzięki miłości .Uważał, że siły działające wewnątrz wspólnoty są niedostrzegalne, ale przez to wychowawczo jeszcze bardziej skuteczne. Twierdził, że istnieje wyłącznie dobro, zło bowiem mogło być tylko skutkiem nienaturalnych wpływów zewnętrznych, błędnego, wypaczonego wychowania. Chciał postrzegać człowieka jako istotę z natury dobrą, ale jednocześnie nie mógł odrzucić stanowiska ,że dobra i wartości kultury są źródłem człowieczeństwa .To, co w dziejach myśli pedagogicznej było dychotomią ,w poglądach Petersena dążyło do jedności. Dzięki wspólnocie człowiek mógł, jego zdaniem, współużytkować dobra duchowe i materialne. Przeczył on jednak idei moralnego postępu, twierdząc, że we wspólnocie jest wciąż ponawiany proces kształtowania się sił moralnych nowego pokolenia. Wolność w poglądach Petersena nie była abstrakcyjną wolnością filozofów, lecz realnym, swobodnym rozwojem sił duchowych człowieka w jego naturalnym środowisku, jakim miała być wspólnota. Jedyny dopuszczalny przymus to przymus sytuacji pedagogicznej. Zagadnienie wspólnoty miało rozwiązać również dyskutowany w okresie międzywojennym problem wzajemnych relacji między jednostką, a grupą społeczną .Według Petersena, atrybutem indywidualności był stan wewnętrznej harmonii, woli działania i stanów uczuciowych. Dopiero taka indywidualność zmierzająca do osiągnięcia celów ponadosobowych - celów wspólnoty - staje się osobowością. Jednostka we wspólnocie - inaczej niż w tradycyjnym społeczeństwie - miała być aktywna i działać dobrowolnie.

Na pojęciu wspólnoty ściśle opierały się inne pojęcia koncepcji Petersena, takie jak:

1) Wolność w poglądach Petersen była realnym, swobodnym rozwojem sił duchowych człowieka w jego naturalnym środowisku, jakim miała być wspólnota. Jedyny dopuszczalny przymus to przymus sytuacji pedagogicznej.

2) Problem wzajemnych relacji między jednostką i grupą społeczną. Peter Petersen za H.Staudingerem uważał, iż „każda jednostka jest oszlifowaną soczewką, w której przegląda się wspólnota.”

3) Osobowość. Atrybutem indywidualności jest stan wewnętrznej harmonii woli, działania i stanów uczuciowych. Taka indywidualność zmierzająca do osiągnięcia celów ponadosobowych/celów wspólnoty staje się osobowością.

4) Wychowanie – funkcja, obejmująca całą rzeczywistość, która sprawia to, co w człowieku nazywamy uduchowieniem, uczłowieczeniem, osobowością. Prawdziwe wychowanie dokonujące się w relacji „człowiek-człowiek” i „człowiek-przyroda” jest niezamierzonym oddziaływaniem duchowym (ma charakter nieokreślony, bezkierunkowy, spontaniczny i irracjonalny). „Jest takim samym faktem jak życie, w gruncie rzeczy całkiem tak samo niedającym się wyjaśnić” – Petersen wykluczał możliwość określenia istoty wychowania, ale jednocześnie zakładał istnienie jakiejś wspólnej, ponadludzkiej, transcendentalnej instancji gwarantującej jego jedność.

Wychowanie dokonywać się miało w zgodzie z ideami pedagogiki reform, miało wychodzić od wspólnoty wychowawczej, od organizacji pracy, od sytuacji wychowawczej. Uczniowie sami ustalali prawa, których potem konsekwentnie przestrzegali. Wychowawcę miała cechować harmonia wewnętrzna, otwarcie na cele wspólnoty duchowej, wiara w ideę braterstwa. Jego działanie miało polegać na działaniach pozawerbalnych.

Pozytywy w koncepcji Petersena:

§ przekonanie, że uniwersalistycznie pojęte ideały są zbyt abstrakcyjne, aby mogły kierować szerokimi masami;

§ doceniał rzeczywisty wpływ wychowawczy wspólnot;

§ dominacja wychowania nad nauczaniem;

§ względna autonomia wychowanków;

Negatywy w koncepcji Petersena:

§ przekonanie, że najwyższe ideały nie odgrywają roli w wychowaniu;

§ nieuzasadniona negacja obecności zła w świecie ludzkim;

§ antyracjonalizm;

§ wiązanie jednostki z germańskim mitem plemiennym;

§ tam, gdzie wygasł wspólnototwórczy zapał nauczycieli i rodziców – szkoły ulegały likwidacji;

§ preferowanie zarządzania szkołą w sposób kolegialny;

§ wysoce niejednoznaczne pojęcie wspólnoty, na którym opiera się koncepcja; niezwykle łatwo dało się odwrócić osobotwórczą potęgę wychowawczą wspólnoty w jej przeciwieństwo (niedoceniała wartości twórczych osobowości);

§ charakter utopijny;

Bibliografia

Zbigniew Kwieciński, Bogdan Śliwerski, Pedagogika. Podręcznik akademicki, Warszawa 2003, część III - Współczesne prądy i kierunki pedagogiczne, s. 348-355.

Encyklopedia Pedagogiczna XXI Wieku, Tom IV, Wydawnictwo Akademickie "ŻAK" s. 384-386