W literaturze polskiej możemy doszukać się dwóch obrazów wsi, pierwszy z nich to ujęcie pochwalające życie na wsi jako spokojne i zgodne z naturą, drugie jest bardziej realistyczne i ukazuje nam wstrząsający, naturalistyczny obraz życia chłopa na wsi.

Pisarze odkryli przerażającą prawdę, która mówiła, że przeludniona wieś żyła w warunkach, które graniczyły ze skrajną nędzą. Chłopi byli traktowani jak zwierzęta. Głodni i wyczerpani pracowali do upadłego. Oba te obrazy postaram się przybliżyć bazując na znanych utworach i lekturach.

Jan Kochanowski - "Pieśń Świętojańska o Sobótce" i "Pieśń Panny XII (wsi spokojna, wsi wesoła).

Kochanowski zafascynowany życiem na wsi, opisuje obraz wsi jako obraz sielankowy, beztroski, a ciężka i codzienna praca na wsi sprawia chłopom przyjemność, radość i zadowolenie. Autor opisuje też obrzędy które towarzyszą w dniu sobótki świętojańskiej są to wróżby, śpiewy, tańce przy ogniskach.

Szymon Szymonowic - "Żeńcy"

To utwór ukazujący całkiem odmienny obraz wsi. Jest to obraz antysielanki, ciężkiej pracy, beznadziejnego losu i srogiego nadzorcy. Wg. Szymonowica wieś jest miejscem wyzysku, nadużyć i niesprawiedliwości.

Henryk Sienkiewicz - Szkice węglem".

Na podstawie historii pewnej ubogiej rodziny chłopskiej ukazuje stan w jakim znajduje się społeczeństwo polskie, a przede wszystkim chłopów. Opisuje nam ciemnotę i zacofanie panujące na wsi, które w pełni wykorzystywane jest przez polską szlachtę. Krytykuje Sienkiewicz ludzi, którzy obojętnie patrzą na wyzysk chłopa. Pisarz jest wstrząśnięty brakiem zrozumienia w społeczeństwie.

Henryk Sienkiewicz - Janko Muzykant".

Autor przedstawia nam wrażliwe, muzykalne dziecko chłopskie Janka, który mógł wyrosnąć na wielkiego artystę, ale na nieszczęście urodził się w zaniedbanej, nędznej wiosce polskiej, w której spotkała go śmierć. Talent jego, jak i wielu innych, został zmarnowany.

Jan Kasprowicz - "W chałupie", "Z chałupy".

Autor bardzo dokładnie opisuje wnętrze izby na wsi, która jest w bardzo złym stanie, brudna, panuje w niej nędza i głód. Pozornie od nędzy odróżnia się młodsza kobieta, jednak jej sen o paniczu z fabryki jest jedynie podkreśleniem nędzy takiej egzystencji. Wszystko to składa się na pesymistyczny obraz wiejskiej izby i jej mieszkańców. Polska wieś to nędza, smród, głód, brud i śmierć.

Leopold Staff "Pokój wsi".

Poeta wychwala wieś, błogosławi narzędzia pracy, zwierzęta, ciągnące pługi i każdą pożyteczną czynność: młócenie, orkę, zwożenie zboża, wszystko to dzieje się za przyzwoleniem Boga, wszystko to jest dobre, harmonijne i piękne.

Władysław Stanisław Reymont - "Chłopi".

Jest to wielka epopeja o wsi polskiej i jej mieszkańcach. Akcja rozgrywa się w autentycznej wsi Lipce. Fabułę Chłopów tworzą 3 ciągi zdarzeń, przeplatających się ze sobą, uzupełniających i budujących w sumie pełny obraz wsi polskiej końca XIX w. Reymont odtworzył doskonale psychikę chłopów. Podkreślił ich przywiązanie do ziemi i tradycji, specyficzną moralność, religijność, pracowitość, nieufność wobec ziemian i brak solidarności. Głównym motywem życia chłopów była walka o byt. W Lipcach możemy wyróżnić: bogaczy, żyjących dostatnie, chłopów średniorolnych i głodujących.

Stanisław Wyspiański - Wesele".

Poeta przez usta Gospodarza osądził chłopów. Stwierdził, że byli oni najstarszą, najsilniejszą i najważniejszą warstwą w narodzie polskim. Wyróżnił u nich powagę, przywiązanie do ziemi ojczystej i tradycji oraz wielką religijność. Wyspiański mówi, że chłop jest gotowy do walki, nie chce być bierny, lecz czynnie brać udział w życiu politycznym. Poeta dzieli chłopów na młodych, którym zarzuca zmaterializowanie i brak patriotyzmu, oraz na chłopów starych, którzy pragną za pomocą walki odzyskać niepodległość. Chłopi garnęli się do inteligencji i pragnęli, aby im przewodziła, wyczuwali jednak, że panowie traktowali ich z góry, jak ubogich krewnych.

Maria Dąbrowska - "Noce i dnie"

Utwór ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danego społeczeństwa jaką jest wieś. Noce i Dnie odzwierciedlają bardzo istotny proces społeczno-historyczny: utraty przez środowiska ziemiańskie dotychczasowej pozycji i rangi społecznej, nawet degradacji tej warstwy, głównymi bohaterami jest szlachecko-ziemiańska para (Bogumiła i Bogumił) żyjąca w majątku ziemskim. Bogumił jest przykładem nadzorcy, traktuje ich na równi z sobą, razem z nimi pracuje. Bogumiła na początku miała problem z przystosowaniem się do życia na wsi, ale te lata spędzone wspomina najlepiej.

Chłopi to warstwa wyzyskiwana i krzywdzona od zarania dziejów. W swej niedoli zawsze byli zdani na własne siły. Nikt nie wskazywał im drogi wyjścia, nikogo nie interesował ich los. Dużo uwagi zaczęto poświęcać chłopom dopiero w XIX i na początku XX wieku. Na wsi dokonywał się przełom. Wieś i chłop zyskiwała coraz większe znaczenie. Wzrastała świadomość chłopska i poczucie godności osobistej.

W utworach z tamtych okresów wieś jest przedstawiana bardzo różnie. Dla jednych autorów jest to wspaniała arkadia, dla innych miejsce ciężkiej harówki w polu. Sądzę, że obraz wsi zależy od punktu widzenia autora, na który znaczny wpływ ma stan jego psychiki.