Rozdział 4 "Człowiek istota społeczna"

Wpływ kontekstu na ocenę społeczną.

Aspekty kontekstu społecznego:

0. porównywanie alternatywnych możliwości

1. wstępna aktywizacja pojęć przez sytuację

2. sposób ujęcia czy przedstawienia decyzji

3. sposób podania informacji

Punkt odniesienia i efekt kontrastu - dany obiekt może nam się wydawać lepszy lub gorszy niż jest, zależnie od jakości obiektów, z którymi go porównujemy. Efekt kontrastu może występować w sposób subtelny i może mieć silny wpływ.

Wstępna aktywizacja i dostępność pojęć - dwuznaczność; to jak interpretujemy zdarzenia społeczne często zależy od tego, o czym w danej chwili myślimy, jakimi przekonaniami i kategoriami się posługujemy, aby nadać sens wydarzeniom. Nasza interpretacja może także zależeć od tego, co uwydatnia się w danej sytuacji. Za pomocą wstępnej aktywizacji - założenie, że pojęcia napotkane niedawno lub często aktywizowane zwykle łatwiej przychodzą na myśl, są używane do interpretowania zdarzeń społecznych.

Sposób ujęcia decyzji - dany problem lub decyzja są przedstawione w taki sposób, że zdają się reprezentować możliwość zysku czy strat - ludzie unikają strat.

Kolejność podawania informacji:

Efekt pierwszeństwa a tworzenie się wrażeń - te informacje o danej osobie/rzeczy, które otrzymujemy najpierw mają decydujący wpływ na naszą ocenę tej osoby/rzeczy. Ukształtowanie pierwszego wrażenia używa się do interpretowania późniejszych informacji.

Ilość informacji - dysponowanie większą ilością informacji bywa czasem użyteczne, a czasem zmienia sposób postrzegania i oceny danego obiektu wskutek działania "efektu rozcieńczenia" - obojętne i nieistotne informacje zwykle osłabiają ocenę czy wrażenie.

Heurystyka reprezentatywna - podobieństwo jednego obiektu do drugiego wnioskując, że obiekt działa podobnie jak drugi.

Rozdział 5 "Człowiek - istota społeczna"

Dysonans poznawczy - popęd spowodowany poczuciem dyskomfortu, pierwotnie definiowany jako konsekwencja utrzymania 2 lub więcej niezgodnych ze sobą elementów poznawczych, następnie określany jako konsekwencja zaangażowania się w działania, które jest sprzeczne z koncepcją siebie jako osoby przyzwoitej i rozsądnej.

Dysonans jako następstwo podjęcia decyzji - po decyzji, zwłaszcza trudnej - takiej, która wiąże się z zaangażowaniem dużej ilości czasu, wysiłku lub pieniędzy - ludzie prawie zawsze czują dysonans. Wybrane rozwiązanie rzadko ma same dodatnie cechy, a odrzucone rozwiązania rzadko mają same cechy ujemne. Sposobem zredukowania tego dysonansu jest wyszukiwanie wyłącznie pozytywnych informacji o wybranej rzeczy oraz unikanie negatywnych informacji o niej.

*Elementy poznawcze dotyczące ujemnych cech wybranego przedmiotu są w dysonansie z faktem wybrania go, a elementy poznawcze dotyczące dodatnich cech niewybranego przedmiotu są w dysonansie z niewybraniem go. W celu zredukowania dysonansu ludzie w myśli zwiększają odległość między przedmiotem wybranym i niewybranym. Po podjęciu decyzji kładą nacisk na dodatnie cechy przedmiotu, który zdecydowali się posiąść, a przywiązują mniejszą wagę do jego cech ujemnych, a w przypadku przedmiotu, którego postanowili nie posiadać - kładą nacisk na jego cechy ujemne i przywiązują mniejszą wagę do jego cech dodatnich.

*Zaangażowanie się w jakąś sprawę zwiększa prawdopodobieństwo zaangażowania się bardziej w tym kierunku.

Rozdział 9 "Człowiek - istota społeczna"

Doniosłe znaczenie losowego podziału na grupy - każdy badany ma równe szanse znaleźć się w każdej z przewidzianych sytuacji eksperymentalnych. Wszelkie zmienne, które nie podlegają dokładnej kontroli niemal na pewno zostaną rozdzielone losowo pomiędzy różne sytuacje. Mało prawdopodobne jest to, że te czynniki mogą wpływać systematycznie na nasze wyniki.

Kontrola a wpływ - kontrola to jedna z głównych zalet eksperymentu, ale nie można objąć całkowitą kontrolą środowiska, z którego pochodzą badani. Możliwość kontroli jest ograniczona istnieniem nieskończenie wielu subtelnych różnic między badanymi. Różnice dotyczące postaw, systemu wartości, zdolności, cech osobowości oraz niedawnych doświadczeń mogą wpływać na sposób reagowania ludzi w eksperymencie. Ta sama sytuacja może nie oddziaływać na każdą osobę tak samo. Eksperyment wpływa na badanych, jeśli traktują go poważnie, przejmują się nim. Kontrola i wpływa często nie są ze sobą w zgodzie: kiedy jedno się nasila, drugie zwykle słabnie.

Problem etyczny wynikający z wprowadzenia w błąd uczestnika eksperymentu.

1. Okłamywanie ludzi jest nieetyczne, niewłaściwe.

2. Okłamywanie często prowadzi do naruszenia sfery intymności.

Ludzie spełniający rolę osób badanych nie wiedzą, co naprawkę bada eksperymentator i nie mają możliwości świadomie zgodzić się na to.

3. Procedury eksperymentalne często pociągają za sobą nieprzyjemne doznania: cierpienie, nuda, lęk itp.

Posiedzenie posteksperymentalne (wyjaśniające) - okazja do naprawienia pewnych przykrości i kłamstw, jakie miały miejsce w trakcie posiedzenia eksperymentalnego; badacz może nauczyć badanego czegoś nowego, tak aby eksperyment mógł stać się dla niego kształcącym doświadczeniem. Możliwość ustalenia przez eksperymentatora, w jakim stopniu spełnia swoje zadanie zastosowana przez niego procedura i dowiedzieć się od badanego, w jaki sposób mógłby tę procedurę ulepszyć. Eksperymentator uważa badanych za kolegów.

Rozdział 5 "Psychologia społeczna"

Spostrzeganie społeczne - badanie, w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące. Interesującą cechą spostrzegania społecznego jest to, że tworzymy wyobrażenia szybko i bez wysiłku. Pewne jest, że ludzie mogą być tajemniczy, ich uczucia niewidoczne, a motywy trudne do rozszyfrowania. Toteż jest prawie niemożliwe, by spotykając kogoś, nie wytworzyć sobie jego wyobrażenia.

Sposób w jaki formułujemy opinie o innych, o ich osobowości i odczuciach - zachowanie niewerbalne, takie jak mimika i ruchy ciała. Czasem ludzie „kładą swoje serca na dłoni" (lub odzwierciedlają na twarzy), co ułatwia ocenę ich samopoczucia. Istnieje znaczącą liczba badań dotycząca sposobów odczytywania zachowania niewerbalnego innych osób.

Różnice płciowe w komunikacji niewerbalnej

Kobiety przy czytaniu (odcyfrowywaniu komunikatów niewerbalnych) i przy nadawaniu (niewerbalnym zachowywaniu się w taki sposób, by inni mogli je łatwo zrozumieć) wypadają lepiej niż mężczyźni.

Kobiety w odcyfrowywaniu niewerbalnie przekazywanej informacji, gdy nadawca kłamie są bardziej skłonne przyjąć kłamstwo za prawdę. Kobiety są uprzejmiejsze niż mężczyźni. Potrafią odczytywać wskaźniki niewerbalne, łącznie z takimi, które informują, iż dana osoba kłamie. Jednak uprzejmie słuchając kłamliwego stwierdzenia, przestają korzystać z tej umiejętności i przyjmują je za prawdziwe. Mężczyźni bardziej polegają na przesłankach niewerbalnych, które sugerują, że ktoś nie mówi prawdy.

Teoria roli społecznej: różnice płciowe pojawiające się w zachowaniu społecznym wynikają ze społecznego podziału pracy pomiędzy płciami; podział ten prowadzi do różnic w oczekiwaniach wobec ról płciowych i umiejętności związanych z płcią, które określają różnice w społecznych zachowaniach kobiet i mężczyzn.

Kobiety częściej niż mężczyźni pełnią pewne funkcje rodzinne czy zawodowe. Prowadzi to, do dwóch konsekwencji dotyczących podziału pracy. Po pierwsze, oczekiwania wobec roli płciowej pojawiają się, gdy członkowie społeczności oczekują od obu płci posiadania cech zgodnych z ich rolami. Od kobiet oczekuje się większej opiekuńczości, przyjacielskości, ekspresyjności i wrażliwości. Po drugie, kobiety i mężczyźni kształtują w sobie odmienne umiejętności i postawy zgodne z ich rolami. Ze względu na pozycję w społeczeństwach ważniejsze jest dla kobiet opanowanie takich umiejętności, jak wrażliwość, komunikatywność i uprzejmość. W wielu społecznościach kobiety mają mniejszą władzę i rzadziej pełnią funkcje o wyższym statusie, ważna jest dla nich umiejętność przystosowania się i bycia życzliwą. Oczekiwania związane z rolą płciową oraz umiejętności typowe dla danej płci powodują różnice w sferze zachowań społecznych.

Kobiety z powodu swoich ról społecznych kierują się bardziej niż mężczyźni uprzejmością przy odczytywaniu wskaźników niewerbalnych, ich uprzejmość jest wyraźna w kulturach, w których są one najbardziej uciskane.

Ukryte teorie osobowości - schematy, które ludzie stosują, by pogrupować różne rodzaje cech osobowości, na przykład wielu ludzi jest przekonanych, że jeżeli ktoś jest uprzejmy, to jest również hojny

Ludzie nie rozpoznają natury społecznego świata, wówczas wykorzystują schematy, by wypełnić luki w wiedzy. Tworzymy wyobrażenia innych. Stosujemy ukrytą teorię osobowości, by określić, jaka jest dana osoba. Teorie te składają się z naszych własnych przekonań o zasadach współwystępowania cech osobowości.

Jako oszczędni poznawczo potrafimy ekstrapolować od małej do wielkiej ilości informacji. Za punkt wyjścia wystarczy nam kilka obserwacji odnoszących się do danej osoby, by stworzyć znacznie bogatszy jej obraz. W ten sposób możemy tworzyć wyobrażenia szybko.

Ukryte teorie osobowości posiadają wspólne komponenty — wielu z nas ma podobne teorie — i bardzo się różnią od naszych własnych. Teorie te są rozbudowywane wraz z upływem czasu i wzbogacaniem doświadczenia. Zawierają silny komponent kulturowy - w danej społeczności większość jej członków podziela pewne ukryte teorie osobowości, ponieważ stanowią one przekonania kulturowe funkcjonujące w jej obrębie.

Istnieją teorie, że u danej osoby pewne cechy osobowości występują razem. Zgodnie z tym założeniem przyjmujemy, że gdy ktoś jest pomocny, jest również szczery.

Pozytywne/Negatywne cechy społeczne oraz Pozytywne/Negatywne cechy intelektualne, są sposobami syntetyzowania funkcjonującymi w ramach ukrytych teorii osobowości.

Kulturowa zmienność ukrytych teorii osobowości. Różne kultury mają odmienne wyobrażenia typów osobowości, dla określenia których istnieją proste, uzgodnione terminy językowe. Te teorie osobowości wpływają na sposób, w jaki ludzie tworzą wyobrażenia innych. Język, którym ludzie mówią, wpływa na sposób, w jaki myślą o świecie.

Wskaźnikiem stosowania teorii (bądź schematów) jest tendencja do wypełniania luk — czyli przekonanie, że informacja, która pasuje do schematu, została odebrana, mimo iż w rzeczywistości jej nie było.

Ukryte teorie osobowości mogą być idiosynkratyczne. Jeżeli informacja, z którą się stykamy, jest zgodna z naszą teorią osobowości, to jest lepiej zapamiętywana niż informacja niezgodna, co powoduje, iż trudniej zdać sobie sprawę z tego, że nasza teoria powinna zostać zmieniona.

Istota procesu atrybucyjnego

teoria atrybucji: określenie sposobu, w jaki ludzie wyjaśniają przyczyny tak swego zachowania, jak i zachowania innych ludzi

atrybucja wewnętrzna: wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, jak i postawy, charakter czy osobowość

atrybucja zewnętrzna: wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła; zakłada się tu, że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób

Funkcjonujemy jak psychologowie amatorzy, którzy próbując zrozumieć zachowanie innych, składają cząstki informacji tak długo, aż dotrą do sformułowania rozsądnego wyjaśnienia lub przyczyny. Gdy próbujemy określić, dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej możemy czynić wewnętrzne atrybucje (odwołujące się do dyspozycji), i atrybucje zewnętrzne (odwołujące się do sytuacji). Możemy stwierdzić, że przyczyną obserwowanego zachowania była osobowość, postawa lub charakter i przyjąć, że przyczyna zachowania tkwiła w sytuacji. Wyjaśnienie to przypisuje przyczynę zachowania czynnikom zewnętrznym.

Dokonywania wewnętrznych atrybucji kosztem atrybucji zewnętrznych - mamy skłonność do szukania przyczyn czyjegoś zachowania w tej właśnie osobie. Jesteśmy spostrzeżeniowo skoncentrowani na ludziach sytuacja zaś, która jest często trudna do zaobserwowania i trudna do określenia, może zostać niedoceniona. Atrybucje wewnętrzne są szczególnie atrakcyjne dla spostrzegającego.

Rola rezultatów nietożsamych. Zgodnie z tą teorią dokonujemy porównania rezultatu, który ludzie uzyskali, zachowując się tak, jak postąpili, z tym, co mogli zyskać działaniem alternatywnym (w myśl teorii porównując skutki odmiennych rozwiązań). Atrybucja wewnętrzna jest łatwiejsza, ponieważ występuje tu kilka nietożsamych rezultatów przy odmiennych wyborach.

rezultaty nietożsame: konsekwencje określonego przebiegu działania, które nie mogłoby wystąpić przy alternatywnym działaniu

Gdy ludzie jednym działaniem mogą uzyskać wiele z tego, czego nie mogą osiągnąć poprzez działanie alternatywne, wówczas może być trudno stwierdzić, dlaczego postąpili właśnie tak, a nie inaczej. Natomiast, gdy istnieje niewiele rezultatów nietożsamych — gdy ludzie jednym działaniem mogą uzyskać bardzo mało tego, czego nie mogą osiągnąć w inny sposób — wtedy łatwiejsze jest dokonanie atrybucji wewnętrznej.

Podstawowy błąd atrybucji - tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji, a niedocenianie roli sytuacji

Zakładamy, iż ludzie czynią tak, a nie inaczej, ponieważ są tacy właśnie, a nie dlatego, że określa ich sytuacja bądź pełniona funkcja (męża, matki, profesora, studenta). Jesteśmy mocno nastawieni na dostrzeganie związku między działaniem ludzi a tym, co naprawdę myślą lub czują, nawet gdy jest oczywiste, że zachowanie zostało zdeterminowane przez sytuację. W ten sposób przypominamy psychologów osobowości, którzy spostrzegają zachowanie jako wywodzące się z wewnętrznych dyspozycji i cech.

Istotą podstawowego błędu atrybucji jest skłonność do niedoceniania jego siły podczas wyjaśniania zachowania innych. Nawet gdy jego obecność jest oczywista, ludzie utrzymują atrybucję wewnętrzną. Chociaż w przypadku danego zachowania może być trudno określić, czy atrybucja wewnętrzna jest właściwym postępowaniem, to jest oczywiste, że ludzie nie doceniają siły wpływów społecznych (zewnętrznych).

Rola kultury - przyczyna pojawiania się podstawowego błędu atrybucji. Zachodnia kultura uczy nas preferowania wyjaśnień odwołujących się do dyspozycji. Nie występuje to w kulturach, które kładą mniejszy nacisk na swobodę i autonomię jednostki.

Ludzie w kulturach Zachodu są bardziej psychologami osobowości spostrzegającymi zachowanie w kategoriach dyspozycji, podczas gdy w kulturach Wschodu — bardziej psychologami społecznymi odnoszącymi się do zachowania w kategoriach sytuacyjnych.