Andrzej Wajda, jeden z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich rezyserow oraz wspoltworca polskiej szkoly filmowej. Ma na swoim koncie filmy psychologiczne, historyczne, polityczne i adaptacje dziel literatury pieknej. W kazdym z tych gatunkow artysta stworzyl obrazy, ktore na stale weszly do hostorii polskiego kina. (wizji Andrzeja Wajdy z adaptowaniem przezen literaturytowarzyszy pewien paradoks) Z jednej strony nie ma chyba w polsce drugiego twórcy filmowego tak dalece uzaleznionego od literatury, ale z drugiej strony Wajda uchodzi za jedynego autora swoich filmow. Wszystkie najglosniejsze jego dziela laczono tylko z jego nazwiskiem, pomijajac adoptowanego autora badz scenarzysty. Rezyser ten jest wielka indywidualnoscia artystycznego kina, czlowiekiem, ktory mysli i czuje obrazami.

natykamy sie tu na kolejny z paradoksow ???cych zwiazkami Wajdy z literatura. Wajda korzysta z inspiracji literackich ale niekoniecznie jako adaptator. Siega do spuscizny ulibionych, duchowo mu bliskich pisarzy, bynajmniej ich nieadaptujac.

Katyn. Post mortem - opowiesc Andrzeja Mularczyka ma kompozycje klamrowa, jej akcja rozpoczyna sie i konczy na poczatku XXI wieku, kiedy glowna bohaterka Weronika - profesor archeologii, corka zamordowanego w katyniu majora WP Andrzeja Filipinskiego - jedzie pociagiem do Smolenska i dalej w strone Katynia, powtarzajac niejako droge swojego ojca. Wlasciwa akcja powiesci rozgrywa sie przede wszystkim w ?pamieci? glownej bohaterki, i jest wielka retrospektywa obejmujaca lata 30 i 40. weronika, ktora na przelomie 1945/46r zdaje mature urodzila sie w Polsce miedzywojennej. Dobrze zapamietala niektore wydarzenia z dziecinstwa, w ktorym centrum zawsze znajduje sie nieobecny w jej pozniejszym zyciu ojciec.

W powiesci Mularczyka wiernie oddane zostaly realia Polski powojennej. Glowne bohaterki, przedstawicielki 3 pokolen: Busia (matka zamordowanego oficera), Anna (jego zona) i Weronika (córka) mieszkajace w Krakowie, w domu Jana Filipinskiego zabitego w Sachcenhausen profesora UJ znoszac cierpliwie dyktat ?nowej? wladzy. Wyzwolenie kraju spod okupacji hitlerowskiej szybko zmienilo sie w nowy rodzaj zniewolenia.

Glowny trzon opowieci Mularczyka stanowia "fakty katynskie". Skladaja sie na nie strzepy wspomnien Busi (matki Andrzeja), Anny (jego zony) i Niki (córki), obrazy przeszlosci odkrywane w tajemniczych okolicznosciach nowe dowody mordu, a w koncu swoisty kult rzeczy, ktore przypominaja o ofierze i polowy mundur majora Filipinskiego, fotografia i pamiatkowe zdjecie, jedyny list jaki dotarl do adresatek (jego tresc 3 kobiety znaja na pamiec).

Autor opowiesci piszac o "ofiarach" Katynia posluguje sie ????? i elipsa jako srodkami artystycznego wyrazu, oba wzajemnie sie uzupelniaja. Pierwszy polega na tym, ze o tragedii tysiaca ofiar mowi sie na przykladzie wybranych osob ( postac zamordowanego w katyniu majora Filipinskiego). Elipsa z kolei, to umiejetnosc ogromnej kondensacji emocjonalnego napiecia opowiadanej historii, z ktora utozsamiac sie moga w duzej mierze wszyscy czlonkowie rodzin katynskich. Podobna metode wyrazu artystycznego posluzyl sie Andrzej Wajda, krecac na podstawie opowiesci Mularczyka film o tym samym tytule.

Prawdziwym tematem filmu k katyniu jest tajemnica i klamstwa, ktore te zbrodnie czynily przez lata tematem tabu. W oczach Wajdy jest to opowiesc o rodzinie rozlaczonej na zawsze, o zludzeniach i brutalnej prawdzie zbrodni katynskiej. Film o indyzidualnym cierpieniu wywolujacym obrazy majace znacznie wieksza ?uczuciowa? pojemnosc niz historyczne fakty. Tragedia katynia dotyczy tych ktorzy zyja, i tych, ktorzy zyli wtedy.

Rezyser pokazuje wydarzenie jakim jest masowy mord polskich oficerow w lesie katynskim. bardzo realnie odzwierciedla przezycia, zwlaszcza przezycia kobiet wyczekujacych kazdego dnia powrotu ukochanych, ich cierpiene, zludzenia, rozpacz, wiernosc i tesknote.

Dla rezysera jest to jeden z najbardziej osobistych filmow, gdyz przez wiele lat, wraz z rodzina byl przekonany ze "moze nasz ojciec zyje, skoro na liscie katynskiej pojawilo sie nazwisko Wajda ale z imieniem Karol. Matka niemal do konca wierzyla w powrot meza i ???? ojca jakuba Wajdy. Podrecznikowa historia zamienia sie tutaj w losy pojedynczych ludzi i ich rodzin. Wajda obrazuje indywidualne cierpienie, ktore ma znaczenie wieksza uczuciowa sile niz suche, historyczne fakty. "katyn" jest to kino zdecydowanie nowoczesne. Obraz swietnie uzupelnia efektowna, ale stonowana sciazka muzyczna potegujaca odczucia i emocje. Jest to "panorama polskiego ?losu?" Katynskie post mortem mularczyka jak i Wajdy oznacza czas jaki nastapil po zagladize . Odnosi sie do ofiar mordu katynskiego oraz ich rodzin. Jest to symbol "czasu ?marnego?", ktory odczytuje nie tylko jako przypomnienie historycznej przeszlosci, ale dzieki filmowi Wajdy, rowniez jako wezwanie do refleksji.

Lektura powiesci Aleksandra Ścibora-Rylskiego "Pierścionek z konskiego wlosia" uswiadamia ze szczegolna ?ostroscia? kilka podstawowych problemow polskiej mentalnosci literackiej, ktora ploszy sie u gubi za kazdym razem, kiedy probuje dac "obiektywny" obraz doswiadczen lat 1944/45. Powiesc ta, tak hierarchizuje znaczenia ze sens zycia, swiata, istnienia duchowego zostaje sprowadzony do problemu: jak dac sobie rade z daremnoscia powstania skazanego na kleske w obliczu polityki sowieckiej. Uznanie tego pytania za

?jedynie? istotne czynia powiesc bezradno wobec nieuchronnosci rozstrzygniec politycznnych. Na pierwszy plan wysuwa sie heroizm stracencow, szalenstwo niedojrzalosci, tepa nieodpowiedzialnosc dowodcow, wiernosc, ktora traci miare i staje sie zaslepieniem. Sceny ukazane w powiesci mowia ze powstanie bylo szalenstwem, gdyz wpedzalo uczestnikow w pulapke daremnej i bezsensownej ofiarnosci. Powiesc mowi iz kleska byla nieuchronna w obliczu sowieckiej potegi.

Andrzej Wajda, gdy otrzymal maszynopis powiesci Aleksandra Ścibora-Rylskiego zachwycil sie tekstem. Ponadto jak twierdzil, znalazl w niej wszystkie dobrze mu znane motywy z ?dawnych? filmow. Przede wszystkim bohatera i jego AK-owskie środowisko oraz pierwsze dni powstania warszawskiego. Sprawy te oraz zachowania ludzi w tym okresie byly mu bardzo dobrze znane. Akcja obejmuje ostatnie dni powstania warszawskiego, 20letni ?podchorazy? Marcin z reszta swojego plutonu wycofuje sie z ruin bronionego domu. Zostaje ranny. Dziewczyna Marcina trafia do jednego z przejsciowych obozow dla ludnosci cywilnej. Zostaja rozdzieleni. Gdy Marcin dochodzi do zdrowia stara sie poznac cele i zamiary nowych wladz. Wierzac w kompromis i mozliwosc porozumienia z nowym rezimem stara sie nawiazac kontakt z ludowa wladza jednak szybko sie rozczarowuje. Wydarzenia zawarte w filmie "Pierscionek z orłem w koronie" jest to bolesna historia polskiego spoleczenstwa, ktore bylo zmuszone po roku 1945 do mniej lub bardziej otwartej wspolpracy z komunistyczna wladza. Z kolei sam Wajda traktowal ten film jako symboliczne tematyka, bohaterami i stylistyka polskiej szkoly filmowej.

Ostatnia pozycja jaka omowie sa "Popioły" Stefana Żeromskiego, ktore rozniez staly sie obrazem filmowym Wajdy. Mozna by rzec, ze powiesc ?to jest panorama? Polski na przelomie XVIII i XIXw. Autor przedstawil szeroki obraz wybranych grup spolecznych stawiajac raczej na opisy niz na wartka akcje. Problematyka utworu dotyczy zachowan, swiatopogladu i wydarzen zwiazanych z wojnami napoleonskimi. Jest to zastosowanie mowy ezopowej, gdyz Żeromski mial na mysli nawiazanie do wydarzen majacych miejsce w Polsce jednak ze wzgledu na cenzure nie mogl okcji swojej powiesci umiescic w kraju. Żeromski w problematyczny sposob ukazuje problematyke wojenjako dzialania zmierzajace do wyzwolenia z ?ucisku? badz wprowadzenie nowych demokratycznych praw, a z drugiej strony jako ?akty? nienawisci, agresji i terroru. Żeromski jak i Wajda poprzez ekranizacje filmu o takim samym tytule podjeli temetyke dramatu Polaka i Polski, niepotrafiacych poradzic sobie z wlasnymi dziejami, dazacych do odzyskania niepodleglosci.

Andzrej Wajda w swojej tworczosci niejednokrotnie korzystal z dziel literackich i historycznych. Ukazywal na ekranie losy Polski i Polakow, jednak nie byly to tylko suche fakty, ale pelne cierpienia a zarazem ????? sceny. Nie szukal on jedynie materialu na "wlasny" film w owych utworach ale wydobywal z dziel glebsze podteksty, zwracal uwage na problemy, ktore w ksiazkach niejako tłem, a w jego filmach wysuwaly sie na pierwszy plan, jak chociazby w ekranizacji "Katynia" gdzie mord oficerow stał sie tlem dla cierpienia i tesknoty ich rodzin. Wajde mozemy przedstawij jako adaptora wielkiej klasyki polskiej, czlowieka zwroconego w strone tradycji kultury narodowej pragnacego uchwycic i wyrazic emocje kierujace bohaterami powiesci, na ktorych opiera sie akcja jego filmow. Korzysta z inspiracji literackich, ale niekoniecznie jako adaptator. Siega do spuscizny ulubionych i duchowo mu bliskich pisarzy i przetwarza ich watki z mysla o filmie.