Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawce jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd. Kara w ujęciu socjologicznym jest to traktowanie kary jako zjawiska społecznego, mającego początek w grupie społecznej i rozwijającego się w miarę rozwoju społecznego. Ujęcie to ukazuje ewolucję kary od ślepej, nieokiełznanej, krwawej zemsty pierwotnej jednostki lub grupy do kary współczesnej będącej narzędziem wymiaru sprawiedliwości w ręku państwa. Wg socjologicznej teorii kary możemy stwierdzać. Wg filozoficznej możemy oceniać. Kara w ujęciu filozoficznym polega na rozważaniach na temat tzw okoliczności uzasadniającej prawo karania. Są tu takie kwestie jak: czy państwo lub społeczeństwo ma prawo karania swoich obywateli, co jest istotą tej kary, czy tylko odpłata, czy kara ma spełniać jakieś cele, jakie to cele. Teorie kary - teoria bezwzględna (absolutna) - kara ma być odpłatą za przestępstwo - teoria względna (utylitarna) - kara powinna zmierzać do osiągania pewnych rezultatów w przyszłości, głównie powinna służyć zapobieżeniu popełnieniu przestępstw przez ukaranego i inne osoby - teorie mieszane - kara jako sprawiedliwa odpłata z ideą kary celowej wymiar kary jest to cześć procesu karnego znamienna w tej materii jest wypowiedz Woltera „jak od ciśnienia krwi zależy życie organizmu tak od wymiaru kary zależy żywotność prawa karnego” rodzaje wymiaru kary - ustawowy - to zagrożenie, sankcja przewidziana za konkretne przestępstwa. Zależy on od stopnia społecznej szkodliwości czynu; polityki kryminalnej państwa uwzględniającej aktualny stan przestępczości - sądowy - wymierzanie kary przez sąd za określony czyn - nadzwyczajny (nadzwyczajne złagodzenie kary lub nadzwyczajne obostrzenie kary) rodzaje kar: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności dyrektywy sądowego wymiaru kary: - dyrektywy ogólne art. 53 p. 1 stopień winy sprawcy - dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy. Stopień winy wyznacza górny pułap kary. Wymierzona kara nie może go przekroczyć, ale inne dyrektywy mogą spowodować wymierzenie kary łagodniejszej humanitaryzm kary - dyrektywa najważniejsza, żadna inna dyrektywa nie może usprawiedliwić wymierzenia kary niehumanitarnej lub naruszającej godność człowieka stopień szkodliwości społecznej czynu - musi przeciwdziałać wymierzaniu kary zbyt łagodnej mimo znacznej szkodliwości przestępstwa potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa - prewencja generalna, ogólna - polega na odstraszaniu od popełnienia przestępstw tych osób, których nie powstrzymują od tego inne czynniki, tj np. zasady moralne. Skuteczność odstraszania zależy w jakimś stopniu od surowości orzeczonej kary cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego - prewencja indywidualna - prewencyjne oddziaływanie wymierzanej kary na jednostkę, której się tę karę wymierza. Kara ma zapobiegać popełnianiu w przyszłości przestępstw przez samego skazanego. Efekt taki może być osiągnięty przez odstraszanie sprawcy od popełnienia przestępstw, przez uniemożliwienie mu ich popełnienia lub jego wychowanie (resocjalizację) dyrektywa pierwszeństwa kar wolnościowych - art. 58 p.1 - jej zastosowanie wchodzi w grę wtedy gdy sankcja przepisu karnego przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary (np. brzmi „podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności”). Sąd orzeka wówczas karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy gdy inna kara lub środek karny nie może spełniać celów kary. Wymiar kary nieletnim i młodocianym - art. 54 p.1 - pierwszeństwo ma tutaj dyrektywa prewencji indywidualnej rozumianej jako wychowanie skazanego dyrektywa wymiaru kary grzywny art. 33 p. 3 - konieczność wzięcia przez sąd pod uwagę, przy ustalaniu wysokości stawki dziennej, dochodów sprawcy, jego warunków osobistych, rodzinnych, stosunków majątkowych i możliwości zarobkowych dyrektywy szczegółowe - są one rozwinięciem i uszczegółowieniem dyrektyw ogólnych
Przestępstwo - czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Def formalna - czyn zabroniony pod groźba kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia; nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony którego społeczna szkodliwość jest znikoma def materialna - przestępstwo to czyn społecznie niebezpieczny i zabroniony przez usta pod groźbą kary. Def formalna - w kodeksie idealny zbieg przestępstw - polega na przyjęciu, że sprawca dopuścił się tylu przestępstw ile przepisów karnych naruszył. Skazania następuje za jedno przestępstwo, ale w kwalifikacji prawnej czynu wymienia się wszystkie naruszane przepisy. Pozorny zbieg przepisów - gdy czyn narusza tylko jeden przepis karny formy popełnienia przestępstwa: zjawiskowe - współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżegania, pomocnictwo stadialne - dokonanie, przygotowanie, usiłowanie. Usiłowanie - art. 13 p.1 odpowiada za usiłowanie kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Art. 13 p.2 Usiłowanie zachodzi także wtedy gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na użycie środku nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego. Elementy usiłowania: zły zamiar, bezpośrednie zmierzenie do dokonania, brak dokonania. Dwa pierwsze są to elementy pozytywne, 3 - negatywny. Rodzaje usiłowania - zupełne, np. podanie całej dawki trucizny. Przy usiłowaniu zupełnym jeżeli dobrowolnie zapobiegł skutkowi, wykazał tzw. Czynny żal to nie podlega karze; jest to zachęta by sprawca poszedł po rozum do głowy niezupełne - nie podaje całej, liczy się zamiar kwalifikowane - sprawca chce zabić, strzela, nie trafia, ciężko rani, udziela pomocy - odpowiada za ciężkie uszkodzenie ciała a nie za usiłowanie zabójstwa. Sąd wymierza kare za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. Za usiłowanie odpowiada się tak jak za dokonanie danego przestępstwa, ze względu na społeczne niebezpieczeństwo czynu sprawcy. W przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia. Bezkarność usiłowania: sprawca dobrowolnie odstąpi od dokonania lub zapobiegł skutkowi podżeganie - art. 18 p 2 polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego
Kontratypy - to takie sytuacja życiowa kiedy czyn zawiera wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa a mimo to przestępstwem nie jest ze względu na brak bezprawności a w konsekwencji społecznego niebezpieczeństwa, zgodnie z zasadą „nie ma przestępstwa bez społecznego niebezpieczeństwa” Kontratypy: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, działanie w ramach uprawnień lub obowiązków, zgoda pokrzywdzonego (zgoda dysponenta dobrem), czynności lecznicze, ryzyko sportowe, ryzyko nowatorstwa, ostateczna potrzeba, zwyczaj obrona konieczna - polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu przekroczenie granic obrony koniecznej w postaci ekscesu intensywnego - gdy broniący się stosuje sposób obrony który nie był konieczny dla odparcia zamachu albo zachodzi sytuacja rażącej dysproporcji dóbr. Eksces ekstensywny - polega na spóźnionym działaniu obronnym (gdy zamach już ustał) albo na działaniu przedwczesnym tj zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego stan wyższej konieczności - poświecenie jakiegoś dobra jeżeli było to zachowanie się podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane.
Wina - zachodzi wtedy gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego. Przesłanka winy jest strona podmiotowa przestępstwa tzn zamiar popełnienia przestępstwa (przy przestępstwach umyślnych) albo lekkomyślność lub niedbalstwo (przest. nieumyślne). Przesłankami negatywnymi, czyli okolicznościami wyłączającymi winę są niepoczytalność sprawcy, błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności. Wina w prawie karnym materialnym jest personalną (a więc zaadresowana do konkretnej osoby) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę teorie winy: zajmują się rozważaniami na temat istoty winy. Teorie te można podzielić na: psychologiczne - utożsamia winę ze strona podmiotową (umyślnością lub nieumyślnością) przestępstwa. Wina jest określonym w ustawie stosunkiem psychicznym sprawcy do czynu zabronionego normatywna - za istotę winy uważa osobistą zarzucalność popełnionego czynu teoria społecznego niebezpieczeństwa odpowiedzialność subiektywna - była związana z przeżyciem psychicznym. Uważano, że należy karać zamiar a nie czyn. Kryterium cechującym przestępstwo jest zły zamiar. odpowiedzialność obiektywna - odpowiedzialność za skutek bez zawinienia tzn czyniąc coś niedozwolonego odpowiada za to co z tego niedozwolonego czynu wynika. Zajmowanie się czymś niedozwolonym doprowadza do zamiaru bezpośredniego. formy winy: nieumyślna - czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo, że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć umyślna - czyn zabroniony popełniony jest umyślnie jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia i na to się godzi formy winy umyślnej: zamiar bezpośredni - gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony nagły - decyzja popełnienia czynu zabronionego podejmowana jest w krótkim czasie, bez szczegółowych przemyśleń przemyślany - powstaje w wyniku trwającego jakiś czas kształtowania się decyzji, często połączonego ze stworzeniem dokładnego planu popełnienia przestępstwa zamiar ogólny - nie mieści się w ramach zamiaru bezpośredniego, zachodzi gdy sprawca nie przewiduje w swoich przeżyciach psychicznych skutku, który chce spowodować zamiar ewentualny - gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi zamiar niby ewentualny - sprawca przy braku pewności co do jednego ze znamion czynu zabronionego „chce” zachowania się objętego znamieniem czasownikowym. Zamiar - jest to proces psychiczny polegający na woli czyli chceniu realizacji określonego celu. Formy winy nieumyślnej lekkomyślność - sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje, lecz przypuszcza że go uniknie niedbalstwo - sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, chociaż może ją przewidzieć wina kombinowana - sprawca popełnia przestępstwo z winy umyślnej w wyniku popełnienia tego przestępstwa dochodzi do popełnienia drugiego przestępstwa z winy nieumyślnej, np. chce uderzyć umyślnie, ale zabija nieumyślnie. Wyłączenia winy: niepoczytalność, ograniczona poczytalność, wprowadzenie się w stan odurzenia, stan nietrzeźwości, błąd co do faktu - okoliczność wyłączająca winę (umyślną) sprawcy, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy błąd co do prawa - nieświadomość bezprawności czynu - dotyczy całości prawnej oceny czynu błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę - nie popełnia przestępstwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu że zachodzi tu jedna z okoliczności rozkaz przełożonego niepoczytalność - art. 31 p 1 nie popełnia przestępstwa kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Ograniczona poczytalność - art. 31 p2 jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzaniu kary łagodniejszego rodzaju: - jeżeli czyn stanowi zbrodnię sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia; - czyn stanowi występek przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienie wolności nie niższa od roku sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności; - jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywna, ograniczenia wolności albo pozbawieniem wolności nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego podstawą nadzwyczajnego złagodzenia kary może być zastosowanie: w wypadkach przewidzianych w ustawie, np. przekroczenie granic obrony koniecznej, popełnienie czynu w stanie poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej; w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawia za tym względy wychowawczego oddziaływania kary