KONWERSATORIUM 1 - 27.02.2013

Etymologia pojęcia kultura:

• Łac. cultura = uprawa (pielęgnacja, dbanie, troska)

• Łac. cultura agri = uprawa roli (przekształcanie świata zewnętrznego)

• Łac. cultura animi = uprawa ducha (pojęcie wprowadzone przez M.T. Cycerona w „Rozprawie tuskulańskiej”)

• Kultura ≠ Natura (kultura to wszystko co nie jest naturą i czemu człowiek nadał sens swoją ingerencją; kultura pojawia się wraz z ingerencją człowieka i jego wysiłkiem fizycznym)

• Gr. paidea = łac. cultura animi (harmonia ciała i umysłu oraz ich doskonalenie, dążenie do ideału)

Definicje pojęcia kultura:

• S. Pufendorf „O prawie naturalnym (1688) - stworzył prototyp definicji opisowo-wyliczającej; do kultury zaliczał: wiedzę, wyznania, prawa, moralność, obyczaje i organizacje życia społecznego

• J.G. Herder „Myśl o filozofii dziejów” (schyłek XVIII w.) - stwierdza, że kultura to najbardziej wieloznaczne pojęcie; kultura jest aparatem przystosowawczym człowieka do świata, w którym on żyje; kultura jest atrybutem tylko i wyłącznie człowieka i on jest jej twórcą (inne gatunki nie są do tego zdolne - stwierdzenie to było aktualne do roku 1975r.)

• E. Wilson „Socjobiologia” (1975) - ta książka powoduje ferment w nauce, a jej tytuł daje nazwę nowej subdyscyplinie socjologicznej; „zrzucił człowieka z piedestału” zacierając w swojej pracy granice między światem ludzi a światem zwierząt

• B. Malinowski - kultura jest aparatem przystosowawczym człowieka do świata, w którym on żyje; każdy człowiek ma takie same potrzeby, ale zaspokaja je w inny sposób, różnice w sposobie zaspokajania potrzeb wynikają z różnic demograficznych (determinizm geograficzny w kulturze)

• J. Clifford (2002) - proponuje eliminację pojęcia kultura

KONWERSATORIUM 2 - 6.03.2013

„OCENA I PORÓWNANIE KULTUR” (rozdział 7)

Etnocentryzm:

• Gr. ethnos = lud, rasa

• Gr. ethnotis = obcy, pogański, ludowy

• Pojawia się na początku XX wieku; wprowadzone do nauk społecznych przez W. Summera (1906)

• Definicja - zespół przekonań, na mocy których własna grupa jest uznawana za centrum wszystkiego oraz za miarę i skalę dla innych grup i zjawisk społecznych (mierzenie cudzego własną miarą) - bardzo powszechna postawa

Źródła etnocentryzmu:

• Siły enkulturacji i niemożliwość oderwania się od wzorów nabytych poprzez jej oddziaływanie

• Swoiste „usztywnienia” zachowań nabytych podczas socjalizacji, które trudno później poddać rewizji (głównie istotny jest język)

• Zaburzenia równowagi w osobowości wskutek represyjnego wychowania

• Powszechne dążenia do pozytywnej samooceny (ważna tożsamość)

• Sama odrębność między „naszymi” a „innymi”

• Trwały biologiczny antagonizm grupy wobec siebie

• Rywalizacja o możliwość ekspansji systemów kulturowych (głównie ideologicznych, religijnych i politycznych)

• Sprzeczność interesów i rywalizacja o zasoby oraz związanej z tym walki o dostęp i panowanie nad nimi

Skala etnocentryzmu:

• Umiarkowany - cechuje się swoistym społecznym „narcyzmem”, czyli alternatywną postawą wobec własnej grupy i jej kultury bez daleko idącej deprecjacji innych

• Agresywny - wyraża obecność ideologii propagującej absolutną hegemonię własnych wartości i nietolerancję wobec innych; ksenofobia oraz zachowania z niej wynikające

Pozytywne przejawy etnocentryzmu:

• Umożliwia tworzenie własnej tożsamości oraz rozwój kultury (niezbywalny budulec własnej kultury)

• Umożliwia transmisję kultury i zachowanie odrębności (istotność i ważność tradycji)

Konsekwencje etnocentryzmu agresywnego:

• Segregacja - wymiar prawno-administracyjny, rozdzielenie ma uzasadnienie prawne

• Separacja - wymiar przestrzenno-społeczny, niepisane zwyczaje i obyczaje społecznie dozwolone, ale nie uzasadnione prawnie

Sposoby przeciwdziałania, uporania się z etnocentryzmem:

• Tzw. poprawność polityczna

• Otwartość i ciekawość wobec innych kultur

• Edukacja ku wielokulturowości

• Tzw. „anty-antyetnocentyzm” - zachowanie własnej odrębności i tożsamości wynikającej z czasowo-przestrzennego usytuowania ludzi i ich charakterystyki, a w tym ideał zachodnio-liberalny równości ludzi i sprawiedliwości; uznanie oczywistych różnic społecznych i kulturowych, któremu towarzyszy przekonanie prawie do ich istnienia

• Postulat relatywizmu

Wcielenia relatywizmu:

• Antropologiczny - wszystkie kultury są równe, nie ma lepszych i gorszych; metodologiczna dyrektywa postulująca obiektywizm w badaniach zjawisk kulturowych wypływa z założenia o unikalności i nieporównywalności wszystkich kultur (multikulturalizm)

• Moralny - nie ma wartości uniwersalnych; oparty na założeniu, że nie dysponujemy metodami umożliwiającymi wybór pomiędzy sprzecznymi sądami i poglądami etycznymi

• W filozofii - cechuje się tzw. antyfundamentalizmem, czyli uznaniem braku możliwości znalezienia jednej prawdy oraz o bezsensie jej poszukiwań

• Kontekstualny - nawet jeśli panuje powszechna zgoda, co do danej wartości, to pojawiają się takie konteksty społeczne, w których będzie można je łamać, przekraczać

Rodzaje relatywizmu:

• Umiarkowany - stanowisko metodologiczne, dążenie do unikania wartościowania

• Skrajny - kultury są unikalne i nieporównywalne, nie można formułować żadnych ogólnych praw dotyczących kultury, uniemożliwia prowadzenie badań

Kryteria oceny i porównywania kultur:

• Złożoność struktury danego systemu społeczno-kulturowego (im bardziej wyspecjalizowana kultura tym wyższa ocena, może jednak to co prostsze jest lepsze?)

• Stopień koherencji danego systemu społeczno-kulturowego (spójność wzorów zachowań i wartości ich wzajemnie dopasowanie; stabilność kultury sprzyja wyższości poziomu kultury)

• Stopień społecznej identyfikacji ze wzorami i wytworami danej kultury (im wyższy stopień przywiązania tym wyższa ocena danej kultury)

• Kierunek dyfuzji wzorów i wytworów danej kultury (co i w jakich kierunkach przepływa)

• Funkcjonalność versus dysfunkcjonalność danej kultury wobec społeczności jej nosicieli i użytkowników

• Prestiż wynikający z zewnętrznych wobec kultury czynników (poziom gospodarczy, kondycja polityczna + czynniki militarne)

KONWERSATORIUM 3 - 13.03.2013

„DYNAMIKA KULTURY I ŻYCIA SPOŁECZNO-KULTUROWEGO” (rozdział 8)

Źródła zmiany społeczno-kulturowej:

• Endogenne (wewnętrzne dla danego społeczeństwa i jego kultury)

• Teoria memetyczna R. Dowkins'a (+ M. Biedrzycki) - przedmiotem ewolucji kultury są tzw. „memy” (poprzez analogię do genów), czyli receptory kulturowe tkwiące w mózgu

• Teoria zmiany „immanentnej” P. Sorokina - zmiany są rezultatem samego istnienia systemu, jego historii oraz jego działania

• Teoria konwergencji - wyrasta z ewolucjonizmu A. Bastian'a na początku lat '80 XIX wieku; w społecznościach, między którymi nie ma kontaktu, ale w których panują podobne warunki, mogą powstać niejako samoistne i niezależne od siebie podobne formy kulturowe; droga rozwoju wszystkich społeczności jest w sferze kultury taka sama (wszystkie przechodzą w zasadzie te sama etapy rozwoju, tyle że w innym tempie); czerpanie z A. Comte'a i jego 3 stadiów natury ludzkiej - stadium teologiczne, metafizyczne i naukowe

Dywergencja - wtórne zróżnicowania kultury i jej elementów

Wynalazki - ważne źródło zmiany kulturowej; żadna nacja nie ma na nie monopolu

Emergencja (zmiana emergentna) - zmiany, których nie da się przewidzieć, gdzie nie ma komunikacji, łączności między jednym etapem rozwoju a drugim (np. w procesie ewolucji - pojawienie się ludzkiej świadomości); niewytłumaczalne zjawiska, zmiany w procesie ewolucji

Kontynuacja neoewolucjonizmu L. White'a:

1. postęp kulturowy - można go mierzyć skutecznością środków przystosowania i kontroli nad środowiskiem, a przede wszystkim wzrostem ilości przypadającej na 1 osobę; wyrazem postępu jest złożoność, wyspecjalizowanie oraz efektywność integracyjna i adaptacyjna układu

2. kultura to nowy sposób kontynuacji procesu ewolucji - rozwój kultury przebiega bowiem nie tyle w izolacji lecz także poprzez wzajemne zapożyczenia, inspiracje, oddziaływanie pomiędzy grupami; kultura = cywilizacja (główną rolę odgrywa ilość przekształconej energii)

• Egzogenne (zewnętrzne wobec danego społeczeństwa i jego kultury)

• Teoria dyfuzji E.B. Taylor'a - dyfuzja to przenoszenie wytworów kulturowych (albo ich wzorów, idei) z jednego społeczeństwa do drugiego; jest ona wielokierunkowa (istotny czynnik geograficzny);

Podstawowe założenia:

1. rozwój kultury dobywa się poprzez powielanie i zapożyczenia, zaś oryginalne i samoistne wynalazki są czymś wyjątkowym

2. o rozwoju kultury decydują więc kontakty między społeczeństwami - niezależnie od przyczyn i przejawów kontaktów

3. grupy izolowane i ich kultury skazane są na stagnację, a nawet, w skrajnych przypadkach, na zagładę

4. badając rozwój kultur, nie należy dążyć do wykrywania jakiś ogólnych praw, lecz należy badać wędrówki elementów kultury w czasie i przestrzeni - to znaczy należy badać kierunki tych wędrówek, ich intensywność i skutki

5. ewentualnie podobieństwo kultur różnych społeczności wynika nie tyle z podobieństwa natury ludzkiej i przebiegu wspólnej ewolucji, lecz z częstotliwości kontaktów i wzajemnych oddziaływań pomiędzy tymi społecznościami

6. kultura nie jest ograniczoną całością czy systemem, lecz jest raczej zbiorem, do którego w każdej chwili może wejść nowy i obcy element, a ulec zapomnieniu poprzedni

KONWERSATORIUM 4 - 21.03.2013

„ŻYCIE W KULTURZE OBNAŻANIA, CZYLI CO NAM DAJĄ TALK SHOW” - ANNA KORZIŃSKA

Zmiany przestrzeni publicznej (w odniesieniu do kina, telewizji):

• Dyskurs publiczny został opanowany przez tematykę ukrytą w przestrzeni prywatnej

• Na forum publicznym zaczęto poruszać kwestie bardzo intymne i osobiste

• Popularne stały się programy tupu: reality show i talk show

• W TV wszystko uległo zmianie i wraz z liberalizacją obyczajów przyczyniło się do rozprzestrzeniania się zjawiska seksualizacji przestrzeni publicznej

• Kultura otrzymała mino kultury obnażania (kultura obnażania - według McNair'a to medialna dostępność seksu, nagości na pokaz i ekshibicjonizmu, obnażanie ma znaczenie zarówno dosłowne jak i metaforyczne)

• Seks staje się co raz bardziej widoczny w przestrzeni publicznej, jest co raz bardziej eksplorowany i wyjaśniany

• Seks jako istotny czynnik demokratyzacji

• Seksualizacja kultury w przestrzeni telewizyjnej to także uczynienie z tej sfery życia ludzkiego widowiska na użytek rozrywki

• Wzrost przyzwolenia na publiczne prezentowanie nagiego ciała, ale także akceptacja dla merkantylnego wykorzystania nagości

• W swoim pierwotnym założeniu talk show miał przede wszystkim pełnić ważną rolę społeczną i dostarczając rozrywki przybliżać telewidzowi aktualne problemy społeczne i inne aspekty życia, łącząc niejako przyjemne z pożytecznym. W dzisiejszych czasach mamy do czynienia z odchodzeniem od tych nieco idealistycznych założeń i rezygnacji z talk na rzecz show.

Trzy płaszczyzny związane z kulturą obnażania:

• Voyeurystyczne zadowolenie - jest to zadowolenie jakie telewidz czerpie z podglądania pokazywanych w TV postaci

• Istnienie wśród tej spragnionej podglądactwa publiczności, jednostek czujących potrzebę uzewnętrzniania przed opinią publiczną często najbardziej intymnych szczegółów swojego życia

• Społeczne przyzwolenie na istnienie tego typu praktyk, wiążące się z seksualizacją współczesnej kultury

Pięć przyczyn, skłaniających uczestników programów typu reality show do uczestnictwa w nich (według M. Krzpiet):

• Żyjemy w kulturze promocji (media zawładnęły wyobraźnią, pragnieniami i stylem życia jednostek)

• Tkwiąca w niektórych uczestnikach chęć indywidualizacji i potrzeba zwracania na siebie uwagi otoczenia (ekshibicjonizm duszy)

• Pragnienie nieśmiertelności, zostawienie po sobie spuścizny

• Przejście swego rodzaju publicznej spowiedzi (oczyszczenie się z moralnie wątpliwych uczynków)

• Poszukiwanie swojej cielesności i tożsamości (uczestnikami są zazwyczaj osoby o innych niż społeczne akceptowane zachowaniach seksualnych)

• 6 według McNair'a - chęć uświadomienia jakiegoś problemu czy też zwiększenie społecznej widzialności jakieś marginalizowanej do tej pory grupy np. homoseksualiści

Dwa rozróżnienia pojęcia seks:

• Seks sensu stricte

• Seks jako rodzaj spektaklu

Powstanie i rozwój opartych na zwierzeniach programów związany jest z (według McNeir'a):

• Wzrostem indywidualizmu

• Popularnością filozofii samorealizacji

• Ogólnymi tendencjami do ujawniania prawdziwego ja

Pięć reguł rządzących reality show (według Wiesława Godzica):

• Osoba prowadzącego (jest on filtrem przez który wszystko jest przepuszczane i wokół którego kręci się całe show)

• Czas wytwarzania i doświadczania programu, czyli emisja programu

• Język, którym posługuje się prowadzący (powinien charakteryzować się pewną intymnością jak w prywatnej rozmowie)

• Pieniądze (tego typu produkcje są najtańszymi a przynoszą największe dochody)

• Wyrażanie spontaniczności

Wiesław Godzic dzieli tego typu programy na trzy grupy:

• Programy, które za główny cel obierają sobie doświadczenie widzowi jak największej dawki rozrywki

• Audycje, których główna oś zasadza się na wszelkiego typu wyznaniach i zwierzeniach

• Rozmowy konfrontacyjne, w których porusza się przede wszystkim tematy kontrowersyjne zakładające przekraczanie norm społecznych, łamanie tabu, szokowanie widza

Trzy elementy społecznego odbioru tego typu programów (według W. Godzica):

• Opiera się na podglądactwie (widz jako podglądający zdaje sobie sprawę z tego, że Ci, których podpatruje, wiedzą o jego obecności)

• Talk show charakteryzuje się pewną dwoistością: jest jednocześnie rozmową i spektaklem

• Talk show jest w istocie dyskursem o sprawowaniu społecznej kontroli poprzez telewizję (wiąże się z zagadnieniem władzy)

Trzy możliwe postawy widza:

• Świadka (to ktoś, kto tylko obserwuje przebieg wydarzenia, zadawala się zwykłym podglądaniem)

• Ekspert (przyglądając się całej sytuacji czerpie przyjemność z obserwowania czyjegoś nieszczęścia, głupoty i nieudolności)

• Osoba z sąsiedztwa (identyfikacja z uczestnikiem, która może przebiegać na trzech płaszczyznach:

1. Podobieństwa fizycznego

2. Podobieństwa egzystencjalnego

3. Podobieństwa psychologicznego)

KONWERSATORIUM 6 - 10.04.2013

IDEAŁ ASYMILACJONIZMU I METAFORA „MELTING POT”

Konstytuowanie narodów:

• Naród Europejski - naród etniczny, zbudowany na bazie dorobku dziejowego

• Naród Amerykański - naród polityczny, zbudowany na bazie dokumentów

1. Asymilacja - model opresyjny; grupy dominujące, najlepszy model anglosaski (biały protestant); przymusowa segregacja

2. Rodzaje postępowania z imigrantami - izolacja (Indianie), segregacja (Amisze), asymilacja (reszta, która podporządkowywała się grupie amerykańskiej)

3. Tygiel kulturowy „melting pot”

- odnosi się do sztuki przedstawiającej losy rodziny żydowskich imigrantów wtapiających się w amerykańskie otoczenie, w ten sposób narodziła się metafora, która ukazywała dominujące wrażenie amerykanów o sobie jako narodzie „wytopionym” w wielkim tyglu, do którego wpadają poszczególne składniki - czyli grupy etniczne, aby dać w rezultacie jedną „substancję”, czyli naród amerykański

- metafora tygla według Forda - najbardziej widowiskowym przejawem działania idei melting pot były działania H. Forda, który w swojej firmie dokonywał symbolicznego procesu przetapiania imigrantów w amerykanów, do firmy wchodzili w swoich własnych ubraniach, noszących wyraźne znamiona lokalności i etniczności, przechodzili przez wielki gar, po to aby wyjść z drugiej strony w ubraniach w stylu amerykańskim i trzymających flagę amerykańską w ręku

4. Wartości konstytutywne - indywidualizm

5. Wartości rdzenne - religia, język, tradycja, historia, terytorium, kuchnia, czyli swojskie klimaty

6. „Z wielości jedność” Jefferson - każdy może stać się Amerykaninem każdy ma takie same szanse żeby stać się obywatelem Stanów Zjednoczonych

GLOBALIZACJA JAKO IMPERATYW ZMIANY NA SKALI WARTOŚCI RDZENNYCH - URSZULA KUSIO

Kultura masowa:

• Miała być łącznikiem między amerykaninami ze względu na ich różnorodność kulturową

• Pierwszym elementem było tworzenie komiksu

• Późnej było tworzenie kina niemego

• Mcdonaldyzacja - poprzez procesy globalizacji, pojawiają się elementy kultury masowej rozprzestrzeniające i rozpoznawalne na całym globie (logo coca-coli, piłka nożna - większość narodów uważa ją za swój sport narodowy)

---