Terapia behawioralna w resocjalizacji
Terapia behawioralna-opiera się ona na założeniach, iż różnego rodzaju formy niedostosowania wynikają z przyswojenia niewłaściwych łańcuchów odruchowych, dzięki odpowiednim ćwiczeniom można usunąć te wadliwe sposoby zachowania, a na ich miejsce wytworzyć nowe reakcje, wartościowe ze społecznego punktu widzenia.
Terapia behawioralna znalazła szerokie zastosowanie w resocjalizacja przestępców (nieletnich i dorosłych) oraz dzieci przejawiających różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne i postawy antyspołeczne. Jednak nie dotyczy to przestępców bardziej zdemoralizowanych i psychopatycznych, głównie dlatego, że nie udało się wytworzyć u nich silnej motywacji do uczestnictwa w psychoterapii, co jest warunkiem sine qua non jej skuteczności.
Cele terapii behawioralnej:
wyrównywanie braków w zachowaniu-Wskutek tych braków w zachowaniu jednostka nie otrzymuje w kontekstach społecznych wzmocnień pozytywnych,Natomiast otrzymuje ona wzmocnienia negatywne (są to kary i bodźce awersywne). Ponieważ często otrzymanie bodźców negatywnych prowadzi, z jednej strony, do nadmiernej agresji, z drugiej zaś, do wzmocnienia reakcji społecznie nieadekwatnych.
Eliminowanie negatywnych cech zachowania.-osobnik przestępczy wykazujący zaburzenia emocjonalne, przyswoił sobie niewłaściwych form zachowania, które utrudniają mu funkcjonowanie w życiu społecznym. Zadaniem resocjalizacji behawioralnej powinno się go pozbawienie negatywnych form zachowania, a potem, dostarczyć silnych wzmocnień pozytywnych cech wartościowych społecznie.
Wzmocnienie kontroli własnego zachowania- wypracowanie u przestępcy umiejętności powstymywania negatywnych reakcji,emocji itp
Stosowane w resocjalizacji metody terapii behawioralnej oparte zostały na paradygmatach procesu uczenia się, opracowanych przez B.F. Skinnera i O.R. Lindsleya. Ukazują one związki zachodzące pomiędzy specyficznymi warunkami otoczenia a zachowaniem człowieka. Stosunkowo prosty jest paradygmat Skinnera. Składa się on z trzech elementów, którymi są: bodziec różnicujący (discriminante stimulus) — Sd, reakcja (response) — R oraz bodziec wzmacniający (reinforcement stimulus) — Sr. Graficznie wygląda to w ten sposób:
Sd R Sr
bodziec reakcja bodziec
różnicujący wzmacniający
Paradygmat ten w praktycznych sytuacjach szkolnych przedstawia się następująco. Zadanie arytmetyczne czy materiał służący do rysowania stanowią bodziec różnicujący; rozwiązywanie zadań czy rysowanie jest reakcją, podczas gdy pochwała nauczyciela jest bodźcem wzmacniającym.
Nieco bardziej złożone paradygmaty, tłumaczące przebieg procesu uczenia się przedstawił O.R. Lindsiey.
Pierwszy z nich ilustruje organizację składników procesu uczenia się:
S R Sr Rc
bodziec reakcja układ wzmocnień konserwacja
(schedule of wzmocnień
Drugi zaś przedstawia funkcjonowanie procesu uczenia się jak następuje:
Ea R A Ec
wypadek reakcja organizacja wynik końcowy
poprzedzający (consetjeuential event)
(antecedent event}
reinforcement)
Należy pamiętać o tym, że stosowanie ich bez uzupełnienia metodami tradycyjnymi pociąga za sobą trzy poważne niebezpieczeństwa:
Stosując metodę przyznawania nagród w postaci punktów za pożądane zachowania ,osobnik chcą zyskać punkty bez wysiłku w najłatwiejszy sposób może wyspecializować się w wybranym pozytywnym zachowaniu zachowaniu
Sprowadzenie najróżnorodniejszych zabiegów resocjalizacyjnych do warunkowania instrumentalnego spłyca cały proces wychowawczy bo to wychowawca z wychowankiem tworzy wewnętrznym związek emocjonalny a nie zewnetrzny.
Wymieniony typ negatywnych aspektów stosowania terapii behawioralnej w resocjalizacji można zilustrować na podstawie stworzonej przez E. Durkheima (przyjętej również przez J. Piageta 1967) kategoryzacji postaw moralnych
wyróżnił niższą (heteronomiczną) postać motywów moralnych, charakteryzującą się dążnością do wywiązywania się z zewnętrznych nakazów i zakazów,
wyższą (autonomiczną), wyrażającą się w realizacji wewnętrznych nakazów i zakazów. Otóż resocjalizacja oparta na bazie behawioralnej może stworzyć jedynie niższą warstwę motywów moralnych.
Pozytywne aspekty terapii behawioralnej:
ożliwość opracowania dokładnych programów oddziaływań resocjalizacyjnych opartych na konkretnych przesłankach, wynikających ze znajomości praw warunkowania instrumentalnego,
stosunkowo prosta orientacja w skuteczności oddziaływań poszczególnych zabiegów i tym samym możliwość stałego modyfikowania programu oddziaływań resocjalizacyjnych,
możliwość zastosowania różnorodnych technik resocjalizacyjnych bez wzbudzania w wychowanku motywacji do świadomej pracy nad sobą, do samodoskonalenia się itp., co, jak wiadomo z praktyki, jest rzeczą bardzo trudną, a w przypadku psychopatów i charakteropatów wręcz niemożliwą
Skuteczność, łatwość i klarowność metod terapii behawioralnej doprowadziły do bogacenia się tego sposobu resocjalizacji, w związku z czym dzisiaj istnieje już bardzo rozległa literatura na temat różnych form i metod wprowadzania nowych elementów do terapii behawioralnej. Elementy te, z jednej strony, pozwalają na wykorzystanie wszystkich zalet tej formy strategii oddziaływali resocjalizacyjnych, z drugiej zaś strony, starają się eliminować wszystkie jej ograniczenia
Najbardziej znaną formą takiego wzbogacania metod behawioralnych w resocjalizacji jest dołączenie do mechanicznych niejako oddziaływań korekty zachowania (jaką stanowią metody behawioralne) elementów ,,treningu świadomości". Łącznie z kształtowaniem pozytywnych przejawów zachowania wychowanka metodami behawioralnymi (czyli poprzez konsekwentne stosowanie kar i nagród) przeprowadza się liczne dyskusje i stosuje perswazje, zmierzające do wyzwolenia głębszej refleksji nad przyczynami, a przede wszystkim nad skutkami negatywnego postępowania.
Ten typ modyfikacji behawioralnego podejścia do oddziaływań resocjalizacyjnych określany jest jako podejście kognitywno-behawioralne. Jest ono szczególnie znamienne w nowszych programach resocjalizacyjnych. Poza cechami definicyjnymi, czyli poza położeniem akcentu na formowaniu świadomości (polegającemu głównie na usprawnieniu oceny własnego postępowania) oraz na modelowaniu zachowania poprzez wycyzelowany system wzmocnień, podejście kognitywno-behawioralne charakteryzuje się także i tym, że w obręb jego oddziaływań wchodzą zasadniczo wszystkie nowoczesne techniki wypracowane przez podejście psychodynamiczne