System Ekonomiczny w USA

USA stały się potęgą gospodarczą w II połowie XIX wieku - przyczyny:

• obfitość ziemi i bogactw naturalnych

• systematyczny przypływ wysokokwalifikowanej siły roboczej

• duża swoboda gospodarcza

Wielka depresja 1929-33

• nowy kapitalizm - masowa produkcja wymaga masowej konsumpcji, a zatem wysokich płac (H.Hoover + H.Ford)

Nowy Ład (New Deal F.D. Roosevelt):

• polityka nakręcania koniunktury przez zwiększenie popytu globalnego

• stworzenie Komisji Papierów Wartościowych

• ustawa o bankach (1935)

(zasiłki dla bezrobotnych, ubogich, system emerytalny, zasiłki dla samotnych matek)

Lata 50-te

• ustawa o zatrudnieniu

• stworzenie Rady Doradców Ekonomicznych

Lata 60-te

• 1961-65 tzw. Cud gospodarczy

• narzędzia proponowane rządom Kennedyego i Johnsona:

• rząd powinien stymulowac wzrost popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego (poprzez redukcję podatków, ulgi inwestycyjne, przyspieszenie amortyzacji, ułatwienia kredytowe)

• rozbudowa „państwa opiekuńczego”

1961 - ustawa o rozwoju regionalnym

1962 - rząd finansował szkolenia pracowników dotkniętych bezrobociem strukturalnym

1964 - zawieszenie podziałów rasowych w zatrudnieniu

Thatcheryzm

To poglądy i będąca ich wynikiem polityka M.Thatcher, wieloletniego premiera Wielkiej Brytanii, potem również nazwa podobnej linii w programach prezentowanych przez polityków z innych państw.

Zasadniczymi elementami Thatcheryzmu jest zaczerpnięte z konserwatyzmu, neoliberalizmu i monetaryzmu uznanie następujących wartości za priorytetowe: nienaruszalność i waga własności prywatnej, pełna wolność ekonomiczna, odpowiedzialność jednostki za swe poczynania, nadrzędna rola rynku w kształtowaniu pozycji społecznej poszczególnych grup, hierarchiczny ład społeczny oparty na pielęgnacji jedności rodzinnej (narodowej) poszanowaniu prawa, miłości do ojczyzny.

Rola państwa zostaje ograniczona do minimum a internacjonizm państwowy i idee państwa dobrobytu zostają odrzucone. Państwo ma natomiast za zadanie utrzymywać w ryzach finanse, uwolnić mechanizmy rynkowe, zapewnić wszelkimi środkami porządek publiczny oraz zbudować mocną pozycję kraju na arenie międzynarodowej.

Rezultatem tych poglądów było przeprowadzenie denacjolizacji kluczowych gałęzi gospodarki, co uwolniło budżet od obciążeń dotacjami i subsydiami, a całą gospodarkę od tradycyjnych i nienowoczesnych gałęzi: górnictwa i przemysłu stoczniowego, co też zwielokrotniło w pierwszej fazie bezrobocie i wywołało falę bankructw.

Protesty związków zawodowych i strajki płacowe załatwiono przez zmianę ustawodawstwa ograniczającego prawo do strajków i obciążającego odpowiedzialnością finansową strajkujących.

Polityka finansowa i podatkowa zredukowała inflację oraz pobudziła rozwój kraju, który zaczął też być konkurencyjny w nowoczesnych działach produkcji przemysłowej. Niskie ceny podstawowych produktów pozwoliły n zabezpieczenie potrzeb najuboższych grup społecznych, podtrzymując tezę o solidarności i harmonii narodowej.

W polityce zagranicznej thatcheryzm oznaczał opowiadanie się za strefą wolnego handlu w całej Europie, ograniczaniem ponad narodowych funkcji Wspólnot Europejskich, budowaniem wpływu Wielkiej Brytanii na politykę światową poprzez ścisłe więzi z USA oraz próbę odegrania znaczącej roli w nawiązywaniu dialogu z ZSRR.

Źródła i początki szwedzkiej polityki dobrobytu:

• połowa XIX w. - Szwecja należy do najbiedniejszych krajów Europy

• 1860-1910 - wyemigrowało z kraju 25% populacji

• światowy kryzys lat 30-tych - bezrobocie 20%

• 1932 - władze obejmuje partia socjaldemokratyczna - zaczyna rozwijać się doktryna państwa dobrobytu - podłoże teoretyczne: szwedzka szkoła ekonomiczna i teoria Keynsa

• zwrócono uwagę na potrzebę sterowania przez państwo gospodarką, co stworzyło ekonomiczną przesłankę dla rozwoju polityki socjalnej

• Keyns uznał, że ustępstwa na rzecz klasy robotniczej mogą korzystnie stymulować popyt

• Postulowano politykę niskiej stopy procentowej (stymulującej inwestycje) elastyczną politykę podatkową i zasiłki dla bezrobotnych

• Aktywna polityka budżetowa, finansowanie z deficytu budżetowego świadczeń socjalnych i programów publicznych była korzystna dla wyrównania dysproporcji między popytem i podażą

Realizacja reform po II wojnie światowej

wzorowe osiągnięcia

• rozwiązania w zakresie ochrony zdrowia i opieki nad starszymi i niepełnosprawnymi

• reforma modelu oświaty i szkolnictwa, rozbudowanie systemu stypendialnego (szkolnictwo powszechnie dostępne)

• polityka pełnego zatrudnienia

• polityka mieszkaniowa

• stały wzrost dochodów indywidualnych (w 1940-1985 ponad 3-krotny wzrost) w warunkach skracania czasu pracy, w 1984 - przeciętnie 35,7 godz. Tygodniowo

przyczyny sukcesów:

• zmiana struktury gospodarki (przejście do struktury przemysłowej z ekspansją proeksportowych sektorów)

• rozwój szkolnictwa do potrzeb stanowionych przez nowoczesny przemysł

• utrzymywanie wysokiego popytu globalnego

• liberalizacja handlu międzynarodowego (polityka „małej gospodarki otwartej” wymusiła rozwój sektorów proeksportowych)

• utrzymywanie się tzw. „spokoju społecznego”

• kształtowanie płac wg tzw. Skandynawskiego modelu inflacyjnego (EFO) w którym wzrost wynagrodzeń był uzależniony od wzrostu wydajności pracy w sektorach eksportowych.

Kryzys lat 70-tych

• kryzys zapoczątkował wzrost cen ropy naftowej (szok naftowy to spadek popytu globalnego w kraju, spadek popytu na tankowce, redukcja zatrudnienia)

• spadek udziału Szwecji w rynkach światowych ok. 15%, ceny towarów szwedzkich stały się nie konkurencyjne na rynkach światowych (wzrost cen surowców, przy dużych kosztach pracy)

Reakcja:

• rozwinięcie polityki subsydiowania słabych przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu

• restrukturyzacja przemysłu - aby nie dopuścić do masowych zwolnień (państwowa kampania holdingowa Svenska Van AB przejęła stocznie

• aktywna polityka zatrudnienia zaowocowała minimalnym bezrobociem

• uzależnienie od importu nośników energii i wzrost ich kosztów zmusiły do poszukiwania innych źródeł energii i metod bardziej racjonalnego jej użytkowania

• relatywny wzrost cen produktów szwedzkich przyczynił się do spadku udziału Szwecji w rynkach światowych (wzrost deficytu bilansu płatniczego) aby zwiększyć konkurencyjność zdewaluowano trzykrotnie koronę szwedzką w latach 1976-77 o 3%, 6%, 10%

• przełamano głęboki deficyt sektora publicznego

Społeczna Gospodarka Rynkowa w Niemczech

Źródła koncepcji SGR sięgają głęboko w historię:

• Otton von Bismarck - prekursor ustawodawstwa socjalnego (ubezpieczenia zdrowotne, wypadkowe i system rentowy)

• 1911 - zintegrowany system rentowy

• 1927 (Republika Weimarska) ubezpieczenia od bezrobocia

Teoretyczne podstawy SGR

• lata 30-te XX w. Ekonomiści tzw. Szkoły Fryburskiej - gospodarka rynkowa z istniejącą konkurencją stanowi najbardziej efektywną formę porządku ekonomicznego

• Alfred Armack - Mueller (szkoła j.w.)

• 1946 - wprowadzenie terminu SGR (Soziale Marktwirtschaft)

• 1948 - Tezy Dusseldorfskie:

1. Pracownik ma prawo do współdecydowania, nie może ograniczać jednak inicjatywy i odpowiedzialności przedsiębiorcy

2. Dążenie do maksymalizacji korzyści jednostek winno być zgodne z celami pożądanymi z punktu widzenia dobra ogółu

3. Polityka antymonopolowa

4. Polityka pełnego zatrudnienia

5. Polityka wyrównania dochodów (progresywne podatki, zasiłki rodzinne, pomoc dla dzieci)

6. Polityka wspierania taniego budownictwa mieszkaniowego

7. Promocja i wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw

8. Wspieranie samozaradności społecznej

9. Planowanie przestrzenne

10. Ustalanie przez państwo płac minimalnych

Wprowadzenie idei SGR do gospodarki Niemiec zapoczątkował Ludwig Erhard:

Ein Wirtschaftswunder - cud gospodarczy

• błyskotliwa adopcja byłej DDR

• dwa państwa w jednym

• naiwność niemiecka czyli ufność w stosunku do statystyk byłej DDR

• Reichsmarka 1948 a 1990

• Zerwanie z paradygmatem pełnego zatrudnienia dla wszystkich Niemców

• Rozczarowanie

• Klęska CDU '98

Charakterystyka gospodarki RFN

Społeczna gospodarka rynkowa w RFN - powstanie (wolny rynek, pomoc państwa)

1. atrakcyjność niemieckiej gospodarki

• plan Marshalla

• Niemcy członkiem EWWiS 1950

• przewaga przemysłu wydobywczego i stalowego (do dziś największe subwencje)

• usługi - ale czy Niemcy są gotowi na to??? „bad jobs” za 630 DEM

• Bundis fur Arbeit - związek na rzecz pracy

• Ludwig Erhard a rzeczywistość - azylanci lat 60-tych a obcokrajowcy dziś + Sozialmarktwirtschaft (zapoczątkował gospodarkę socjalną)

2. System socjalny gospodarki rynkowej

• tak mało państwa jak tylko możliwe, tyle państwa ile potrzeba

• państwo nie ma wpływu na kształtowanie cen i płac

• „pokój społeczny” = bezpieczeństwo socjalne = 1/3 PKB

• „pokój społeczny” - szczególnie pozjednoczeniu

3. Rola partnerów społecznych

• autonomia taryfowa pracobiorców i pracowników = układy taryfowe

• SPD

• Umowy zawierane na poziomie regionalnym

4. instrumenty rządowe przeciwdziałające błędnemu rozwojowi koniunktury

• od 1967 roku cel - wysoki stan zatrudnienia

• Magiczna Czwórka:

• Publiczna Rada ds. Koniunktury

• Rada Planowania Finansowego

• Rada Rzeczoznawców ds. Oceny Rozwoju Ogólnogospodarczego (od 1963 - 5 niezależnych osób)

• Rząd Federalny

5. Strategie ożywienia gospodarki byłej DDR

• byłe DDR pozbawione jakiejkolwiek inicjatywy i samoodpowiedizalności

• szkodliwość RWPG

• wydajność gospodarki DDR = 30%RFN

• Wirtschaftswunder made in DDR

• strategie ożywienia wschodu - samofinansowanie

• urząd powierniczy

6. Rola Urzędu Powierniczego (RZEŹNIK)

• 1990-94 instytucja prawa publicznego

• cel - prywatyzacja majątku DDR do 1994

• wartość majatku wg DDR to 1300 mld DEM, wg RFN = -210 MLD DEM

• od 1994 Federalny Urząd do zadań specjalnych

NIEMCY = NAIWNOŚĆ + ZA DUŻO PIENIĘDZY NA POMOC SOCJALNĄ

---