Położenie geograficzne i podstawowe dane demograficzne

Koreańska Republika Ludowo - Demokratyczna jest położona w północnej części półwyspu Koreańskiego i zajmuje 55% jego powierzchni (122 762 km²). Większość obszaru kraju zajmują góry i wyżyny poprzecinane dolinami rzek. Klimat jest kontynentalny z suchymi, chłodnymi zimami i gorącymi, wilgotnymi latami. Charakterystyczne są wiosenne susze i następujące po nich poważne powodzie.

W 1977 roku populacja koreańska liczyła 22 837 000 ludzi, a średnia gęstość zaludnienia wynosiła 186 osób na kilometr kwadratowy (The Europe World Year Book, 1999, 40^th ed., s. 2067). Ludność zamieszkuje przeważnie wybrzeża Morza Żółtego i Japońskiego charakteryzujące się łagodniejszym klimatem.

Historia

Korea była od 1905 roku okupowana przez Japonię, a w 1910 r. została do niej przyłączona. Pod koniec II wojny światowej została podzielona na dwie strefy okupacyjne: na północy stacjonowały siły radzieckie, na południu - amerykańskie. Kiedy Kim II Sung (ur. 15.04.1912 r.) wrócił ze Związku Radzieckiego, gdzie wraz ze swoimi partyzantami stacjonował w latach 1941 - 1945, sowieckie siły okupacyjne przedstawiły go Koreańczykom jego bohatera. W 1947 powstało Najwyższe Zgromadzenie Ludowe, a Kim II Sung został mianowany na premiera. Nowe Zgromadzenie powołano w sierpniu 1948 r. We wrześniu proklamowano Koreańską Republikę Ludowo - Demokratyczną i w grudniu radzieckie siły okupacyjne opuściły kraj. W roku 1950 r. wojska północno-koreańskie wkroczyły do Korei Południowej i rozpoczęła się trwająca trzy lata wojna. Zawieszenie broni zostało zawarte w 1953 r., 38 równoleżnik stał się strefą zdemilitaryzowaną, nadzorowaną przez ONZ.

Podstawowa infrastruktura nowoczesnej gospodarki wykształciła się w Korei pod koniec okresu dominacji japońskiej (1910 - 1945). Z początku gospodarka północno-koreańska odnosiła znaczące sukcesy ponieważ reżimowi komunistycznemu udało się zagospodarować niewykorzystane dotychczas zasoby naturalne, siły roboczej oraz narzucić niski poziom konsumpcji. Jednakże na początku lat 60-tych osiągnięto stopień rozwoju, przy którym ujawniły się „wąskie gardła”. Dalszy postęp gospodarczy mógł być osiągnięty jedynie poprzez zwiększenie efektywności, poszerzenie bazy surowcowej i implementacje nowoczesnych technologii. Jednakże doktryna polityczna propagująca niezależność graniczącą z autarkią (chuch'e) oraz kładąca nacisk na przemysł ciężki i zbrojenie nie pozostawiała środków na rozwój. Deficyt w handlu zagranicznym zaowocował pokaźnym zadłużeniem i w rezultacie na początku lat '90 gospodarka koreańska przeżywała poważny kryzys, kraj był pogrążony w chaosie. Trudności ekonomiczne i braki żywności pogłębiły dodatkowo powodzie w 1995 i 1996 oraz susza w 1997 roku. Korea zmuszona była zwrócić się o pomoc do ONZ. Od 1990 do 1993 roku pojawiają się próby decentralizacji i liberalizacji.

Ustrój polityczny. Stopień scentralizowania władzy państwowej, rola samorządów lokalnych i zakres partycypacji społeczeństwa w decyzjach ekonomicznych sfery publicznej

Koreańska Republika Ludowo - Demokratyczna jest państwem socjalistycznym z modelem rządów autorytarnych (wzorowanych na ZSRR) wzbogaconym dodatkowo o rdzenny akcent - ideologie chuch'e. Ideologia ta stanowi zaprzeczenie tradycyjnych stosunków politycznych - podległość dominującym w regionie Chinom i propaguje samodzielność, niezależność i niedopuszczalność ingerencji w sprawy wewnętrzne ze strony państw trzecich. Jest to również zaprzeczenie „flunkeyizmu” określanego przez elity rządzące jako zbytnie i szkodliwe uzależnienie od państw obcych.

Pomimo prób zerwania z konfucjańską przeszłością - okresem dominacji chińskiej, model społeczny propagowany przez marksizm i leninizm oraz przywiązanie do tradycji zdeterminowały model rządów. Tak jak idealni przywódcy wywodzący się z tradycji konfucjańskiej, Kim II Sung i Kin Jong II są przedstawieni jako nieomylni przywódcy narodu, o nieskazitelnej moralności - wodzowie czczeni przez masy.

Struktura państwa

Naczelnym organem władzy państwowej jest Najwyższe Zgromadzenie Ludowe (NZL), do którego należy władza ustawodawcza i które jest wybierane na pięcioletnią kadencję w wyborach powszechnych. Wybiera ono członków Komisji Obrony Narodowej i mianuje jej przewodniczącego, wybiera członków i prezydenta Prezydium NZL, premiera, sędziów, zatwierdza budżet, sprawdza raport dotyczący pracy ministrów.

Komisja Obrony Narodowej (KON), na której czele stoi przewodniczący, jest najwyższym organem władzy wojskowej i odpowiada NZL. Przewodniczący KON jest wybierany na pięć lat i jego stanowisko jest najwyższe w hierarchii władzy (głowa państwa).

Prezydium Najwyższego Zgromadzenia Ludowego jest najwyższym organem w przerwach między sesjami NZL. Jego prezydent reprezentuje kraj na arenie międzynarodowej.

Oprócz w/w instytucji władza wykonawcza pod kierownictwem premiera jest skupiona w rękach 45 osobowej Rady Admnistracyjnej. Władza sądownicza należy do Sądu Najwyższego oraz Najwyższej Prokuratury - organu sprawującemu nadzór i kontrolę nad wszystkimi obywatelami. Trzystopniowy system sądowniczy oparty jest na modelu radzieckim: Sąd Najwyższy, Sądy Prowincjonalne i Sądy Ludowe na szczeblu lokalnym. Prokuratorzy zrzeszeni i poddani władzy Centralnego Biura Prokuratorskiego.

Formalnie Korea jest państwem konstytucyjnym, jednakże największe faktyczne znaczenie i wpływ ma polityka i ideologia Koreańskiej Partii Robotniczej. Rząd jest silnie scentralizowany, a przez to, że jest silnie upolityczniony, jego rola sprowadza się faktycznie do wcielania w życie idei propagowanych przez partię.

Władzę w prowincjach sprawują Lokalne Zgromadzenia Ludowe i Komisje, których kadencja trwa cztery lata. Określają one budżety lokalne, wybierają personel administracyjny i sądowy oraz podejmują decyzje na szczeblu lokalnym.

Wszechobecność kontroli KPR. Brak danych o opozycji wobec władzy absolutnej pierwszego sekretarza i prezydenta. Powszechne prawo wyborcze przysługuje od wieku 17 lat, jednakże jest to prawo fikcyjne. Tylko w niewielu wyborach startuje na stanowisko więcej niż jeden kandydat.

Oprócz KPR istnieją jeszcze dwie większe partie: Koreańska Partia Socjaldemokratyczna i Partia Młodych Zwolenników Sekty Niebiańskiej Drogi. Uznają one „kierowniczą rolę” partii i nie mają żadnych realnych wpływów politycznych.

Pierwsza konstytucja w duchu Marksistowsko - Lenionowskim uchwalona 27 grudnia 1972 roku wprowadziła urząd prezydenta, którym został Kim II Sung oraz administracyjny system dwuwarstwowy: 9 prowincji i trzy miasta specjalne pod bezpośrednią kontrolą centralną oraz 17 zwykłych miast pod kontrolą władz prowincji.

W kwietniu 1992 roku wprowadzono kilka poprawek, zniesiono m.in. odwołania do tamtej ideologii, zaczęto promować otwarcie gospodarki, wydłużono kadencje NZL z czterech do pięciu lat. Poważne poprawki zatwierdzono 5 września 1998 roku. Wprowadzono elementy socjalistycznej gospodarki rynkowej, niezależny system rachunkowy oparty na koncepcji kosztów, cen i zysków oraz uznano własność prywatną (Policy towards North Korea for peace, reconcilation and cooperation, Ministry of Unification, The Republic of Korea, Seoul, 1999, s. 12). Po rewizji konstytucja stwierdza m.in., że:

• KRL-D jest niepodległym państwem socjalistycznym,

• gospodarka opiera się na idei chuch'e, środki produkcji są własnością państwa i organizacji socjalistycznych,

• Kim II Sung jest wiecznym prezydentem (zniesienie urzędu prezydenta, głową państwa jest przewodniczący KON),

• obywatele mają prawo do głosowania, pracy, bezpłatnej opieki medycznej i edukacji (11 lat), pomocy materialnej dla starszych i azylu politycznego oraz obowiązek obrony kraju.

Stosunki pomiędzy rządem a KPR

Organy rządowe są postrzegane jako organy wykonawcze linii politycznej reprezentowanej przez partię. Oczekuje się od nich implementacji kierunków działań i dyrektyw partyjnych poprzez mobilizację mas. Urzędnicy państwowi mają służyć ludziom, a nie tworzyć sztywne struktury biurokratyczne. Partia zdominowała media. W literaturze szczególnie wyraźnie podkreśla się, że jednym z głównych problemów postrzeganych przez przywództwo polityczne jest biurokratyczne zachowanie urzędników państwowych. Jest to wynikiem zintensyfikowanych wysiłków partii w walce z biurokracją. Występuje trend w kierunku zacieśnienia kontroli partyjnej i nadzoru wszystkich organów ekonomicznych i administracyjnych, mających zapewnić realizację opcji politycznej partii. Partia wyznacza cele, priorytety i struktury administracyjne w państwie. Jest centralnym koordynatorem spraw ekonomiczno-administracyjnych na poziomie wewnątrz- i międzynarodowych. Kluczowe stanowiska w rządzie są sprawowane przez lojalnych członków partii.

Fundamenty kulturowe - dominująca religia

Rola religii

Religia koreańska nie jest zdominowana przez jedno określone wyznanie, lecz jest zlepkiem rdzennych wierzeń i mitów takich jak np.: konfucjanizm, daoizm, czy buddyzm. Najstarszą religią koreańską jest prawdopodobnie wiara w świat zamieszkiwany przez duchy. Około IV w n.e. przeniesiono z Chin buddyzm i daoizm, które osiągnęły szczyt popularności za czasów panowania dynastii Kory. Później jednak popularność buddyzmu spadła, a jego wyznawcy cierpieli prześladowania za czasów panowania dynastii Chosn.

W 1785 roku do Korei przybyli pierwsi misjonarze rzymsko - katoliccy. Rząd jednakże zabronił propagowania chrześcijaństwa i do 1863 roku pozostało tylko 23 tyś. katolików w kraju. Następnie rząd rozpoczął dotkliwe prześladowania koreańskich chrześcijan i taka polityka utrzymała się aż do otwarcia Korei na kraje zachodnie, co nastąpiło w 1881 r.

W 1880 r. do kraju zaczęli przybywać protestanccy misjonarze, którzy zakładali szkoły, uniwersytety, szpitale i sierocińce. Odegrali oni znaczącą rolę w modernizacji kraju. Przed 1948 r. P'yongyang ważnym centrum chrześcijaństwa.

Inną ważną tradycją religijną jest Ch'ndogyo - nowa religia propagowana przez ruch Tonghak w drugiej połowie XIX w. Podkreśla ona dwoistość natury ludzkiej. Ta synkretyczna religia zawiera elementy szamanizmu, buddyzmu, daoizmu, konfucjanizmu i katolicyzmu.

Między rokiem 1945 (wkroczenie wojsk sowieckich), a w 1953 r. (zakończenie wojny koreańskiej) wielu chrześcijan uważanych przez władze KN za złe elementy uciekło do Korei Południowej aby uniknąć antyreligijnej polityki socjalistycznego reżimu.

W konstytucji KN ulegającej zmianom na przestrzeni lat przedstawiono różne oficjalne stanowiska w kwestii religii. Art. 14 Konstytucji z 1948 r. głosił, że „obywatele KRLD powinni mieć zagwarantowaną wolność wyznania i wykonywania praktyk religijnych”. Jednak art. 54 z 1972 r. stwierdzał, że obywatele mają wolność religijną i wolność do przeciwstawiania się religii (tłumaczoną również, jako „prawo do antyreligijnej propagandy”). Ta zmiana tłumaczona była tym, że w 1972 r. władze polityczne nie potrzebowały już wsparcia mocno osłabionych już wtedy organizacji religijnych. Konstytucja z 1992 r., w art. 68 przyznaje wolność wyznania i wznoszenia budowli kultu i obrządku religijnego. Artykuł ten zaznacza jednakże, że nikt nie może używać religii jako środka do angażowania państw obcych lub też zniszczenia porządku społecznego. Wiele kościołów i świątyń zostało przejętych przez państwo i zaadaptowanych do użytku świeckiego. Zachowano jednak świątynie uważane za skarby narodowe. Było to posunięcie zgodne z ideą Chuch'e głoszącą, że trzeba doceniać historyczne dziedzictwo Korei i płynącą stamtąd kreatywną eneregię.

Pod koniec lat '80 stało się jasne, że NK wykorzystuje nielicznych pozostałych chrześcijan jako środek kontaktu z chrześcijanami w SK i na zachodzie. Uważano te kontakty za przydatne przy promowaniu idelogoii komunistycznej propagującej ponowne zjednoczenie półwyspu Koreańskiego. W roku 1988 w P'yongyang zostały otwarte dwa nowe kościoły: protestancki Pongsu i katolicki Changchung. Innym znakiem zmieniającej się polityki reżimu wobec chrześcijaństwa było zorganizowanie „Międzynarodowego Seminarium Chrześcijan z Północy i Południa dla Pokoju i Zjednoczenia” w Szwajcarii w listopadzie 1988 r. Kolejnym objawem rozluźnienia polityki było pojawienie się północno koreańskiego pastora protestanckiego na Międzynarodowej Konferencji Kościołów w Waszyngtonie.

Obecnie zwiększa się ilość wyznawców buddyzmu, powstają nowe akademie studiów religijnych i powijają się publikacje.

Pomimo pozornej różnorodności religijnej w KN, większość obserwatorów zewnętrznych jak również samych Koreańczyków zgodzi się, że najbardziej widoczną i dominującą religią w KN jest kult przywódcy kraju - pierwszego sekretarza KPR.

Według danych z 1993 r. 68% społeczeństwa stanowią ateiści, 16% wyznaje wierzenia tradycyjne (szamanizm), około 14% religię Ch'ndogyo, pozostali buddyzm. W 1999 r. głównymi religiami były buddyzm, chrześcijańśtwo i Ch'ndogyo (The Europe World Year Book, 1999, 40^th ed.).

Etniczność, kultura i język we współczesnym społeczeństwie

Półwysep Koreański jest jednym z najbardziej homogenicznych etnicznie w świecie. Jako spadkobiercy różnych grup migrujących, które pojawiły się na półwyspie wędrując z Syberii, Mandżurii i Azji Mniejszej, Koreańczycy stworzyli odrębną kulturę i język odróżniający ich od ludności kontynentu azjatyckiego i Japonii.

Koreańczycy odczuwają wpływy Chińskie od ponad 2 tyś. lat. Podczas okresu okupacji Japońskiej próbowano im narzucić kulturę i język japoński, jednakże ani Chiny ani Japonia nie zdołały zmienić i zniszczyć tradycji koreańskiej. Ten fakt może tłumaczyć upór władz północno - koreańskich w zachowywaniu najdrobniejszych nawet aspektów kultury i tradycji dotyczących ubioru, sztuki, jedzenia czy architektury.

Rola kobiet

Podczas panowania dynastii Chosn, od kobiet oczekiwano rodzenia dzieci, wsparcia mężów i zapewniania kontynuacji rodu. Jedynie wybrane kobiety miały szansę na edukacje w tradycyjnym społeczeństwie koreańskim. Po otwarciu Korei na świat pod koniec XIX w. do kraju napłynęli misjonarze chrześcijańscy, którzy założyli szereg szkół dla dziewcząt, co pozwoliło szerszej grupie kobiet w Korei uzyskać nowoczesne wykształcenie.

Status społeczny kobiet zmienił się radykalnie po roku 1945 r. Dnia 30 lipca 1946 r. władze północno - koreańskie zatwierdziły Akt o Równouprawnieniu Płci. Znalazło to potwierdzenie w konstytucji z 1972 r. głoszącej, że „kobiety mają tą samą pozycję społeczną i prawa co mężczyźni”. Konstytucja z roku 1990 podkreśla, że państwo powinno tworzyć warunki umożliwiające rozwój i samorealizację współczesnej kobiecie.

We współczesnej Korei Północnej, od kobiet oczekuje się uczestnictwa nie tylko w zajęciach domowych, lecz także pomocy w utrzymywaniu domu oraz pracy zarobkowej. Rząd postrzega pracę kobiet jako niezbędną do prawidłowego funkcjonowania kraju, ponieważ KN cierpi na niedobór siły roboczej. Według pewnego powiedzenia południowo - koreańskiego, kobiety w KN poświęcają po 8 godzin dziennie na pracę i naukę, a pozostałe 8 godzin na sen i odpoczynek. Kobiety, które mają trzy lub więcej dzieci również pracują. Ich dzień roboczy trwa 6 godzin, przy czym zarobki pozostają na niezmienionych w stosunku do pełnego etatu poziomie. W 1996 roku odsetek kobiet w ogóle zatrudnionych wynosi 45%. (The World Bank, World Development Indicators, 1998)

Pomimo tych przykładów, wydaje się, że kobiety w KN nie są zupełnie wyzwolone i równouprawnione. Synowie są wciąż bardziej pożądani niż córki. Kobiety wykonują większość, a najczęściej całość obowiązków domowych, przy tym pracując w pełnym wymiarze godzin poza domem. Większość kobiet pracuje w przemyśle lekkim, gdzie zarabiają mniej niż mężczyźni zatrudnieni w przemyśle ciężkim na porównywalnych stanowiskach. W przypadku zatrudnienia w biurach kobiety wykonują przeważnie proste czynności lub pełnią funkcje sekretarek.

Już na poziomie szkoły podstawowej i średniej podkreśla się, że chłopcy i dziewczęta mają zupełnie inne role społeczne do spełnienia, separując obie płcie w osobnych budynkach. Również program nauczania odzwierciedla te różnice, kładąc większy nacisk na kulturę fizyczną w przypadku chłopców i ekonomie gospodarstwa domowego w przypadku dziewcząt. Jednakże w systemie cztero letniego szkolnictwa wyższego niezwykle liczne są kobiety kończące specjalizacje z zakresu medycyny, biologii, języków obcych i literatury.

Struktura własności

KRL-D jest gospodarką o największym stopniu scentralizowania planowania i kontroli na świecie. Ziemie uprawne są skolektywizowane, produkcja niemal wszystkich dóbr przemysłowych jest w ręku państwa. Skolektywizowane formy zajmują około 80% ziem uprawnych, pozostałe 20% należy do państwa. W przemyśle w 4041 firmach przemysłu lekkiego zatrudnionych jest 70 000 robotników. Z tych przedsiębiorstw 88% jest własnością państwa, a pozostałe 12% jest skolektywizowane. Panuje ścisła kontrola rządowa ustalania cen, zarządzania i marketingu nawet w stosunku do firm uznanych za lepiej przystosowane do warunków rynkowych (The rout to the market in North Korea: projects, problems and prospects, Keun Lee, UNU World Inst. for Development Economics Research, Helsinki, 1997, s. 13).

Przemysł ciężki i zbrojeniowy długo był rozwijany kosztem przemysłu lekkiego i produkcji dóbr konsumpcyjnych. Bazar zdominowały handel żywnością i dobrami konsumpcyjnymi, ale produkcja prywatna jest ściśle ograniczona. Produkt narodowy spada nieprzerwanie od 1991 r. - prawdopodobnie zmniejszył się on o połowę - od zerwania powiązań ekonomicznych z ZSRR i rozpadu bloku wschodniego. Spadek ten był również spowodowany poważnym niedoborem energii, starzejącym się parkiem maszynowym oraz brakiem środków na utrzymanie technicznej sprawności urządzeń oraz nowe inwestycje.

Kierownictwo partii próbowało utrzymać wysoki poziom wydatków na wojsko, mimo tego kryzys ekonomiczny dotknął również sił zbrojeniowych.

Północna Korea od dawna była zależna od importu żywności aby sprostać popytowi wewnętrznemu. W ostatnich latach poważny niedobór nawozów oraz ograniczeń strukturalnych takich jak niewielka powierzchnia ziem uprawnych oraz krótki sezon uprawny sprawiły, że produkcja zbóż spadła do miliona ton poniżej minimalnego zapotrzebowania w kraju. W wyniku powszechnego głodu i rozprzestrzeniających się chorób w latach 1993 - 1994 zginęły setki tysięcy Koreańczyków. Pomimo pomocy przesłanej przez Stany Zjednoczone, Chiny i organizacje pozarządowe problem głodu pozostaje bardzo poważny.

Mechanizm regulacji zachowań podmiotów gospodarczych (rynek, decyzje państwa, system mieszany). Stopień oddziaływania władzy państwowej na strukturę własności, zaspokojenie potrzeb ludności, administrowanie procesami produkcji.

Gospodarka koreańska jest socjalistyczna, centralnie planowana i zindustrializowana. Większość środków produkcji znajduje się w posiadaniu państwa poprzez państwowe przedsiębiorstwa oraz współpracujące farmy. Ceny, podatki, handel, budżet i sektor bankowy są pod ścisłą kontrolą rządową. Rolnictwo, leśnictwo, oraz rybołówstwo - tradycyjnie główne źródło zatrudnienia i zarobków podczas rządów partii komunistycznej zeszło na dalszy plan, priorytetem jest produkcja przemysłowa - głównie przemysł ciężki i chemiczny. Z tego też względu występuje deficyt siły roboczej na wsi. W połączeniu z niską efektywnością produkcji rolnej ten stan powoduje, że wkład sektora rolnego w produkt ogółem jest niewielki. Sytuacja ta nie uległa znaczącej poprawie pomimo faktu, że zwiększyła się powierzchnia rolna, stosowanie nawozów sztucznych, irygacje oraz mechanizacja produkcji rolnej.

Rola rynku w alokacji zasobów jest drastycznie ograniczona - podlega jej jedynie niewielka część sektora rolniczego - plony z upraw działek przyzagrodowych. Prawie nie istnieje drobny przemysł i handel. Podejmowano inicjatywy decentralizacji, jednak wciąż dominującą opcją polityczno - gospodarczą jest centralne planowanie.

Ze względu na strukturę własności w przemyśle i rolnictwie nie może być mowy o grze sił rynkowych w ustaleniu cen, popytu i podaży. Zaspokajanie potrzeb ludności nie jest priorytetem, wysoki udział wydatków zbrojeniowych w dochodzie narodowym uniemożliwia rozwinięcie produkcji dóbr konsumpcyjnych w stopniu, który usatysfakcjonowałby popyt.

Większym stopniem urynkowienia charakteryzuje się utworzona 28 grudnia 1991 roku wolna sfera ekonomiczna Rajin-Sundbong. Utworzona ona została w celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego. Rząd planuje rozwój tej strefy naśladując model zastosowany w Hong Kongu i Singapurze.

Instytucje finansowe - rola systemu bankowego

Ministerstwo Finansów kontroluje wszystkie aspekty budżetu i finansów rządu Korei Północnej, w tym również banki. Bank Centralny emituje środki płatnicze, reguluje podaż pieniądza, ustala oficjalne kursy wymiany walut, zajmuje się handlem złotem i dewizami oraz obsługuje pożyczki zagraniczne. Bank Handlu Zagranicznego (pod nadzorem Banku Centralnego) obsługuje transakcje związane z handlem międzynarodowym oraz kontroluje płatności dewizowe zagranicznych organizacji handlowych oraz pozostałych przedsiębiorstw. Istnieje również wyspecjalizowany K mgang Bank - bank zajmujący się obsługą finansową importu i eksportu maszyn i urządzeń, metali, surowców mineralnych i produktów chemicznych. Daesng Bank obsługuje przede wszystkim operacje Spółki Handlowej Daesng. Istnieją również trzy banki jont venture (wg danych na 1993 rok).

Budżet państwa jest podstawowym narzędziem służącym do realizacji celów ekonomicznych. Wydatki budżetowe w latach `80-tych stanowiły około ¾ PKB i były alokowane w sektorach gospodarczych uznanych przez rząd za priorytetowe. W 1994 roku oficjalnie opublikowane wydatki i wpływy budżetowe były sobie równe i wynosiły 41 525 200 WON (2,1 WON = 1 USD). Podatki, jako „pozostałość przestarzałego ładu społecznego” zniesiono w 1974 roku, co nie miało większego wpływu na finanse rządowe, ponieważ ogromna większość (98,1%) dochodów budżetowych pochodziła i tak z podatków obrotowych, wpływów z zysków przedsiębiorstw państwowych oraz różnych opłat za użytkowanie i korzystanie z maszyn i urządzeń, melioracji, telewizji i wody.

Aby zmniejszyć obciążenie budżetu centralnego, jak również zwiększyć stopień autonomii administracji lokalnej stworzono w 1973 roku system budżetów lokalnych. W ramach tego projektu lokalne władze były odpowiedzialne za nadzór kosztów operacyjnych ponoszonych przez instytucje i przedsiębiorstwa nie będące pod bezpośrednią kontrolą państwa, takie jak szkoły, szpitale, sklepy i lokalna produkcja dóbr konsumpcyjnych. W zamian za pozostawioną swobodę oczekiwano od budżetów lokalnych, że będą pomagać w tworzeniu zyskownych przedsięwzięć na swoim terytorium, a zyski przekazywać do budżetu centralnego.

Budżet na kolejny rok tworzony jest około listopada każdego roku, który następnie jest poddawany rewizji w marcu. Zazwyczaj dochody budżetu przekraczają nieznacznie wydatki, a nadwyżka zachowywana jest na następny rok. W wydatkach budżetowych największy udział ma „gospodarka ludowa” - w latach 1987 - 1990 średnio 67,3% . Kolejne co do wielkości wydatkowanych środków są kultura i wydatki socjalne, obrona oraz administracja.

Mechanizm regulujący stopień zróżnicowania dochodów i zamożności społeczeństwa

Korea Północna jest społeczeństwem o silnie zaznaczonej hierarchii zarówno w zakresie statusu społecznego jak i dochodów. Na szczycie drabiny stoją władcy, następnie mała elita oficerów rządzącej Koreańskiej Partii Robotniczej, niżej większa grupa kadr KPR i wreszcie większość zwykłej populacji. Na samym dnie hierarchii polityczno - społecznej znajdują się osoby podejrzane politycznie w tym również te, których krewni uciekli do Korei Południowej po 1945 roku. Status polityczno - społeczny w większości przypadków wyznacza sposób postępowania z daną osobą, na przykład ludzie o „skażonym politycznie” życiorysie, nawet wysoce utalentowani zazwyczaj nie mają szans na naukę w szkole średniej czy uniwersytecie.

Od czasu zakończenia II wojny światowej w 1945 roku poziom życia ludności koreańskiej wzrósł. Jednakże zmiana ta nie była tak znacząca jak w sąsiedniej Korei Południowej, ze względu na drogę rozwoju obraną przez KPR, która narzuciła strategię rozwoju gospodarczego opartą na ogromnych wyrzeczeniach ludności oraz intensywnej pracy.

Organizacja rynku pracy. Relacje pracodawcy - pracobiorcy. Stopień utożsamiania się z firmą. Stopień fluktuacji kadr.

Ze względu na ideologię propagowaną przez KPR największe zatrudnienie możemy zaobserwować w przemyśle ciężkim i chemicznym. Drugoplanowe role przypadają rolnictwu, które jest silnie skolektywizowane, leśnictwu oraz rybołówstwu.

Nie istnieje wolny rynek pracy, ani związana z tym wolna fluktuacja kadr. Wysokość zatrudnienia w poszczególnych sektorach i zawodach jest zdeterminowane przez aktualnie obowiązujące priorytety rozwoju narzucone przez rząd. Zajmowane stanowisko i pozycja w pracy są silnie związane z pozycją partyjną. W odróżnieniu od Japonii, gdzie występuje silna identyfikacja pracownika z firmą w Korei Północnej cele narzucane są odgórnie. Zaangażowanie pracowników próbuje się osiągnąć poprzez indoktrynację ideologiczną - szeroko nagłośniane kolejne plany narodowe rozwoju gospodarczego oraz przymus.

W 1995 roku udziały poszczególnych sektorów w produkcie krajowym brutto (PKB) wynosiły: rolnictwo 27,6%, przemysł 32% (w tym lekki 6,8%, ciężki 15,7%), natomiast w zatrudnieniu odpowiednio 32,4% i 30%.

Stopień bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Podstawowe cechy prowadzonej polityki podatkowej i polityki społecznej.

Polityka społeczna realizowana przez państwo obejmuje swym zakresem zabezpieczenie społeczne, ochronę zdrowia i politykę oświatową. Zabezpieczenie społeczne obejmuje wypłaty z funduszu ubezpieczeń społecznych emerytur, rent i zasiłków. Państwo utrzymuje domy opieki społecznej, sanatoria i gwarantuje bezpłatną opiekę medyczną. W każdym miasteczku jest przynajmniej jeden punkt opieki medycznej. Brakuje jednak lekarzy i wyposażenia oraz leków. W 1982 roku było 1 531 szpitali, 979 szpitali specjalistycznych i 5 414 klinik. W 1989 roku na

10 0000 ludzi przypadło 27 lekarzy i 136 szpitalnych łóżek. W 1994 r. 19,8% wydatków budżetu było przeznaczonych na opiekę społeczną (The Europe World Year Book, 1999, 40^th ed., s. 2067). Usługi medyczne są zapewniane przez ubezpieczenie społeczne robotnikom czasowo lub trwale niezdolnym do pracy oraz kobietom w czasie ciąży i porodu. Istnieją także dodatki do pogrzebów oraz domy spokojnej starości, które rozpoczęły funkcjonowanie we wszystkich prowincjach pod nadzorem Ministerstwa Pracy od 1964 r. Nauka, zarówno w szkole podstawowej jak i średniej jest bezpłatna i obowiązkowa (od 1975 r.) trwa jedenaście lat.

Edukacja

Według źródeł północno - koreańskich, zaraz po powstaniu państwa, dwie trzecie dzieci w wieku szkolny nie odebrało podstawowego wykształcenia, a większość dorosłych - 2,3 mln było analfabetami. w 1950 r. ustanowiono obowiązek kształcenia podstawowego. Jednakże wybuch wojny koreańskiej opóźnił wprowadzenie w życie tego prawa i stało się ono powszechne dopiero w roku 1956. Źródła północno - koreańskie podają, że do 1958 roku wprowadzono w życie obowiązek siedmio letniej nauki na poziomie szkół podstawowych i średnich. W 1959 proklamowano bezpłatne nauczacie powszechne, gdzie państwo zapewniało nie tylko bezpłatne pobieranie nauk, lecz także podręczniki, sprzęt szkolny, mundurki oraz wyżywienie. W roku 1967 obowiązkowe nauczanie rozciągnięto do 9 lat, co następnie zostało przekształcone w trójpoziomowy system 11 letniego nauczania - pierwszy rok nauczanie na poziomie przedszkolnym, oraz dziesięcioletniej edukacji w szkołach podstawowych i średnich. System ten pozostaje niezmieniony po dzień dzisiejszy.

Edukacja społeczna

Poza tradycyjnym nauczaniem dzieci w KN podlegają również tzw. „nauczaniu społecznemu”. Nauczanie to obejmuje nie tylko sfery związane z nauką lecz także szeroki zakres spraw życia rodzinnego oraz stosunków społecznych. Dużą wagę przywiązuje się do roli jaka w edukacji i rozwoju charaktery i osobowości dziecka odgrywa otoczenie społeczne. Ideą edukacji społecznej jest odizolowanie dziecka od niepożądanych wpływów i wzorców zachowań.

W „Tezach edukacji socjalistycznej” z 1977 roku Kim II Sung opisał podstawowe elementy edukacji społecznej. W zastępach Pionierów oraz w szeregach Socjalistycznej Ligi Młodzieży Robotniczej (SLMR) uczą się specyfiki życia w kolektywie oraz strukturach organizacji; niektórzy przygotowują się do wstąpienia do KPR. W halach i pałacach zarządzanych przez Centralny Komitet SLMR organizowane są seminaria i inne zajęcia, w których biorą udział uczniowie po skończeniu lekcji. W wypełnianiu celów społecznej edukacji pomagają również specjalne biblioteki, muzea, pomniki, miejsca historyczne oraz mass media. Istnieją również bogato wyposażone „pałace uczniowskie”, z salami gimnastycznymi i teatrami zbudowane w większych miastach. Odbywają się tam debaty, konkursy recytatorskie oraz sympozja naukowe. Pałac uczniowski w P'yongyang przyciągał dziennie we wczesnych latach dziewięćdziesiątych około 10 000 dzieci.

Pomimo tego, że dzieci nie mają zbyt wiele czasu na spędzanie go w domu, to jednak rodzinę uważa się w KN za podstawową jednostkę socjalną. Kładzie się duży nacisk na to, aby w domach panowała atmosfera poparcia rewolucji socjalistycznej, co zapewni politycznie właściwe wzorce zachowań dla dorastających obywateli.

Stopień otwartości gospodarki na międzynarodowe przepływy towarów i czynników produkcji

Międzynarodowe stosunki ekonomiczne KN ukształtowały się głównie pod wpływem ideologii chuch'e - strategii rozwoju kraju w stanie autarkii gospodarczej. Doprowadziło to do znikomego handlu międzynarodowego, chronicznego deficytu w obrotach bieżących oraz poważnego zadłużenia państwa (w 1997 roku na PNB wynoszący 17,7 mld USD całkowite zadłużenie zagraniczne wynosiło 11,9 mld USD). Głównymi partnerami handlowymi KN były państwa komunistyczne. Największą rolę odgrywały tu ZSRR i Chiny. Od lat sześćdziesiątych głównym partnerem handlowym jest Japonia. W 1997 roku największymi partnerami są Chiny (30,1% obrotów w handlu zagranicznym), następnie Japonia, Korea Południowa, Niemcy, Rosja, Hong Kong i Indie.

Pomimo uznawania naczelnej zasady samowystarczalności KN P'yonyang wykazywał się wysoką elastycznością ilekroć wymagała tego sytuacja. Na przykład po zakończeniu wojny koreańskiej KN otrzymała znaczącą pomoc od państw komunistycznych na rekonstrukcję zniszczonej gospodarki. W latach siedemdziesiątych KN przyjęła potężny zastrzyk nowych technologii w postaci zaawansowanych urządzeń i sprzętu pochodzącego głównie z krajów Europy Zachodniej i Japonii, które miały ułatwić KN nadrobienie luki technologicznej pomiędzy Koreą Północną, a Koreą Południową. Powodzie i następujące po nich susze jakie dotknęły KN w latach 1995 - 1997 zmusiły rząd do szukania pomocy za granicą. W 1998 roku World Food Program's 4^th round of Aid Plan for North Korea wysłał żywność wartą 11 mln USD, a południowo - koreański Czerwony Krzyż 9,3 mln USD (Policies on North Korea: Achievements and Future Goals, Kim Dae-Jung's, Ministry of Unification, The Republic of Korea, Seoul, 1999).

W latach osiemdziesiątych P'yongyang uznał handel międzynarodowy jako priorytet, aby w ten sposób zdobyć waluty wymienialne potrzebne do zakupu nowoczesnych technologii do podtrzymania wzrostu gospodarczego i opłacenia importu ropy naftowej. Poważny kryzys gospodarczy jaki dotknął KN w ostatnich latach zmusił partię rządzącą do podjęcia bardziej radykalnych kroków w kierunku liberalnej polityki w handlu międzynarodowym. Zmiana polityki dokonała się w handlu zagranicznym, turystyce, bezpośrednich inwestycjach zagranicznych, jont ventures i współpracy gospodarczej z Koreą Południową.

Rok 1984 to data oficjalnego zaanonsowania polityki otwartych drzwi w handlu zagranicznym Korei Północnej. Najwyższe Zgromadzenie Ludowe wydało wtedy oświadczenie „O rozszerzaniu i wzmacnianiu współpracy gospodarczej z Koreą Południową oraz rozwijaniu handlu zagranicznego”. Sygnałem, że Korea Północna jest otwarta na bezpośrednie inwestycje kapitału zagranicznego było również uchwalenie ustawy regulującej prawne aspekty powstawania jont ventures. Od 1986 roku zaczęto również promować turystykę przyjmując niektóre grupy turystyczne z Zachodu.

Najbardziej znaczącą zmianę w handlu zagranicznym odnotowano w 1988 roku, kiedy Korea Północna rozpoczęła handel z Koreą Południową. Wymiana i obroty wzrosły bardzo szybko, a po obu stronach zaczęły powstawać jont vetnures oraz nawiązywano inne formy współpracy.

Ponieważ na terenie Korei Północnej zlokalizowanych jest około 80% zasobów surowców mineralnych Półwyspu Koreańskiego stanowią one główny towar eksportowy (rudy żelaza, magnez i minerały). Oprócz tego eksportuje się produkty rolnicze i produkcję przemysłu zbrojeniowego. Importuje się przede wszystkim maszyny, paliwo, zboża, dobra konsumpcyjne, chemikalia i produkty z gumy i kauczuku.

Biorąc pod uwagę stały deficyt w handlu zagranicznym powodowany kulejącym eksportem oraz zapotrzebowaniem rozwijającej się gospodarki na nowoczesne technologie, jak również załamanie handlu z głównymi partnerami po rozpadzie bloku komunistycznego (w końcu lat osiemdziesiątych ponad 80% handlu zagranicznego stanowiła wymiana z ZSRR i Chinami), wydaje się, że Korea Północna nie ma innego wyjścia poza liberalizowaniem polityki w handlu zagranicznym oraz przyjmowanie inwestycji i kapitałów z zagranicy.

Stosunki z Koreą Południową:

Pakty o pojednaniu, nieagresji, wymianie i współpracy podpisane w 1991 roku stanowią podstawę w stosunkach między oboma państwami w okresie przejściowym w drodze do zjednoczenia. Deklaracja o denuklearyzacji Półwyspu Koreańskiego pozwala Wspólnej Komisji Kontroli Nuklearnej na sprawdzanie urządzeń w obu krajach.

Przynależność do międzynarodowych organizacji i porozumień.

Przystąpienie do ONZ w 1991 roku, utrzymanie stałego przedstawicielstwa w New Yorku, status obserwatora w IMF.

Bibliografia:

Dzieła zebrane:

1. The Europe World Year Book 1999, 40^th ed.,

2. Policy towards North Korea for peace, reconcilation and cooperation, Ministry of Unification, The Republic of Korea, Seoul, 1999,

3. The World Bank, World Development Indicators 1998,

4. The route to the market in North Korea: projects, problems and prospects, Keun Lee, UNU World Inst. for Development Economics Research, Helsinki, 1997,

5. Policies of North Korea: Achievements and Future Goals, Kim Dae-Jung's, Ministry of Unification, The Republic of Corea, Seoul, 1999

Źródła internetowe:

1. lcweb2.lco.gov/cgi-bin,

2. www.odei.gov/cia/publications/factbook,

Korea północna - Koreańska Republika Ludowo - Demokratyczna

Strona 8 z 19

---