HISTORYZM
Liczba mnoga
Wiek XX - rozmnożenie postaw metodologicznych.
Określenie „historyzmy” odsyła do dwóch zjawisk:
Działalności amerykańskiego historyka i metodologa Haydena White'a
Po drugie jest to ruch akademicki zwany New Historicism - Nowy Historyzm
Te 2 orientacje odwołują się do odmiennych kontekstów metodologicznego uzasadnienia
Nowi historyści ^^ odwołują się przede wszystkim do marksizmu lub dwudziestowiecznych badań kulturowych.
White'a z kolei interesuje przede wszystkim tekst historiograficzny jako retoryczna maszyneria do produkowania efektu realności, to New Historicism zajmuje się ideologiczną relacją między tekstem a rzeczywistością historyczną.
White bada przede wszystkim struktury językowe, dzięki którym historyk stara się nas przekonać o obiektywności swojej pracy, Nowy Historyzm z kolei światopoglądowe przesłanki mówienia o świecie i wpływ materialnych praktyk kulturowych na pisanie literatury. Tropologia White'a różni się od nowohistorycznej ideologii. Wspólną cechą jest przekonanie o iluzoryczności obiektywizmu w badaniu historii i neutralności opisującego ją dyskursu.
Złudzenie obiektywizmu
Klasyczna historiografia opierała się na kilku przesłankach:
Historyk powinien docierać bezpośrednio do dziejów i przedstawiać je takimi, jakie one były
Owe dzieje historyk powinien prezentować w sposób neutralny
Obiektywny zatem powinien być przedmiot badań jak i sam dyskurs
Leopold Ranke:
Rola historyka polega na rozumieniu, oraz nauczeniu rozumienia, sensu każdej epoki samej w sobie i dla siebie; powinien on mieć na uwadze sam przedmiot i nic więcej.
W latach 70-tych XIX wieku Friedrich Nietzsche podejmował spór z historiograficznym obiektywizmem. Zarzucał obiektywizmowi:
Maskowanie przyjmowanych niejawnie założeń filozoficznych
Zastąpienie przeżywania beznamiętnym, intelektualnym „pojmowaniem”
wiarę w absolutną wartość faktów
wpisaną w dyskurs określoną teologię: jesteście adwokatami diabła, a to dlatego, że fakt czynicie bożyszczem, podczas gdy fakt zawsze jest głupi i po wsze czasy podobny raczej do cielca niż do boga
pozorne uwolnienie od wartościowania
Cechy XIX wiecznego historyzmu:
intelektualizm
obiektywizm
faktografizm
prowidencjalizm (wiara w działanie boskiej Opatrzności)
antyaksjologizm
Nitzsche narzekając, że słynna nowoczesna obiektywność jest złym smakiem powtarzał tylko tezy Droysena. Zadanie historyka, wedle Droysena i Nitzschego, polegało nie na przedstawianiu rzekomego obrazu przeszłości, ale na „poszerzaniu i umacnianiu naszego świata myśli dzięki pogłębionemu poznaniu ciągłości ludzkiego rozwoju moralnego. Jeśli tak, to jedynym narzędziem poznania historycznego mogło być rozumienie, które zawsze przeciwstawione jest wyjaśnianiu.
Facta ficta
Nietzsche
Historyk nie rekonstruuje, lecz konstruuje, nie mając nigdy szansy na odnalezienie tego, co się „naprawdę” wydarzyło. Dzieje świata to nie dzieje faktów samych w sobie, lecz tylko dzieje naszych mniemań na temat tych faktów oraz ich motywów i przyczyn. To tylko seria „widziadeł”. „To, że człowiek oplątuje i ujarzmia przeszłość, jest popędem sztuki, nie prawdy”
Takie artystyczne traktowanie dziejopisarstwa wynika z tego, że dla Nietzschego język nie jest przezroczystym narzędziem, lecz skomplikowaną strukturą retoryczną, maskowaną przez nasze dążenie do obiektywnej prawdy.
Poznanie ustrukturowane jest jako trop, polega albo na:
szeregu przeniesień i substytucji (jak w wypadku metafory lub metonimii) między doznaniem zmysłowym i skonstruowaniem pojęcia
przypisaniu tego, co właściwe ludzkiemu myśleniu, rzeczywistości nie-ludzkiej (jak w wypadku antropomorfizmu)
na zamianie porządków przyczyny i skutku (jak w wypadku hypallagu)
wzięciu za całość lub odwrotnie (jak w wypadku synekdochy)
Te 2 tropy i 3 figury zdaniem badacza to całość ludzkiego poznania.
Sedno Nietzcheańskiej krytyki dyskursu: Radykalne przeświadczenie o niemożliwości dotarcia do niezapośredniczonej, istniejącej niezależnie od poznającego i jego języka historycznej „istoty rzeczy”, przekonanie o nieautonomiczności sensu zdarzeń przeszłych oraz kreacyjnym charakterze dyskursu historyka.
Poetyka historii
1973 r. Hayden White: The Historical Imagination In Nineteenth-Century Europe- interpretacja XIX wiecznej historiografii, badacz postawił 2 tezy:
style wyjaśniania historycznego różnią się między sobą poprzez zastosowanie 3 podstawowych strategii:
- fabularyzacja (wzorce: romantyczny, tragiczny, komiczny, satyryczny)
- argumentacja (wzorce: formistyczny, mechanicystyczny, organicystyczny, kontekstualistyczny)
- ideologizacja (wzorce: anarchistyczny, radykalny, konserwatywny, liberalny)
Historyk tworząc dyskurs zmuszony jest postępować wedle przyjętych założeń strukturalnych
praca historyka nie jest neutralnym odtwarzaniem przeszłości, lecz przypomina nieuchronnie „akt poetycki”
Badając z tej podwójnej perspektywy dzieła XIX w. historyków, badacz przekonywał, że prace filozofów historii nie różnią się niczym od dzieł „właściwych” historyków, bowiem opierają oni swą pracę na podobnych „trybach świadomości” czy figur wyobraźni. Oznacza to, że nie istnieje czysta historiografia, która nie byłaby zarazem filozofią historii, oraz ze badanie historii jest efektem przyjętej strategii retorycznej.
White jako strukturalista: przyjmuje pierwszeństwo strukturalnych inwariantów ^^(archetypowych opowieści) przed poznaniem tego, co jednostkowe.
White jako postrukturalista: zakłada nieuchronną tropologizację poznania i dyskursu.
White uznaje narrację za główny wzorzec poznania. Odwraca tradycyjną, realistyczną relację między rzeczywistością a opowieścią i dowodzi, że narracja nie jest wobec świata wtórna, lecz pierwotna, i to ona wyznacza jego sens.
Do przeszłości nie mamy bezpośredniego dostępu. Tekst historiograficzny jest więc artefaktem, który kształtuje badaną rzeczywistość za pomocą narracji i tropów.
NARRACJA- jeden z podstawowych środków poznawczych dyskursu historycznego. Z antropologicznego punktu widzenia jest trybem (środkiem poznawczym) organizującym percepcję rzeczywistości i pozwalającym na scalenie doświadczeń. Wedle narratywistów, nie sposób ani poznać czegokolwiek, ani osiągnąć własnej tożsamości, nie opowiadając historii. Wedle historyków, kładących nacisk na narracyjny wymiar dyskursu historiograficznego, narracja nie jest sprawozdaniem z tego, co się zdarzyło, lecz nadaje sens faktom, czyli je interpretuje.
Krytyczną kontynuacją prac White'a były badania holenderskiego teoretyka historiografii Franka Ankersmita. W swojej Narrative Logic sformułował następujące tezy narratywistyczne:
Narracje historyczne są interpretacjami przeszłości, a nie rejestracją (opisem) faktów minionych, co oznacza, że przeszłość niezinterpretowana nie może się stać materiałem „historycznej narracji”, choć może stać się przedmiotem „badań historycznych”
Język narracji nie jest językiem przedmiotu. Dyskusje na temat przeszłości są w gruncie rzeczy dyskusjami na temat tego, co się o przeszłości mówi
Ankersmit wykracza jednak poza topologiczne ograniczenia dyskursu White'owskiego, kiedy kładzie nacisk na „oddawanie sprawiedliwości” przeszłości oraz kategorię doświadczenia historycznego.
Teoria doświadczenia Ankersmita: doświadczenie określa „bliskość” przeszłości. Mówić językiem historii możemy bowiem dopiero po doświadczeniu, z którego wyłania się przeszłość jako potencjalny przedmiot badań historycznych. Doświadczenie pozwala historykowi zakorzenić się w świecie historycznym jako świecie własnych znaczeń.
Poetyka kultury
Przeciwległy biegun dwudziestowiecznego historyzmu (New Historicism) - dostrzegamy wpływy Nietzscheańskiej filozofii, zwłaszcza sformułowanego przez niego projektu genealogicznego, który można określić jako badanie historycznych warunków pojawiania się sądów wartościujących ^^ czy szerzej: historyczno-kulturowych warunków produkcji sensu o_O
Genealogia moralności:
Nietzsche analizował pochodzenie ocen dotyczących dobra i zła, wybrał on strategię historyka moralności, który zadaje następujące pytanie: w jakich warunkach człowiek wynalazł sobie owe oceny wartościujące „dobry” „zły” i jaką one same mają wartość? Sądy i wartości, jakie wyznajemy, są zdeterminowane kulturowo i historycznie i chcąc je badać, musimy przede wszystkim analizować warunki ich powstawania oraz język, w którym zostały sformułowane. Fakty same w sobie, czyli bez językowej obróbki, są głupie, czyli pozbawione sensu, i to ich językowa postać wprowadza je w obszar naszej kultury.
Dla badaczy należących do szkoły New Historicism celem nadrzędnym jest skonstruowanie całej kultury jako dziedziny badań literackich, jako tekstu, który musi wciąż od nowa podlegać interpretacji. Tekst kultury obejmuje sobą zarówno literaturę, jak inne praktyki dyskursywne, z których utkana jest historia. W ten sposób nowy historycy podkreślają podwójną relację między historią a tekstem: przez historyczność tekstów rozumieli kształt kulturowy, społeczne utrwalenie wszelkich sposobów pisania, przez tekstualność historii rozumieli po pierwsze, fakt, że nie mamy żadnego dostępu do pełnej i autentycznej przeszłości, po drugie to, że tekstualne ślady(ślady pozostawione przez dane społeczeństwo) same następnie podlegają tekstualnej mediacji, gdy się je konstruuje pod postacią „dokumentów”, na podstawie których historycy tworzą własne teksty, zwane historiami (O_o ???).
Badaczy skupionych wokół Nowego Historyzmu łączyło przekonanie, że literatura nie da się oddzielić od kultury, arcydzieła od tekstów marginalnych lub zmarginalizowanych, a teksty literackie od innych praktyk kulturowych. Badaczy zatem interesowała wielostronna wymiana między tekstem a kontekstem, czy szerzej: między autorami rozmaitych tekstów.
Podsumowanie
I
Poetyka historii Haydena White'a dowodzi, że każdy tekst historiograficzny wspiera się na głębokich strukturach dyskursywnych (trybach narracyjnych), ideologicznych i retorycznych (tropach)
II
Poetyka kultury Nowego Historyzmu opiera się na „przejściu od formalnych analiz słownych artefaktów do ideologicznych analiz praktyk dyskursywnych oraz odrzuceniu sztywnych i utrwalonych granic między tekstami literackimi i nieliterackimi” ^^. Wypracowano następujące tezy:
Literatura nie jest zbiorem ponadczasowych dzieł, lecz niestabilnym i agonistycznym polem praktyk słownych i społecznych. Granica między tekstami literackimi i nieliterackimi zostaje zamazana
Tekst literacki nie jest odseparowany od rzeczywistości historycznej i nie jest w tej rzeczywistości czymś wyjątkowym. Przedmiotem badań badacza są „wszelkie ślady tekstualne przeszłości tworzące urozmaicone kulturowe archiwum, to ono właśnie, a nie poszczególne teksty, jest obiektem zainteresowań New Historicism
Literatura nie tylko jest wytworem danej epoki, ale też wytwarza kulturowe efekty i zajmuje stronę w konflikcie między instytucjami
Badanie literatury wiąże się z zajmowaniem i określaniem własnego miejsca w danej kulturze. Nie jesteśmy zdolni do skonstruowania wyczerpującego opisu, całkowitego wyjaśnienia - żadne dyskurs nie daje dostępu do niezmiennych prawd ani tez nie wyraża trwałej natury ludzkiej
Badanie literatury jest zajęciem eklektycznym io nie rości sobie pretensji do wyłączności jakiejkolwiek metody (stąd Nowy Historyzm korzysta zarówno z marksizmu, jak psychoanalizy, nie stroni od odczytań Foucaultowskich i feministycznych).
White'a i Nowy Historyzm łączy niewiara w dotarcie do niedyskursywnej istoty rzeczywistości różni ich odmienne podejście do samego tekstu. White'a bardziej interesują teksty produkowane przez historykó, pozbawione kulturowego kontekstu, nowi historycy interesują się wszelkimi tekstami osadzonymi w zmiennych praktykach danej kultury.
1