Żywienie dziecka w 2. i 3. roku życia

Na tym etapie życia u dzieci występują znaczne wahania apetytu

Dzieci w 2. i 3. roku życia są pochłonięte dalszą nauką chodzenia, biegania, wykazują też ogromną chęć odkrywania i poznawania otaczającego świata.

Aby zapewnić małym dzieciom optymalne warunku rozwoju, należy troszczyć się o ich właściwy stan odżywienia.

Rozwój we wczesnym dzieciństwie

Okres poniemowlęcy, nazywany także wiekiem wczesnego dzieciństwa, obejmuje 2. i 3. rok życia człowieka. W tym czasie organizm małego dziecka rozwija się już nieco mniej intensywnie. Maluch wolniej rośnie i wolniej przybiera na wadze, zmienia się też jego sylwetka - nogi stają się dłuższe w odniesieniu do całego ciała. Zmniejszone tempo rozwoju fizycznego sprawia, że dzienne zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe u małych dzieci jest niższe niż u niemowląt

Charakterystycznym zjawiskiem występującym w tym etapie życia są znaczne wahania apetytu. Liczba posiłków w ciągu doby zmienia się i może wynosić od 3 do 5, co jest niekiedy określane ,"błędnym apetytem". Rodzice powinni pamiętać, że nie należy zmuszać małych dzieci do przyjmowania zbyt dużych ilości pokarmów, ponad potrzeby ich organizmów. Wyrażana w ten sposób troska o dobro malucha powoduje u niego gwałtowną odmowę jedzenia przygotowywanych i podawanych w nadmiarze posiłków. Takie postępowanie przyczynia się do powstawania bardzo poważnych problemów żywieniowych u dziecka, które mogą trwać przez długie lata.

Co nowego przy stole?

We wczesnym dzieciństwie następuje przejście od diety niemowlęcej (z przewagą pokarmów mlecznych), do jadłospisu domowego, zwanego także "rodzinnym stołem". W tym czasie dziecko powinno nauczyć się samodzielnego jedzenia i spożywania nowych posiłków - o innej jakości i konsystencji (pokarmy półstałe i stałe). Ponieważ kończy się już wyżynanie zębów mlecznych, dziecko uczy się coraz lepiej gryźć i przeżuwać pokarmy stałe. Nadal jednak ważnym elementem diety pozostaje mleko. U dzieci do 3. roku życia korzystniejsze jest podawanie mieszanek mlecznych typu "junior" niż pełnego mleka krowiego. Mleko krowie nie dostarcza bowiem organizmowi małego człowieka odpowiedniej ilości witamin i składników mineralnych.

Aby dziecko jak najszybciej i bez większych problemów zaakceptowało zmieniającą się dietę, rodzice powinni okazywać mu dużo wyrozumiałości, cierpliwości i tolerancji. Jednocześnie muszą postępować konsekwentnie. Nie można na przykład dać dziecku łyżeczki, żeby jadło samodzielnie, a jeśli ono sobie nie za dobrze radzi - zaczynać je karmić.

Kalorie, białka, tłuszcze...

Dieta małego dziecka, tak jak w innych etapach życia, powinna zawierać składniki pokarmowe odpowiedniej jakości i we właściwych ilościach. Zalecane dzienne spożycie energii u dzieci wynosi około 1100-1200 kalorii w 2., a 1200-1300 kalorii w 3. roku życia.

Białko jest niezbędne do prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego małego dziecka, dostarczając około 12% dobowej liczby kalorii. Każdego dnia dziecko powinno spożywać około 33-39 gramów białka. Większość tego zapotrzebowania pokrywa białko zwierzęce. Dwulatkom należy codziennie podawać mięso, najlepiej w formie gotowanej lub pieczonej, a wędliny wprowadzamy w 3. roku życia. Dzieciom, które wykazują dużą niechęć do mięsa, można przygotowywać potrawy półmięsne (np. naleśniki z mięsem, faszerowane mięsem jarzyny) lub zastępować mięso zwierząt i drobiu jajami, serem lub rybami.

Według najnowszych zaleceń lekarzy, ryby morskie - takie jak łosoś, makrela, dorsz, morszczuk czy mintaj, podawane w postaci gotowanej w kompozycji z różnymi jarzynami - można wprowadzać do jadłospisu już w okresie poniemowlęcym. Ryby są doskonałym źródłem wysokowartościowego białka, a także kwasów tłuszczowych, jodu, cynku, selenu czy żelaza. Niekiedy jednak uczulają, dlatego należy bacznie obserwować reakcję organizmu malucha po spożyciu dania rybnego. Ponadto mięso ryb łatwo może zostać skażone lub zarażone pasożytami - stąd ryby powinny pochodzić ze znanego, bezpiecznego źródła. Najkorzystniejsze dla maluchów są zawierające ryby środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla dzieci (dawniej nazywane dietetycznymi środkami spożywczymi dla dzieci), spełniające wszystkie wymagania zdrowej i bezpiecznej żywności.

Białka roślinne mają znacznie mniejszą wartość odżywczą niż zwierzęce i dlatego jedynie uzupełniają całkowitą ilość białka w posiłkach małego dziecka. Prawidłowe wykorzystanie białka z diety jest uzależnione od jej właściwej kaloryczności i zawartości innych składników pokarmowych - tłuszczów, węglowodanów, witamin i soli mineralnych.

Dieta we wczesnym dzieciństwie powinna nadal być bogata w tłuszcze. Prawidłowo żywione dzieci każdego dnia spożywają około 39-46 gramów tłuszczu, co stanowi 32% ich dobowego zapotrzebowania energetycznego. Zalecane tłuszcze to świeże masło dobrej jakości oraz oleje roślinne o optymalnym składzie kwasów tłuszczowych - sojowy, rzepakowy niskoerukowy i oliwa z oliwek. Do przygotowywania potraw duszonych i smażonych poleca się używanie właśnie oliwy z oliwek. Doskonałym źródłem cennych dla dziecięcego organizmu długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych są opisane już ryby. Nie należy natomiast podawać dzieciom do 3. roku życia żadnego rodzaju margaryn. Zawierają one bowiem szkodliwe dla zdrowia izomery "trans" kwasów tłuszczowych.

Codzienna porcja węglowodanów

Kolejną ważną grupę podstawowych składników pokarmowych stanowią węglowodany, które są głównym źródłem energii w diecie małego dziecka - zapewniają około 56% dobowego zapotrzebowania energetycznego. Zalecane dzienne spożycie węglowodanów przez dwuletnie dzieci wynosi około 154-168 gramów, a przez trzylatki - 168-182 gramy. Jednym z ważniejszych źródeł węglowodanów nadal jest mleko i jego przetwory, zawierające laktozę.

W wieku poniemowlęcym powinno następować dalsze, stopniowe rozszerzanie diety o węglowodany złożone, pochodzące ze zbóż. Oprócz zbóż bezglutenowych (ryżu, kukurydzy) jadłospis zdrowego dziecka może zawierać produkty wytwarzane z czterech podstawowych zbóż uprawianych w naszym kraju - pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa. Podawać je można w postaci mąki, kaszy lub płatków owsianych. Warto również wzbogacać dietę malucha o pieczywo, zarówno białe jak i z pełnego przemiału, oraz makarony .

Naturalnym źródłem ważnych dla organizmu cukrów prostych - glukozy i fruktozy - są warzywa i owoce. Zalecamy, aby małym dzieciom podawać przecierowe soki owocowo-warzywne, przygotowywane głównie z produktów krajowych, a także owoce i warzywa o różnym stopniu rozdrobnienia i konsystencji (dostosowanych do możliwości dziecka). Warto jednak pamiętać, że soki owocowe nie mogą zastępować w diecie pokarmów mlecznych. Nadmierne podawanie soków owocowych dzieciom może prowadzić do zahamowania procesów wzrastania i rozwoju otyłości.

Zupy i papki jarzynowe, przyrządzane wraz z produktami zbożowymi i różnego rodzaju gatunkami mięsa, powinny być podawane każdego dnia. W pierwszej kolejności należy podawać maluchom warzywa gotowane, ponieważ nie wszystkie dwuletnie dzieci tolerują już surowe jarzyny. A zatem ostrożnie wprowadzajmy do jadłospisu naszych małych dzieci surówki. Unikajmy również takich warzyw jak szczaw, rabarbar czy szpinak, ponieważ negatywnie wpływają one na przyswajanie wapnia w organizmie.

Dieta we wczesnym dzieciństwie powinna być dobrze zbilansowana pod względem kalorycznym oraz niezbędnych składników odżywczych. Staje się ona wartościowa wtedy, gdy jest urozmaicona i zawiera produkty spożywcze z wszystkich grup pokarmów. Trzeba podawać małemu dziecku posiłki regularnie, o stałych porach dnia i w ilościach przez nie akceptowanych. Przy karmieniu małego dziecka należy kierować się jego apetytem i aktywnością ruchową, co pozwoli uchronić je przed zaburzeniami odżywiania - zarówno niedożywieniem, jak i nadwagą czy otyłością. Podczas posiłków należy zapewnić maluchowi spokój, stworzyć serdeczną atmosferę, która sprawi, że podawany pokarm zostanie szybciej zaakceptowany i zjedzony z radością.

Nie wolno pomijać w diecie owoców i warzyw, pamiętając jednocześnie, że przecierowe soki owocowo-warzywne nie mogą zastępować produktów mlecznych. Zalecane jest również unikanie w diecie takich warzyw jak szczaw, rabarbar oraz szpinak, ponieważ mogą one ograniczać przyswajanie wapnia, niezbędnego w wielu procesach fizjologicznych organizmu małego dziecka.

Ze względu na niebezpieczeństwo rozwoju alergii, dopiero po ukończeniu pierwszego roku życia zalecane są próby wprowadzenia do diety dziecka takich owoców i warzyw jak: maliny, truskawki, poziomki, cytrusy i pomidory.

W przypadku alergii lub niechęci do spożywania pokarmów owocowo-warzywnych, należy rozważyć dodatkowe uzupełnienie diety preparatami wielowitaminowymi.

Sposoby na niejadków
Wiele matek skarży się na problemy z apetytem oraz kłopoty z wprowadzaniem nowych produktów do diety swoich maleństw ("Moje dziecko to straszny niejadek"). Specjaliści zalecają w takich przypadkach... cierpliwość oraz łączenie nowych składników diety ze znanymi wcześniej i zaakceptowanymi przez dziecko produktami. Zwłaszcza w okresie niemowlęcym dziecko może potrzebować nawet kilku tygodni aby zaakceptować nowy smak i sposób jedzenia. W starszym okresie bardzo ważne jest także wprowadzenie stałej pory poszczególnych posiłków oraz ograniczenie tzw. "podjadania" między posiłkami (zwłaszcza słodyczy). Picie należy podawać dziecku po posiłkach. Sposobem na niejadka może być też rodzinne spożywanie posiłków, ponieważ dzieci chętnie naśladują rodziców lub rodzeństwo.

U dzieci wykazujących szczególną niechęć do mięsa i pokarmów mięsnych można zastosować potrawy mieszane np. jarzyny z farszem mięsnym, naleśniki z mięsem, itd. lub zastąpić przez pewien czas pokarmy mięsne jajami, serem i rybami.

Matki powinny jednocześnie pamiętać, że dziecko ma znacznie mniejszy żołądek niż dorosły, stąd dziecięce porcje winny być co najmniej o połowę mniejsze.

Interesujące jest porównanie białego i ciemnego pieczywa i znaczenia tych produktów w diecie małego dziecka. W przeciwieństwie do jasnego, ciemne pieczywo (zwłaszcza pełnoziarniste) zawiera więcej błonnika, mającego pozytywny wpływ na perystaltykę jelit oraz obniżającego poziom cholesterolu. Z drugiej jednak strony nadmiar błonnika może osłabiać wchłanianie żelaza, wapnia oraz cynku.

Małym dzieciom nie należy szczególnie ograniczać spożywania tłuszczów, gdyż są one niezbędne m.in. do budowy i utrzymywania prawidłowego stanu błon komórkowych oraz syntezy hormonów kory nadnerczy i hormonów płciowych. Tłuszcze warunkują również przyswajanie wielu witamin (m.in. A, D, E i K). Dlatego małe dzieci winny pić tłuste mleko. Chude mleko można wprowadzić do diety dzieci kilkuletnich i to w tych przypadkach, gdzie wskazane jest zastosowanie diety niskokalorycznej (nadwaga u dziecka).

Małym dzieciom nie należy podawać mocnej herbaty, gdyż napój ten zawiera kofeinę, która osłabia wchłanianie witaminy C oraz posiada właściwości moczopędne. Kofeina, nazywana także teiną, stosowana w dużych ilościach może być także odpowiedzialna za nudności, bóle głowy, bezsenność, drżenie rąk, niemiarowość czynności serca. Herbatę można łączyć z mlekiem (popularna "bawarka"), gdyż mleko łagodzi m.in. dyspeptyczne działanie kofeiny oraz neutralizuje obecne w herbacie szczawiany.

Wiele dzieci, zwłaszcza w wieku przedszkolnym i szkolnym za istotne elementy swojej diety uważa np. frytki, chipsy i hamburgery, a niechętnie sięga po warzywa i owoce. Dlatego eliminując z diety dziecka posiłki typu fast-food, warto jednocześnie wprowadzić i stosować u takich dzieci preparaty wielowitaminowe przez cały rok a nie tylko w okresach fizjologicznego spadku odporności (okres jesienno-zimowy).

Dieta małego dziecka ma zasadniczy wpływ na jego zdrowie i dalszy, prawidłowy rozwój. Stąd powinna być odpowiednio zbilansowana pod względem niezbędnych składników odżywczych oraz wartości kalorycznych. Urozmaicone jedzenie, w pełni odpowiadające zapotrzebowaniu na niezbędne witaminy oraz inne konieczne składniki diety, podawane w miłej atmosferze o stałych porach, jest ważnym czynnikiem, służącym zachowaniu pełnego zdrowia psychofizycznego w wieku dorosłym.

Wapń, fosfor i witamina D

Wiedza na temat następstw zdrowotnych osteoporozy u osób w podeszłym wieku przyczyniła się do wzrostu zainteresowania metodami wczesnego zapobiegania tej chorobie. Okazało się jednak, że u niemowląt urodzonych o czasie i dzieci w wieku poniemowlęcym ilość wapnia, magnezu i fosforu w diecie rzadko jest niewystarczająca. Zalecane racje żywieniowe tych pierwiastków dla dzieci w tym wieku nie zmieniły się od 1989 roku (tab.).

Tabela. Zalecane racje żywieniowe wybranych witamin i składników mineralnych w zależności od wieku
Wiek (lata)	Wapń (mg/dobę)	Magnez (mg/dobę)	Fosforany (mg/dobę)	Żelazo (mg/dobę)	Wit. D (j.m./dobę)	Wit. K (ug/dobę)
0 - 0,5	400	40	300	6	300	5
0,5 - 1,0	600	60	500	10	400	10
1 - 3	800	80	800	10	400	15
na podstawie: Recommended Dietary Allowances. 10^th ed. Washington, DC; National Academy Press, 1989 (zmodyfikowano za zgodą National Academy of Sciences)

Dla większości dzieci źródłem wymienionych minerałów jest mleko i jego przetwory. Dzienne spożycie wapnia, magnezu i fosforu przez dzieci żywione mieszankami dla niemowląt - zarówno mlecznymi, jak i preparatami sojowymi - przewyższa zazwyczaj wartość. Pokarm kobiecy zawiera natomiast mniej wapnia i fosforu, dlatego większość dzieci karmionych piersią spożywa mniejszą niż wartość ilość tych pierwiastków. Niemniej jednak wapń i fosfor są łatwiej wchłaniane z mleka kobiecego niż pierwiastki zawarte w preparatach żywieniowych, w związku z czym ilość przyswojonego przez karmione piersią niemowlę wapnia jest zbliżona do ilości przyswajanej przez dzieci karmione sztucznie.

Badania przesiewowe w ocenie stanu odżywienia

Istotne klinicznie problemy żywieniowe rzadko dotyczą zdrowych niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym, zwłaszcza prawidłowo się rozwijających. Podstawowe metody niezbędne do wstępnej oceny stanu odżywienia można łatwo włączyć w rutynowe pediatryczne badanie kontrolne. Praktyczne postępowanie zalecane przez Zlotkina składa się z 4 elementów: 1) ogólna ocena stanu zdrowia w celu wykrycia ewentualnej podatności na niedożywienie; 2) określenie przeciętnego spożycia pokarmów w odniesieniu do podstawowych grup produktów spożywczych; 3) pomiar wzrostu, masy ciała oraz obwodu głowy i porównanie uzyskanych wartości z wynikami poprzednich pomiarów oraz 4) dokładne badanie fizykalne. Należy uznać, że jeśli dziecko wygląda na zdrowe, tempo wzrastania jest prawidłowe, stosownie do wieku spożywa ono różnorodne produkty z podstawowych grup produktów spożywczych i nie stwierdza się objawów niedoborów żywieniowych, stan jego odżywienia jest prawidłowy.

Urozmaicenie posiłków

W okresie wczesnego dzieciństwa obserwuje się zdolność zapamiętywania smaku, zapachu, rozpoczyna się kształtowanie preferencji smakowych. Przyzwyczajanie dziecka do nowych produktów procentuje w przyszłości większym urozmaiceniem diety. Dzieci, które są odżywiane monotonnie we wczesnym dzieciństwie, później mogą niechętnie odnosić się do nowych, nieznanych im produktów i potraw. W przypadku niechęci do próbowania nowości powinno się podawać nowe produkty w małej ilości i wraz z produktami, które dziecko już zna i lubi. Rodzice nie powinni jednak zmuszać dziecka do jedzenia pomimo jego wyraźnej niechęci, gdyż może to powodować powstanie nieprzyjemnych skojarzeń związanych z jedzeniem wybranych produktów i konsekwentne unikanie ich w przyszłości.

Do trzeciego roku życia nie podajemy dzieciom produktów ciężko strawnych, takich jak smażone z dużą ilością tłuszczu (kotlety w panierce, frytki, placki ziemniaczane i racuchy itp.), a także staramy się nie podawać zbyt dużych ilości kapusty i warzyw kapustnych (kalafior, brukselka), cebuli, a także warzyw strączkowych, szczególnie suchych (jedynie zielony groszek i fasolkę szparagową). Małe dzieci nie powinny też jadać ciast kremowych i wypieków o dużej ilości tłuszczu (np. ciasta francuskiego). Starajmy się również nie zachęcać dzieci do jedzenia produktów wysoko przetworzonych, takich jak chrupki, czipsy, a zwłaszcza dań typu "fast food". Do przygotowania potraw dla dzieci nie powinno się też używać koncentratów spożywczych (zupy w proszku, rosoły w kostkach, vegeta, jarzynka itp.), gdyż zawierają nadmierne ilości sztucznych dodatków, soli i konserwantów. Błędem jest też podawanie małym dzieciom napojów gazowanych, albo sztucznie barwionych, lepiej żeby piły soczki owocowe i warzywne. Tu należy również przestrzec przed przypadkowym wyborem soków, zwłaszcza warzywnych i mieszanych, z dodatkiem marchwi. Często zawierają one dość wysoką jak dla małych dzieci ilość szkodliwych azotanów. Dzieciom do 3 roku życia należy bezwzględnie kupować soki posiadające atest lub akceptację Instytutu Matki i Dziecka. To daje gwarancję, że zostały dokładnie przebadane pod kątem zawartości zanieczyszczeń.

Zachowanie przy stole

Dzieci lubią jeść w towarzystwie, szczególnie rówieśników. Warto też zwrócić uwagę, że dwu- i trzylatki naśladują, a później wytrwale powtarzają podpatrzone u rodziny zachowania przy stole. Warto więc uważać, aby nieuzasadnione niechęci kulinarne rodziców (np. do szpinaku, albo marchewki) nie zostały przyjęte przez dziecko. Nie powinno się też "nagradzać" słodyczami tego, że dziecko "ładnie zjadło" warzywa, bo maluchowi będzie się wydawało, że warzywa są produktem gorszym i jedzenie ich może być nieprzyjemne.

Umiar i regularność

Małe dzieci powinny jeść 5 lub 6 posiłków dziennie. Nie należy zmuszać dziecka do jedzenia posiłków o dużej objętości, wmuszanie jedzenia spowoduje, że pora obiadu będzie się maluchowi nieprzyjemnie kojarzyła. Lepiej raz, czy dwa razy pozwolić dziecku nie zjeść posiłku, czy zostawić jedzenie na talerzu niż stale przełamywać naturalną u dzieci regulację przyjmowania pożywienia i uczucia głodu i sytości. Dzieci systematycznie przekarmiane przez nadgorliwych opiekunów często mają nadwagę. Jeśli dziecko odkręca główkę, odpycha rękę osoby karmiącej, zaciska usta, to zwykle oznacza, że nie jest już głodne, choć czasem może się tak zachowywać również wtedy, gdy jest karmione zbyt szybko.

Wskazówki dla rodziców:

• nie powinno się przenosić do żywienia małych dzieci zasad żywienia dorosłych, a głównie ograniczania tłuszczu, cholesterolu, jajek, a także żywienia wyłącznie produktami o dużej zawartości błonnika (razowe pieczywo, grube kasze, otręby, duża ilość surowych warzyw). Do wieku przedszkolnego dzieciom nie ogranicza się łatwo strawnych tłuszczów (masło, oleje) i cholesterolu, gdyż uczestniczą one w budowie układu nerwowego i innych tkanek organizmu.

• nie należy nadmiernie solić lub dosładzać potraw dla dzieci gdyż wykształca to nieprawidłowe nawyki żywieniowe, które później sprzyjają nadwadze i nadciśnieniu

• nie należy unikać produkty uważane za alergizujące bez wyraźnych wskazań, a po ukończeniu roku dziecko powinno próbować i przyzwyczajać się do różnorodnych produktów, chyba że wykazuje alergie pokarmowe. Zbyt monotonna dieta może prowadzić do niedoborów i ograniczać apetyt malucha.

• nie trzeba przejmować się naturalnym szczupleniem sylwetki dziecka w okresie wzmożonego wzrostu. Nie świadczy to o niedożywieniu, ale o zużywaniu rezerw energetycznych (tkanki tłuszczowej) na cele budulcowe.

• nie należy nadmiernie rozdrabniać produktów, bo choć przyspiesza to spożycie posiłku przez dziecko, to nie pozwala mu nauczyć się gryźć twardsze pożywienie. W przyszłości może niechętnie jeść produkty wymagające gryzienia.

• nie należy stosować w żywieniu dzieci diet alternatywnych - wegetariańskich, makrobiotycznych i innych o dużych ograniczeniach lub nietypowych zestawieniach produktów. Nieumiejętne stosowanie takich sposobów żywienia może doprowadzić do niedoborów żywieniowych i nawet zahamowania wzrostu i rozwoju dziecka.

Zasady układania jadłospisu:

• I śniadanie: Warto podać zupę mleczną, albo ciepły napój mleczny (kawa zbozowa, kakao, bawarka). Ponadto należy podać pieczywo z masłem, wędliną, serem lub jajkiem, najlepiej w postaci past z dodatkiem zieleniny, twarożku. Zalecany jest dodatek warzyw lub owoców.

• II śniadanie: powinno nieco łagodzić uczucie głodu przed obiadem, ale nie powinno być zbyt sycące. Dobrze jest podać małą kromkę chleba z dodatkiem produktów białkowych (serka, wędliny)lub warzywnych a do picia soki. Można też podać jogurt owocowy (ok. 1 szklanki).

• Obiad: Powinien składać się z zupy, drugiego dania i lekkiego deseru. Zupy gotujemy na wywarach jarskich (polecane są zupy o wyraźnym smaku, jak pomidorowa, ogórkowa, barszczyk czerwony). Zupy można zabielać mlekiem, śmietanką i ewentualnie zagęszczać mąką. Drugie danie powinno zawierać warzywa, produkt białkowy (jak mięso, jajko, ser) oraz węglowodanowy (jak ryż, ziemniaki, kluski, kaszę). Na deser wystarczy kompot lub porcja świeżych owoców.

• Podwieczorek: powinien być małym posiłkiem słodkim. Można podać porcję ciasta, lub koktajl mleczny, mus owocowy, galaretkę. Można też podać owoce lub przetwory owocowe.

• Kolacja: powinna być posiłkiem gotowanym. Mogą to być gotowane warzywa i produkty warzywno-mięsne, ale też pieczywo i napoje z dodatkiem mleka.

Porcje powinny być niewielkie, lepiej gdy dziecko będzie chciało dokładkę, niż jeśli będzie zmuszane do jedzenia. Jeśli chcemy aby dziecko zjadało posiłki główne, nie należy mu nic podawać między posiłkami. Przd jedzeniem należy unikać męczących, dalekich spacerów, a po zabawie umożliwić dziecku 10-15 minutowy odpoczynek. Należy również zwracać uwagę, aby dziecko nie oczekiwało zbyt długo przy stole na posiłek.

Pamiętajmy, że przyzwyczajenia i preferencje żywieniowe z dzieciństwa mogą rzutować na nasze zwyczaje związane z żywieniem przez całe życie. Poza tym niedbałość w diecie dziecka może ograniczać kluczowe dla rozwoju składniki odżywcze (białko, wapń, żelazo, witaminy), przez co nasza pociecha nie osiągnie maksimum swych możliwości, może też mieć gorszą kondycję, samopoczucie i mniejszą odporność na choroby. Racjonalne żywienie jest ważne w każdym wieku, ale dla takiego malucha może być wręcz kluczowe dla rozwoju.

2

---