Pień mózgu (truncus cerebri)- struktura anatomiczna ośrodkowego układu nerwowego, obejmująca wszystkie twory leżące na podstawie czaszki.
Otoczenie pnia mózgu
Jak cały układ ośrodkowy układ nerwowy jest otoczony błonami łącznotkankowymi, nazywanymi oponami. Oddzielają one pień mózgu od ścian jamy czaszki.
Części składowe pnia mózgu
rdzeń przedłużony
most
śródmózgowie
wzgórze
podwzgórze
Główne funkcje pnia mózgu
W pniu mózgu znajdują się liczne pierwotne ośrodki odpowiedzialne za utrzymanie funkcji życiowych. Znajduje się tam ośrodek oddychania, ośrodek regulujący pracę serca, ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze, ośrodek regulujący temperaturę organizmu, ośrodek regulujący metabolizm, przysadka będąca ważnym gruczołem dokrewnym, ośrodki odruchowe wzroku i słuchu, ośrodek integracji bodźców ruchowych i czuciowych i twór siatkowaty pnia mózgu, odpowiedzialny za zdolność do czuwania, za stan przytomności i zdolność do wybudzania: patrz śpiączka, sopor. Pień mózgu stanowi także skupienie ośrodków nerwowych dla następujących czynności odruchowych: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie, kaszel, mruganie powiekami, wydzielanie potu, regulowanie przemiany materii (wszystkie te odruchy są wrodzone i występują już u noworodków).
Budowa mózgu
Najważniejszą częścią układu nerwowego jest mózg. Leży on w mózgoczaszce a jego masa waha się w granicach 1,5 kilograma. Mózg zajmuje praktycznie całą przestrzeń puszki mózgowej, gdyż ma ona zazwyczaj około 1,6 dm3 . Delikatny mózg chroniony jest dzięki oponom mózgowym oraz czaszce. Pomiędzy oponami ( naczyniówką, pajęczynówką, twardówką) znajduje się płyn mózgowo- rdzeniowy, amortyzujący wstrząsy i uderzenia.
Mózg dzieli się na pięć elementów:
- kresomózgowie,
- międzymózgowie,
- śródmózgowie,
- tyłomózgowie ( móżdżek)
- zamózgowie ( rdzeń przedłużony).
W obrębie kresomózgowia występuje podział na półkule mózgowe, które łączą się ze sobą poprzez spoidło wielkie. Odbiór bodźców następuje w półkulach " na krzyż". Dzięki temu prawa półkula odpowiedzialna jest za odbiór informacji i bodźców z lewej części ciała i odwrotnie, prawa lewa półkula odpowiada za prawą stronę ciała. Kresomózgowie pokrywa silnie pofałdowana substancja szara ( ciała komórek nerwowych).
W obrębie jednej półkuli występują płaty mózgowe, które przedzielone są od siebie za pomocą bruzd.
W jednej półkuli wyróżniamy kolejne płaty:
- płat skroniowy ( zawierający ośrodek słuchu oraz rozumienia bodźców słuchowych),
- płat potyliczny ( zawierający ośrodki wzroku),
- płat ciemieniowy ( zawiera ośrodki czuciowe),
- płat czołowy ( znajdują się w nim ośrodki ruchowe).
W obu płatach, czołowym oraz ciemieniowym leżą podstawowe ośrodki rozumienia, kojarzenia oraz pamięci a także ośrodki wpływające na zachowanie się organizm.
W międzymózgowiu znajduje się przysadka mózgowa, stanowiąca bardzo ważny, gdyż nadrzędny gruczoł dokrewny. Tutaj również znajduje się szyszynka i układ limbiczny, który odpowiada za emocje i popęd płciowy, strach oraz pragnienie i głód.
Kolejna część mózgu, czyli śródmózgowie leży na przedzie móżdżku w okolicy mostu Varola, który łączy wszystkie elementy mózgowia. Przez tę część przechodzi większość szlaków słuchowych i wzrokowych. Dzięki ośrodkom zawartym w śródmózgowiu możliwa jest kontrola napięcia mięśniowego oraz utrzymywanie właściwej postawy ciała. .
Przez rdzeniem przedłużonym leży tyłomózgowie, czyli móżdżek. Podobnie jak kresomózgowie buduje go dwie półkule które koordynują działanie mięśni szkieletowych.
Najbardziej wychyloną ku tyłowi częścią mózgu jest rdzeń przedłużony, czyli zamózgowie. Poprzez rdzeń przedłużony przebiegają liczne szlaki nerwowe, które biorą swój początek albo w rdzeniu kręgowym albo w mózgu. W zamózgowiu znajdują się obszary, które kontrolują i regulują pracę klatki piersiowej, pracę serca, połykanie oraz odruchy obronne.
Na układ nerwowy składa się układ wegetatywny, czyli autonomiczny oraz układ parasympatyczny, czyli współczulny.
Układ ten koordynuje czynności niezależne od woli. Elementami tego układu są układ współczulny, czyli sympatyczny, którego rolą jest rozszerzanie źrenic, podnoszenie ciśnienia, zwiększenie aktywności gruczołów potowych, przyspieszenie pracy serca.
Układ ten działa antagonistycznie do układu sympatycznego. Układ ten powoduje wprowadzenie organizmu w stan spoczynku, hamuje stres, spowalnia pracę serca, powoduje rozerznie naczyń krwionośnych, zmniejsza wydzielanie potu.
Pompa sodowo-potasowa - lub Na+/K+ ATP-aza. Jest enzymem, który uruchamia mechanizm zapewniający transport jonów potasowych (K+) do wewnątrz komórki, a sodowych (Na+) na zewnątrz. Ma on podstawowe znaczenie dla każdego rodzaju komórek, w tym nerwowych, utrzymując potencjał błonowy i objętość komórki. Rodzaj transportu wykorzystujący pompę wymaga nakładu energii, ponieważ transport jonów przez błonę komórkową zachodzi wbrew gradientowi stężeń. Enzym zbudowany jest z białkowych jednostek: rodzaj alfa i beta. Podjednostka alfa wiąże ATP, a także 3 jony sodowe i transportuje je na zewnątrz komórki, a następnie 2 jony potasowe transportuje do wnętrza korzystając przy ich uwolnieniu z zapasu energii zmagazynowanego w ATP.
Autonomiczny układ nerwowy (łac. systema nervosum autonomicum) - część układu nerwowego, którego nerwy unerwiają narządy wewnętrzne. Wyodrębniony ze względu na pełnione przez siebie funkcje i budowę. W przeciwieństwie do somatycznego układu nerwowego, działanie układu autonomicznego powoduje reakcje niezależne od naszej woli, czyli np. wydzielanie soku żołądkowego, ruchy perystaltyczne jelit itd. Układ autonomiczny dzieli się na układ współczulny, inaczej sympatyczny (pobudzający) i przywspółczulny, inaczej parasympatyczny (hamujący). Wszystkie narządy wewnętrzne są unerwione jednocześnie przez oba te układy - ich działanie jest względem siebie antagonistyczne. W sytuacjach stresowych działanie układu współczulnego przeważa nad działaniem układu przywspółczulnego. Część sympatyczna i parasympatyczna wzajemnie uzupełniają się w działaniu.
Autonomiczny układ nerwowy składa się z:
zespołu ośrodków nerwowych,
dróg nerwowych odśrodkowych,
dróg nerwowych dośrodkowych.
Omawiając budowę układu należy rozróżnić jego trzy elementy budowy:
ośrodki autonomiczne (korowe, podwzgórzowe i rdzeniowe), kierujące częścią współczulna i przywspółczulną,
część współczulną i przywspółczulną,
sploty autonomiczne narządowe.
Najważniejsze czynności tego układu to:
rozszerzanie lub zwężanie źrenicy;
pobudzanie ślinianek do wydzielania śliny lub ich hamowanie;
przyśpieszanie lub hamowanie czynności serca;
rozkurczanie lub zwężanie oskrzeli;
zwężanie naczyń krwionośnych powodujące wzrost ciśnienia tętniczego krwi/ rozszerzanie naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi;
pobudzenie gruczołów nadnerczowych do wydzielania;
nasilenie skurczów przewodu pokarmowego;
rozszerzanie/ kurczenie pęcherza moczowego.
Większość narządów wewnętrznych jest unerwiana zarówno przez włókna układu współczulnego, jak i przywspółczulnego. Obie części tego układu działają jednocześnie, a harmonijna praca danego narządu jest efektem ich współdziałania.
Działanie układu dokrewnego
Układ dokrewny podlega samoregulacji, odbywa się to na zasadzie sprzężeń zwrotnych dodatnich lub ujemnych.
Podwzgórze
Podwzgórze to część międzymózgowia. Najważniejszymi hormonami podwzgórza są: wazopresyna, oksytocyna oraz hormony regulujące pracę przysadki. Wazopresyna zmniejsza straty wody w organizmie, poprzez jej resorpcję w kanalikach nerkowych. Oksytocyna wywołuje m.in. skurcze macicy w trakcie porodu.
Przysadka mózgowa
Przysadka to gruczoł leżący u podstawy mózgu, gruczołowa część przysadki uwalnia hormon wzrostu -somatotropinę, szczególnie aktywny w trakcie tzw. skoku pokwitaniowego. W skutek działania somatotropiny następuje rozkład tłuszczów zapasowych i glikogenu, rośnie wchłanianie wapnia i fosforanów, które są potrzebne do budowy rosnących kości. Niedoczynność powoduje karłowatość, nadczynność gigantyzm.
Przysadka uwalnia także hormony, które regulują prace innych gruczołów wykonawczych, tzw. hormony tropowe, należy tu wymienić np. gonadotropiny, które pobudzają rozwój gonad.
Szynka
Szyszynka jest częścią międzymózgowia. Wpływa wydzielając hormon melatoninę na sen i czuwanie, a także opóźnia dojrzewanie biologiczne.
Tarczyca
Tarczyca zlokalizowana jest przed tchawicą, podstawowym hormonem który wydziela jest tyroksyna. Tyroksyna powoduje wzrost zużycia tlenu i zwiększa tempo metabolizmu. Nadczynność tarczycy objawia się odczuwaniem nadmiernego gorąca, poceniem się, wytrzeszczem oczu - jest to tzw. choroba Basedowa. Niedoczynność powoduje stałe uczucie zimna, ospałość, otyłość.
Przytarczyce
Przytarczyce to dwie pary malutkich gruczołów w pobliżu tarczycy. Wydzielają one parathormon, kontrolujący poziom wapnia we krwi i w kościach. Niedoczynność powoduje drgawki, skurcze mięśni (tężyczka), nadczynność łamanie się kości.
Tarczyca
Tarczyca leży w pobliżu dwunastnicy, zbudowana jest z tzw. wysp Langerhansa, które regulują poziom glukozy we krwi. Tarczyca wydziela dwa hormony: glukagon i insulinę. Glukagon podwyższa poziom cukru we krwi, poprzez rozkład glikogenu w wątrobie. Dzięki niemu nie dochodzi do drastycznych spadków poziomu cukru we krwi miedzy posiłkami. Insulina obniża poziom cukru we krwi, działa więc antagonistycznie do glukagonu. Normalne stężenie glukozy we krwi to 70-110 mg/100cm3.
Nadnercza
Nadnercza to parzyste gruczoły dokrewne, wewnętrzna warstwa nadnerczy wydziela adrenalinę oraz noradrenalinę. Zewnętrzna część wydziela kortyzol, regulujący metabolizm białek, tłuszczów i cukrów. Nadnercza produkują również inne hormony z grupy kortyzolu (tzw. kortykosterydy), które regulują wodno-mineralną gospodarkę ustroju.
Jajniki i jądra
Jądra produkują testosteron, odpowiadający za rozwój cech męskich, popęd płciowy oraz powstawanie plemników, a jajniki regulują cykl menstruacyjny, popęd płciowy oraz wykształcanie się żeńskich cech. Jajniki produkują również progesteron, odpowiadający za podtrzymanie ciąży.
Grasica
Grasica jest gruczołem tymczasowym - stopniowo zanika po okresie dojrzewania. Grasica produkuje tymozynę regulującą reakcje obronne organizmu.