Rozdział IV
Założenia i realizacja zadania badawczego
4.1. Problemy i cel badań
Przedmiotem podjętych badań jest generalnie bezrobocie jako zjawisko dotykające wielu ludzi. Właśnie wpływ bezrobocia na postawy i sytuację człowieka można uznać, za szczegółowy przedmiot dociekań badawczych będących treścią niniejszej pracy.
Celem podjętych przeze mnie badań jest przedstawienie wpływu bezrobocia na życie człowieka zarówno na życie towarzyskie jak i zawodowe
a także zmiany w osobowości spowodowane bezrobociem oraz dokonanie przez samych bezrobotnych oceny form pomocy na przykładzie Klubu Pracy.
Z przedmiotu badań i przyjętego celu do osiągnięcia wypływają problemy badawcze będące pytaniami dotyczącymi badanego zagadnienia. Problemy badawcze, które stanowią podstawę do sformułowania hipotez roboczych można określić jako następujące:
Głównym problemem badawczym mojej pracy jest to, jak w istocie funkcjonuje człowiek w sytuacji pozostawania bez pracy i jaki rodzaj pomocy dla niego może być realnie skuteczny?
Z tego problemu głównego można wyprowadzić cząstkowe, czyli:
Jak zmienia się sytuacja życiowa człowieka w obliczu bezrobocia?,
Jak ludzie radzą sobie z bezrobociem i gdzie szukają wsparcia?
Jak człowiek postrzega siebie wówczas, gdy staje się bierny zawodowo?
Jak sami bezrobotni oceniają skuteczność proponowanych im form pomocy i jak na tym tle rysuje się wartość klubów pracy?
4.2 Hipotezy robocze
Hipoteza badawcza jest stwierdzeniem, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że jest prawdziwe i może rozwiązać postawiony problem badawczy czyli, że stanowić będzie prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu”.
Zgodnie z przyjętymi problemami badawczymi można dla celów niniejszego badania postawić następujące hipotezy robocze:
Hipotezą główną niech będzie prawdopodobnie prawdziwe stwierdzenie, że funkcjonowanie człowieka w sytuacji bezrobocia charakteryzuje
się zmiennością postaw i z czasem prowadzi do poważnych problemów natury psychofizycznej i społecznej.
Hipotezy cząstkowe pozwalające zweryfikować główną to:
Utrata pracy zwiększa nasilenie poczucia zagrożenia oraz negatywne stany i emocje.
Ludzie próbują radzić sobie z bezrobocie na różne sposoby, najczęściej jednak potrzebują pomocy innych ludzi lub instytucji.
Bezrobotny postrzega siebie najczęściej w kategoriach człowieka przegranego lub zagrożonego a często traci poczucie własnej wartości.
Preferencje bezrobotnych, co do wyboru form proponowanej pomocy
są skupione na celu, jakim jest zdobycie zatrudnienia, w tym kontekście kluby pracy mogą być oceniane nisko, bo mała jest wiedza o ich rzeczywistej wartości praktycznej.
Słuszność tych hipotez badawczych została sprawdzona, czyli zweryfikowana w badaniach. Weryfikacja hipotez jest „badaniem sugerowanego przez nie wycinka rzeczywistości i konfrontowaniem uzyskiwanych rezultatów badania z przewidywanymi wynikającymi z założenia badawczego”.
Zmienne i ich wskaźniki
Zakres problemowy niniejszej pracy obejmuje wiele różnorodnych czynników powodujących zmiany w funkcjonowaniu osób bezrobotnych. Wśród tych czynników występują różnego rodzaju współzależności. Dlatego też istnieje konieczność wyłonienia zmiennych i określenia wskaźników.
Aby prawidłowo określić, dla przedmiotowych badań, zmienną niezależną trzeba uświadomić sobie, że taka zmienna to czynnik lub czynniki powodujące pewne określone zmiany w innych czynnikach. Można wobec tego uznać,
że taką zmienną jest na pewno czynniki bezrobocia jako stanu wywołującego określone zmiany w sytuacji życiowej, postawie i zachowaniach osób, na które bezrobocie, jako zmienna niezależna, działa. Na zmiany tych zachowań czy postaw albo sytuacji osób biernych zawodowo, działają też inne zmienne, które można określić jako niezależne. Będą to w przypadku badań własnych stanowiących przedmiot pracy, metody i formy pomocy ludziom pozostającym bez pracy.
Jeśli przyjąć, że zmienne zależne to czynniki podlegające wyraźnym wpływom zmiennych niezależnych, to właśnie ulegające pod wpływem pomocy udzielanej bezrobotnym, zmiany ich postaw i zachowań, także ich oczekiwania ulegające zmianom pod wpływem poznawania możliwości uzyskania pomocy ze strony innych ludzi lub podmiotów stanowią właśnie zmienne zależne, które są przedmiotem niniejszych analiz.
Jednym z nieodzownych warunków właściwego przygotowania procedury badań jest ustalenie ściśle określonych wskaźników dla badanych zjawisk
lub zdarzeń, czyli ustalenie na podstawie, jakich obserwowalnych danych będziemy orzekali o występowaniu oraz stopniu nasilenia poszczególnych zmiennych. Wskaźniki to pewne cechy, zdarzenia lub zjawiska, na podstawie których wnioskujemy, że zachodzi zjawisko, które nas w badaniach interesuje.
Wskaźnikami niniejszych badan będą wobec tego określone poziomy zmian sytuacji bezrobotnych zachodzące pod wpływem udzielanego im wsparcia zewnętrznego, jak też i pod wpływem ich integralnych decyzji życiowych
lub zawodowych. Wskaźnikami będą też dla badań opinie bezrobotnych
o określonej formie pomocy, jako ich subiektywne oceny przydatności praktycznej lub przewidywanej skuteczności różnych możliwych form pomocy, w tej trudnej sytuacji, jaka jest zjawisko bezrobocia.
Metody, techniki i narzędzia badawcze
Podstawowym warunkiem podjęcia badań naukowych jest dokonanie wyboru określonej metody czy też zespołu metod, przy pomocy których zamierzamy poszukiwać odpowiedzi na interesujący nas problem. Aby badania niniejsze miały wartość naukową należy określić dla nich i zastosować właściwe metody i techniki. Metoda badawcza to najczęściej cały zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badawczego, które zmierza do rozwiązania określonego problemu. Przy czym stosowane metody dobieramy biorąc pod uwagę jej celowość i użyteczność w badaniach.
Techniki badawcze natomiast są to „czynności praktyczne, regulowane starannie dopracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”.
Z kolei bezpośredniej realizacji wybranej techniki badań służą narzędzia badawcze, czyli środki służące do realizacji wybranej metody czy też techniki badań.
Metody, techniki i narzędzia badawcze powinny stanowić układ dopełniający się tzn., że każdej metodzie podporządkowane
są odpowiednie techniki, a technikom narzędzia.
W niniejszej pracy wykorzystano metody badań w formie krytycznej analizy literatury. Która znalazła zastosowanie głównie w rozważaniach na temat istoty bezrobocia i jego strony psychologicznej. Krytyczna analiza istniejącej literatury jest metodą potrzebną i niejako obowiązkową. Od niej zaczyna się ustalenie treści, pojęć oraz wzajemnego związku poszczególnych twierdzeń i uogólnień. Taką też rolę odegrała ta metoda w niniejszych badaniach. Studiowanie literatury pozwoliło rozpoznać problematykę bezrobocia oraz pogłębić własną wiedzę na ten temat. Generalnie powyższa metoda znalazła zastosowanie w części teoretycznej niniejszej pracy.
Studium literatury uzupełni w badaniach sondaż diagnostyczny, który będzie zrealizowany poprzez badanie ankietowe przeprowadzone wśród bezrobotnych i pracodawców z wykorzystaniem właściwego narzędzia badawczego.
Narzędzie badawcze w swej istocie - jest przedmiotem służącym
do realizacji wybranej techniki badań. Mogą być nimi: kwestionariusz wywiadu, arkusz obserwacyjny, magnetofon, dyktafon albo po prostu notatka wykonana
z rozmowy, jednakże Ze względu na niewielka liczebność badanej grupy
(12 osób) w badaniach zostanie zastosowana jakościowa metoda analizy danych - studium przypadku grupy.
4.5. Teren badań i dobór respondentów
Dla metodologii badań dotyczących takich zagadnień jak bezrobocie
i jego skutki istotną sprawą jest opisanie terenu badań. Teren, którego dotyczą badania to jakby określone warunki, w których żyją respondenci. Warunki te,
od strony jakości środowiska ekonomicznego, społecznego a nawet przyrodniczego, mogą decydować o tym jak przebiegają w badaniach wartości zmiennych.
Przedmiotowe badania dotyczyły grupy bezrobotnych z terenu powiatu żnińskiego, a konkretnie osób zarejestrowanych w PUP w Żninie i jego klientów korzystających z wsparcia udzielanego przez lidera klubu pracy w tej instytucji.
Charakteryzując teren badań trzeba podkreślić, że powiat żniński
w województwie kujawsko-pomorskim tworzą cztery gminy miejsko-wiejskie: Barcin, Janowiec Wielkopolski, Łabiszyn, Żnin oraz dwie gminy wiejskie: Gąsawa i Rogowo.
Warunki lokalne od strony demograficznej ogólnie opisano poprzez dane w tabeli zamieszonej poniżej.
Tabl. 1. Ludność powiatu żnińskiego
Wyszczególnienie |
Ogółem |
Mężczyźni |
Kobiety |
Powiat żniński razem |
71372 |
35480 |
35392 |
Żnin Miasto Wieś |
24778 14437 10341 |
12174 6948 5226 |
12604 7489 5115 |
Barcin Miasto Wieś |
15584 8451 7133 |
7792 4199 3593 |
7792 4252 3540 |
Janowiec Wlkp. Miasto Wieś |
9553 4255 5298 |
4779 2092 2687 |
4774 2163 2611 |
Łabiszyn Miasto Wieś |
9246 4367 4879 |
4677 2179 2498 |
4569 2188 2381 |
Źródło: www.bip.znin.pl
Warunki przyrodnicze kształtuje bogactwo jezior (około 130), lasy, ptactwo i zwierzyna oraz liczne zabytki historyczne i muzea. Sprawia to, że jest to jeden z najbardziej urokliwych regionów w Polsce. Wszystko to sprawia,
że można określić teren badawczy od strony przyrodniczej jako atrakcyjny
dla rozwoju turystyki oraz rolniczy od strony zagadnień ekonomicznych
i społecznych.
Nie ma tutaj zbyt wielu zakładów przemysłowych, które dawałyby liczne miejsca pracy stałej a zatrudnienie jest najwyższe w przetwórstwie rolnym
i spożywczym, handlu drobnym, detalicznym, oraz usługach związanych
z rolnictwem i przetwórstwem rolno-spożywczym.
Przedstawione wyżej warunki ekonomiczne decydują o tym, że procesy transformacji ustrojowej i gospodarczej po 1989 roku pozostawiły w tym miejscu piętno w postaci wysokiego bezrobocia strukturalnego.
Bezrobocie w powiecie żnińskim sięgało już nawet 34% a obecnie przy średniej krajowej około 10% kształtuje się nadal znacznie powyżej poziomu 20%. Strukturalne bezrobocie to niedopasowanie siły roboczej do warunków gospodarki rynkowej. Wywołuje ono zjawiska bezrobocia długoterminowego
a nawet chronicznego.
Jak wspomniano wcześniej, pod względem gospodarczym jest to powiat typowo rolniczy, gdzie wieś nastawiona jest na produkcję zwierzęcą. Użytki rolne stanowią 63,25 % powierzchni. Na obszarach o takiej gospodarce podstawowe wskaźniki rynku pracy, tj. stopa i poziom bezrobocia, przyjmują najczęściej wartości większe od przeciętnych w kraju. Na terenie żnińskiego powiatu nie ma dużych zakładów pracy, które mogłyby stać się źródłem powstania licznych miejsc pracy stałej. Dodatkowo, istniejące tu firmy przeżywają nieraz poważne kłopoty ekonomiczne. Wiele z nich dokonało zwolnień o charakterze grupowym.
Największe firmy w powiecie żnińskim to:
„Lafarge Kujawy” S.A. w Piechcinie
„Pepsi Co.” w Żninie
Szpital Powiatowy
Telekomunikacja Polska S.A. O/Żnin
Zakład Energetyki Cieplnej „ZEC” Sp. z o.o. w Żninie
Cukiernictwo - Handel „Mako” w Rogowie
„Eko-Rol” w Rogowie
„Tibro” w Janowcu Wlkp.
Pozytywną rolę odgrywają rozwijające się kontakty regionalne
z partnerami z Niemiec, Holandii, Francji, Czech i Litwy.
Do badań dokonano wyboru grupy, która stanowiła podmiot analiz dokonanych za pomocą kwestionariusza wywiadu z członkami grupy. Grupa natomiast została wyłoniona jako osoby biorące udział w grupowych zajęciach w klubie pracy w maju 2008 roku. Klub pracy w PUP w Żninie właściwie rozpoczynał wówczas swoje działanie. Było to konsekwencją zbliżania
się ostatecznego terminu do wdrożenia standardów usług runku pracy
w publicznych służbach zatrudnienia.
Wszystkie osoby biorące udział w badaniu indywidualnego przypadku grupy, brały udział w zajęciach „na ochotnika” i wszystkie należały do osób określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jako będące w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy.
Wyniki badan poddano analizie jakościowej i zaprezentowano je, wraz
z wnioskowaniem, w ostatnim rozdziale niniejszej pracy badawczej.
J. Brzeziński, Elementy metodologii badań psychologicznych Warszawa 1984 r. s 57.
W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968r. s 20.
M. Łobocki, Metody badań psychologicznych Warszawa 1978 r. s.74
Ibidem.
S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1970 r. s 102.
A Kamiński, Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej [w:] R. Wroczyński i T. Pilch /red/ Metodologia środowiskowych badań Warszawa 1972 r. s 37. Podobnie M. Łobocki, Metody...s.115, a także W. Okoń Słownik pedagogiczny Warszawa 1992r. s.121.
T. Pilch, Metody i techniki badań [w:] Podręcznik akademicki /red/ M. Godlewskiego, S. Krawcewicza,
T. Wujka Warszawa 1975r. s.54.
Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy Bydgoszcz 1994.s 100.
Ibidem, s.102.
Sprawozdanie Dyrektora PUP w Żninie za 2005r., s. 12-13.
Dane statystyczne ze sprawozdań Dyrektora PUP w Żninie za lata 1999-2007.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku, op. cit., art. 49.
63