Znaczenie pracy w życiu i rozwoju ogólnym człowieka, praca w ujęciu filozoficznym i prakseologicznym ( działania, umiejętności, postawy).
Jeżeli mamy rozpocząć rozważanie na temat roli pracy w życiu i rozwoju ogólnym człowieka musimy podjąć się zdefiniowania pojęcia „praca”. Ogólnie ujmując „praca” to celowa (świadoma) działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokajania potrzeb ludzkich. Można powiedzieć, że praca wypełnia człowiekowi ponad połowę życia jest źródłem jego egzystencji, zapewnia materialne warunki realizacji i decyduje o jego rozwoju i ukierunkowaniu w życiu.
Praca obok nauki i zabawy jest jedną z podstawowych działalności człowieka, czyli takim działaniem, któremu nadaje pewien wyższy poziom wartości i ważności.
Praca ma wpływ na moralny rozwój człowieka i dzięki niej następuje współpraca i współdziałanie wzajemne ludzi i grup ludzkich. Pracę można traktować jako powołanie, źródło zarobkowania i szansę samorealizacji.
Dzięki pracy powstają dobra materialne, tworzone są też wartości kulturowe i społecznie znaczące usługi.
W procesie pracy powstają wytwory społeczne użyteczne, warunkujące nieustanny rozwój społeczno - ekonomiczny i dobrobyt jednostki. Praca gwarantuje konieczny człowiekowi kontakt społeczny oraz realizację jego różnorodnych potrzeb.
Praca jest stymulatorem do zaspokajania potrzeb intelektualnych, a także źródłem egzystencji ludzkiej, czyli tworzenia jego własnego życia. Jest również warunkiem biologicznej egzystencji człowieka, ponieważ człowiek musi produkować i tym właśnie różni się od zwierząt, które korzystają z tego co czerpią bezpośrednio z przyrody.
W wyniku pracy człowiek przekształca się i podporządkowuje sobie przyrodę, stwarzając własne środowisko społeczne, własną kulturę, cywilizację. A więc praca jest podstawą i swoistą formą aktywności człowieka. Praca jako kategoria społeczna obejmująca umiejętności pracy, sposoby jej organizowania, narzędzia, urządzenia techniczne a także wyprodukowane dobra, stanowi element kultury danego społeczeństwa. Wytwarzanie narzędzi i posługiwanie się nimi wyodrębniło człowieka ze świata zwierząt. Dzięki niej możemy realizować swoje plany i zamierzenia.
Rewolucja naukowo - techniczna wprowadziła nowe elementy do współczesnych przemian w charakterze i treści pracy. Rola pracy w rozwoju społeczeństwa ludzkiego może być rozpatrywana z punktu widzenia rozwoju społecznych stosunków między ludźmi.
Praca to działanie zmieniające świat materialny nastawiony na zaspokojenie ludzkich, podstawowych potrzeb materialnych oraz wyższych, czyli kulturowych i duchowych. Praca więc zaspakaja różnego rodzaju potrzeby np.: biologiczne, ekonomiczne, kulturowe ale są one określane przez strukturę i kulturę grup, do których jednostka należy. Natomiast struktura i kultura grup wyznacza środki realizacji celów pracy oraz metody posługiwania się nimi w zależności od rodzaju potrzeb jakie mają zaspokoić.
Praca powinna być użyteczna, ponieważ jest podstawą bogactwa narodu. Jest to wartość, dzięki której powstają inne wartości, także duchowe. Praca jest podstawą moralnego rozwoju człowieka, ponieważ tworzy materialne warunki rozwoju i realizacji człowieka. Ma materialną moc twórczą, gdyż jest sposobem tworzenia przez człowieka jego własnego życia. Współdziała również z innymi ludźmi i grupami ludzkimi dlatego ma moc socjotwórczą.
Przez pracę wychowujemy, ponieważ jest aktualną sprawą w każdym okresie życia człowieka, które zaczyna się od wychowania przez pracę w rodzinie aż do wychowania przez pracę w okresie aktywności zawodowej człowieka. Jego szczególną cechę stanowi wykorzystanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jego osobowości. A więc praca pełni ważną rolę w wychowaniu. Pierwsze rozumowanie człowieka o pracy kształtują się w rodzinie. Przez pracę i w toku pracy kształtuje się w wychowanku postawa szacunku do pracy, jej wartości, oraz przekonanie, że jest ona moralną powinnością każdego człowieka i stanowi źródło jego społecznej wartości.
Do powstawania wytworów i usług społecznie wartościowych wykonujących ją jednostek i członków ich rodzin prowadzi praca zawodowa. Przede wszystkim dotyczy to głównie ludzi dorosłych i związana jest z całymi okresami ich aktywności zawodowej. Stanowi nie tylko niezbędny warunek jego egzystencji, ale również formę jego aktywności. Dzięki pracy zawodowej każdy pracujący ma prawo do pozyskiwania minimum środków gwarantujących jemu i jego rodzinie utrzymanie.
Pracę możemy określić jako prostą i złożoną, prace fizyczną i umysłową, lekką i ciężką .
W życiu współczesnego człowieka praca to bardzo istotny element jego egzystencji. Według Andrzeja Frycz - Modrzewskiego - cytat „wszystkich tedy przyzwyczaić by trzeba do jakiejś pracy” i „kto zaś nie chce pracować, ten niech nie je”.
Praca jest czynnikiem kształtującym osobowość, ponieważ wpływa na fizyczny rozwój człowieka, wyzwala w nim inicjatywę i twórcą aktywność myślową. Aby praca człowieka była sensowna, a jej trud dawał owoce potrzebna jest motywacja pracy. Osiągnięcie satysfakcji w wykonywanej pracy i pobudzenie motywacji do pracy zapewniają tylko te czynniki, które występują na odpowiednim poziomie. Efektywna praca człowieka wysoko kwalifikowanego, która zakłada wysoki poziom kompetencji i odpowiedzialności zawodowej staje się nową jakościowo wartością. Właściwości i walory takiej pracy można wykształcić i pozyskać dopiero w toku normalnej działalności zawodowej poszerzonej przez różne formy dalszego kształcenia.
Pracą i jej znaczeniem w życiu człowieka zajmuje się wiele dyscyplin naukowych.
Są to : filozofia pracy, fizjologia pracy, ergonomia, psychologia pracy, socjologia pracy, pedagogika pracy, prakseologia, teoria organizacji i zarządzania, oraz inne nauki o pracy.
Pracę można ujmować w różnych aspektach:
aspekt filozoficzny - gdzie pracę traktuje się jako swoistą wartość , która jest jednym źródłem wszelkich innych wartości.
aspekt fizjologiczno - psychologiczny, w którym, pracę traktuje się jako obiektywną potrzebę człowieka, szczególnie dorosłego i sprawnego fizycznie i psychicznie, a także jako nieodzowny warunek jego rozwoju.
aspekt ekonomiczny- gdzie praca stanowi podstawowe źródło i warunek egzystencji człowieka, oraz rozwoju gospodarczego kraju. W procesie pracy powstają wytwory społeczne użyteczne, warunkujące nieustanny rozwój społeczno - ekonomiczny i dobrobyt jednostki.
aspekt społeczny - w którym z racji swojego charakteru społecznego gwarantuje konieczny człowiekowi kontakt społeczny i realizację jego różnorodnych potrzeb.
aspekt wychowawczy - gdzie istotnego znaczenia nabiera założenie, w myśl którego największą wartość przypisuje się wychowaniu przez pracę. Człowiek wykonując pracę nie tylko tworzy nowe wartości, ale także podlega nieustannemu rozwojowi osobowemu i społecznemu, doskonaląc w ten sposób samego siebie i swoje otoczenie.
aspekt moralny - w którym chodzi o stosunek do pracy, sposób jej traktowania i wykonywania oraz przeżywania.
W podstawowych dokumentach państwowych a także kościelnych można wyczytać, między innymi, takie oto hasła: `Człowiek - wartością najwyższą” i „praca - podstawowym miernikiem wartości człowieka”. I właśnie w tych tezach najlepiej oddano sens, rangę oraz nowe znaczenie pracy w życiu człowieka.
Można przyjąć, że każdy sprawny fizycznie i psychicznie ma prawo do pracy, a organizacja życia społecznego powinna gwarantować realizację tego prawa.
W naszych rozważaniach nad pracą można jednoznacznie stwierdzić, że rola pracy w życiu współczesnego człowieka jest ogromna, stanowi niezbędny warunek egzystencji, jest wyznacznikiem miejsca człowieka w społeczeństwie, jest czynnikiem kształtującym osobowość i wpływa na fizyczny rozwój człowieka, wyzwala w nim inicjatywę i twórczą aktywność myślową, dostarcza przeżyć estetycznych, przynosi radość i zadowolenie, ale niekiedy jest źródłem trudności i zmartwień i niepowodzeń oraz wprowadza człowieka w stan niezadowolenia, zniechęcenia a nawet frustracji.
Zagadnienie pracy i jej znaczenie w życiu człowieka nurtuje również filozofów.
Już w IV wieku p.n.e. Arystoteles twierdził, że człowiek rodzi w określonej hierarchii społecznej; dziecko niewolnika mogło być więc tylko niewolnikiem.
Starożytność to okres niewolnictwa, w którym nastąpił już podział ról społecznych. Pracą fizyczną zajmowali się wyłącznie niewolnicy, była przymusem. Warstwy wyższe, władcy, kapłani, filozofowie zepchnęli ją na barki niewolników, głosząc pogardę dla ciężkiej fizycznej pracy.
Ważny wpływ na kształtowanie się współczesnych poglądów na pracę wywarły nurty społeczno - filozoficzne XIX I XX wieku.
Za polskiego twórcę tzw. filozofii pracy uważany jest Stanisław Brzozowski - filozof, pisarz, krytyk konserwatyzmu myślowego. Według niego „Praca ludzka jest działalnością istot rozumnych. Zwierzęta nie pracują w ludzkim znaczeniu tego słowa, choć mogą być przez człowieka używane do wykonywania różnych czynności”. A więc dzięki pracy człowiek wchodzi w bezpośredni kontakt z rzeczywistością - jest tym mostem krytycznym nad którym od wieków debatują filozofowie.
Stanisław Brzozowski tradycyjny schemat: „myśl - rzeczywistość” zastąpił nowym schematem „praca - rzeczywistość”. Rzeczywistość to świat, który istnieje niezależnie od nas jako rzeczywistość obiektywna, granice jego poznawalności pokrywają się z granicami ludzkiego wysiłku - pracy. Możemy powiedzieć, że element poznania tkwi w pracy, poznanie realizuje się na zasadzie współwymierności - przystosowania między pracą światem, człowiekiem a naturą. A więc świat jest współmierny z pracą, przyjmuje ją w sobie, zapisuje w sobie i dwoi jej wynik.
Filozoficzną wykładnię stanowiska kościoła o pracy ujął w pismach Św. Tomasz z Akwinu w XIII wieku. Potraktował on pracę jako środek konieczny do utrzymania cnót niezbędnych ze względu na cel ostateczny. Poglądy te określa się mianem tomizmu.
Współczesne wykładnie poglądów kościoła na pracę zawarta jest między innymi w rozprawie Stefana Wyszyńskiego „Duch pracy ludzkiej”.
Praca jest wartością uniwersalną, najważniejszą, bo dzięki niej powstają i funkcjonują wszystkie pozostałe wartości. Jest podstawowym miernikiem wartości człowieka. Te wartości pracy zaakcentował Jan Paweł II, „Praca jest dobrem człowieka - dobrem jego społeczeństwa, przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę dostosowując ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem”.
W myśl tego twierdzenia można powiedzieć, że każdy człowiek ma prawo do pracy, powinien uzyskać przygotowanie do pracy. W drodze do pracy zawodowej powinien otrzymać środki materialne gwarantujące jemu i jego rodzinie egzystencję i pozwolić urzeczywistnić siebie jak człowieka.
Zgodnie z myślą chrześcijańską bezrobocie, drastycznie niskie wynagrodzenie godzi w istotę człowieka. Wynika z tego, że mówienie o pracy jako o powołaniu i szansie samorealizacji, czyli stawaniu się człowiekiem prawdziwym, rzeczywistym jest w pełni uzasadnione.
Traktowanie pracy jako podstawowej kategorii pedagogicznej staje się oczywiste, ale przydatność wzniosłych myśli w codzienności człowieka, człowieka pracy jest raczej skromne.
Życie dzisiejsze jak i wieków minionych nakazują traktować pracę w sposób skonkretyzowany i prakseologiczny.
O prakseologii czyli nauce o sprawnym działaniu mówi Tadeusz Kotarbiński w „traktacie o dobrej robocie”. Prakseologia to ogólna teoria sprawnego działania tzn. racjonalnego i skutecznego. Jest też dziedziną wielu badań naukowych. W jej skład wchodzą badania operacyjne. Są to metody ułatwiające podejmowanie decyzji, które zapewniałaby maksymalną realizację zamierzonych celów przez skoordynowane działanie zespołowe.
„Traktat o dobrej robocie” to sprecyzowanie takich pojęć jak: cel, środek, metoda, czyn, plan, sprawność, wydajność, ekonomiczność, oszczędność - pojęć składających się na określenie dobrej roboty. Są to zasady racjonalnej i skutecznej działalności ludzkiej, zasady osiągania sprawności w poszczególnych formach i dziedzinach działania.
Aktualne interpretowanie pracy człowieka uznać należy w dwóch podejściach:
tzw. Właściwym lub ekonomicznym - to działalność człowieka polegająca na przekształceniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich
chodzi o działalność człowieka, w wyniku której powstają dobra materialne, wartości kulturowe i społecznie znaczące.
W obydwu podejściach, podstawą treści każdej pracy stanowi układ czynności i elementów, które składają się na proces pracy, uwarunkowanej właściwościami procesu technologicznego i kontaktu społecznego, oraz możliwościami człowieka pracującego.
Dzisiaj stojąc u progu nowego wieku wiemy, że rola pracy w życiu każdego człowieka jest ogromna, jest to wyznacznik miejsca człowieka w społeczeństwie.
Praca dostarcza nam przeżyć estetycznych, przynosi zadowolenie i radość, niekiedy stanowi źródło trudności i zmartwień a często wprowadza w stan niezadowolenia, zniechęcenia a nawet frustracji.
Istotne jest, aby większa ilość ludzi pracujących w różnych dziedzinach życia doceniła ich wielką wartość i mądrość a wtedy łatwiej nam będzie żyć i pracować.
W tych wszystkich rozważaniach można zauważyć jak wszystko się wiąże, troska o sprawność, o prawdę, o pewne zasady, rozsądek a co najważniejsze to o życie godne.
1