MIĘDZYNARODOWY HANDEL TOWARAMI

I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1. Przyczyny rozwoju eksportu towarów:

• trwale bądź przejściowe dysponowanie określonymi towarami przy jednoczesnym niedysponowaniu takimi towarami przez inne kraje

• ze względu na wyposażenie w zasoby naturalne lub warunki klimatyczne

• na skutek przewagi pod względem poziomu gospodarczego

• na skutek przewagi technicznej

• na skutek zróżnicowania cykli koniunkturalnych

• na skutek wypadków losowych, strajków itp.

• występowanie komparatywnych różnic kosztów wytwarzania i cen towarów w ujęciu międzynarodowym

• różnice cen na skutek odmiennych warunków popytu

• różnice cen na skutek zróżnicowania poziomu kosztów (odmienne wyposażenie w czynniki produkcji, występowanie korzyści skali, odmienne warunki naturalne, odmienne kwalifikacje kadr, odmienna intensywność działalności inwestycyjnej)

• efekt synergii produkcyjno-handlowej przedsiębiorstw, uwzględniającej m.in. zróżnicowanie popytu na rynku międzynarodowym

• zróżnicowanie preferencji i towarów

• zróżnicowanie towarów jako efekt celowej działalności przedsiębiorstw

2. Przyczyny rozwoju importu towarów:

• koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe od kosztów w innych krajach

• ze względu na wyposażenie w zasoby naturalne lub warunki klimatyczne

• opóźnienie w rozwoju gospodarczym

• opóźnienie techniczne

• koszty produkcji zastępującej import są relatywnie wyższe od kosztów w innych krajach

• różnice w wielkości popytu

• różnice w poziomie kosztów (odmienne wyposażenie w czynniki produkcji, występowanie korzyści skali, odmienna jakość czynników produkcji - warunków naturalnych, intensywności działalności gospodarczej, różnych kwalifikacji pracowników)

• występuje potrzeba zaspokojenia zróżnicowanego popytu na różnego rodzaju towary (lub usługi)

• zróżnicowanie preferencji i towarów

• zróżnicowanie towarów jako efekt celowej działalności przedsiębiorstw

II. TENDENCJE W ROZWOJU MIĘDZYNARODOWEGO HANDLU TOWARAMI

• wzrost udziału handlu zagranicznego w produkcji przemysłowej

• zmiany struktury towarowej handlu światowego, wyrażające się wzrostem udziału wyrobów przemysłowych i obniżką udziału surowców i żywności

• zmiany struktury geograficznej handlu światowego, wyrażające się wzrostem w nim udziału krajów rozwiniętych gospodarczo i obniżką udziałów krajów słabo rozwiniętych

1. Przyczyny wzrostu udziału handlu zagranicznego w produkcji przemysłowej

1. otwieranie gospodarek i przechodzenie od rozwoju autonomicznego do rozwoju otwartego

• rozwój autonomiczny

• potrzeby i możliwości poszczególnych krajów determinują strukturę produkcji;

• każdy kraj oddzielnie kształtuje kierunek rozwoju swej produkcji i konsumpcji, eksportu i importu oraz autonomicznie oddziałuje na swych partnerów zagranicznych

• skutkiem rozwoju autonomicznego są m.in. sprzeczności preferencji między poszczególnymi krajami dotyczące rozmiarów eksportu i importu, struktury towarowej handlu wzajemnego itp.

• schemat rozwoju autonomicznego

A - decyzje producentów i konsumentów w poszczególnych krajach

B - decyzje eksporterów i importerów w tych krajach

C - decyzje państwa dotyczące zagranicznej polityki ekonomicznej

• rozwój otwarty

• stanowi odwrócenie procesu podejmowania decyzji eksportowo-importowych

• podstawowym celem zagranicznej polityki ekonomicznej nie jest szukanie miejsca najkorzystniejszej sprzedaży towarów eksportowych i zakupu towarów importowanych ale oddziaływanie na producentów krajowych, by wytwarzali takie towary, na które jest długookresowy popyt na rynkach światowych z jednej strony, z drugiej rezygnowali z produkcji towarów niekonkurencyjnych wobec towarów importowanych

• schemat rozwoju otwartego

A - decyzje producentów i konsumentów w poszczególnych krajach

B - decyzje eksporterów i importerów w tych krajach

C - decyzje państwa dotyczące zagranicznej polityki ekonomicznej

• w warunkach rozwoju otwartego zagraniczna polityka ekonomiczna nie musi sztucznie wspierać eksportu i ograniczać importu, a wymiana może być liberalizowana

1. wzrost komplementarności struktur gospodarczych poprzez:

• specjalizację produkcji

• przyspiesza rozwój handlu międzynarodowego przez zwiększenie ponad własne potrzeby ilości wytwarzanych wyrobów

• rezygnacja z produkcji nieopłacalnej, wytwarzanej lepiej i taniej przez inne kraje

• kooperację produkcji

• przyspiesza rozwój handlu międzynarodowego w większym stopniu niż specjalizacja produkcji, ponieważ dotyczy podzespołów i części wyrobów gotowych

• trwale wpływa na rozwój handlu międzynarodowego ponieważ umowy kooperacyjne mają najczęściej charakter wieloletni utrudniając ich zerwanie wieloma klauzulami obciążającymi partnerów wysokimi kosztami

• produkcję na wielką skalę

• u jej podstaw znajdują się oszczędności w nakładach czynników produkcji (praca, kapitał) zarówno u eksportera, jak i importera

• eksporter posiada umowną gwarancję zbytu wyrobów ponad zapotrzebowanie własne

• importer decyduje się na zakup tych towarów kierując się kryterium ceny, jakości, nowoczesności i pewności dostaw

• produkcję wielkoseryjną

• stanowi obecnie podstawy czynnik przyspieszający handel międzynarodowy

• wpływ na obniżkę kosztów produkcji i powoduje wzrost konkurencyjności

1. liberalizacja handlu międzynarodowego

• obniżka i likwidacja ceł, barier parataryfowych oraz pozataryfowych

• oznacza wzrost opłacalności towarów importowanych w stosunku do produkcji krajowej

• była zjawiskiem zaprogramowanym i konsekwentnie realizowanym w celu przyspieszenia rozwoju handlu międzynarodowego

1. integracja regionalna

• jej istotą jest sprzyjanie rozwojowi wzajemnych powiązań krajów członkowskich

• wpływa na rozwój handlu poprzez tzw. efekt przesunięcia handlu i efekt kreacji handlu

• efekt przesunięcia handlu:

• zwiększenie udziału krajów należących do ugrupowania integracyjnego w ich handlu globalnym kosztem udziału krajów trzecich spoza ugrupowania

• źródło tego przesunięcia stanowi zróżnicowanie skali trudności w dostępie do rynku

• wewnątrz ugrupowania bariery zostają zniesione, a zachowane dla krajów trzecich

• towary produkowane relatywnie drożej w ramach ugrupowania są przy zakupie przez jego członków tańsze niż towary produkowane relatywnie taniej przez kraje nie należącego do ugrupowania

• efekt kreacji handlu

• wzrost wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów uczestniczących w ugrupowaniu integracyjnym

• jest to wynik usunięcia ceł i innych barier w handlu między krajami członkowskimi

1. przyspieszenie tempa wzrostu produkcji towarów nowych

• państwa o rozwiniętej bazie naukowo-technicznej, wysokiej efektywności procesów badawczych, szybko wdrażające nowe procesy technologiczne do praktyki tworzą grupę liderów technologicznych wytwarzającą towary nowe eksportując je na cały świat

• niezależna grupa liderów i liczna grupa importerów towarów nowych kreują każdorazowo nowe strumienie handlu międzynarodowego

• eksport podzielony jest na etapy: najpierw towary gotowe, następnie podzespoły i części, na koniec nowe technologie

• w pierwszym etapie kraje opóźnione technologicznie importują wyroby gotowe, następnie uruchamiają produkcję tych wyrobów u siebie importując podzespoły i częściej, w kolejnym etapie uruchamiają produkcję opartą na importowanym postępie technologicznym stając się eksporterami

• zatem na przyspieszenie tempa rozwoju handlu międzynarodowego wpływają zarówno liderzy technologiczni produkujący i eksportujący towary nowe, jak też kraje zapóźnione w rozwoju technologicznym, importujące towary nowe

2. Przyczyny zmian w strukturze towarowej handlu międzynarodowego (wzrost udziału wyrobów przemysłowych o coraz większym stopniu przetworzenia)

1. szybszy w porównaniu z innymi grupami towarowymi, zwłaszcza rolnictwem, wzrost produkcji przemysłowej

• tzw. druga rewolucja przemysłowa (rewolucja naukowo-techniczna) i związany z nią rozwój wewnątrzgałęziowego podziału pracy

• przyspieszenie postępu technicznego i modernizacja wyrobów przemysłowych, wzrost ich jakości, nowoczesności i niezawodności czemu towarzyszy obniżka kapitałochłonności produkcji i inwestycji

1. szybszy wzrost popytu na wyroby przemysłowe niż na surowce i żywność na rynku międzynarodowym

• czynniki obiektywne wzrostu popytu

• postęp techniczny (wyroby niezawodne technicznie, łatwe w obsłudze, adresowane do powszechnego użytkownika o przeciętnych umiejętnościach technicznych)

• czynniki subiektywne wzrostu popytu

• moda (rodzi dodatkowy popyt na nowe towary pochodzenia przemysłowego zaspokajające coraz to inne potrzeby człowieka)

• efekt demonstracyjny (popyt inspirowany przez otoczenie, akcentujący status materialny i pozycję społeczną kupującego)

1. szybszy wzrost cen wyrobów przemysłowych w porównaniu z innymi grupami towarowymi

• wzrost kosztów produkcji wyrobów przemysłowych

• wysoka cenowa elastyczność podaży i niska cenowa elastyczność popytu na wyroby przemysłowe

1. szybszy rozwój handlu międzynarodowego wyrobami przemysłowymi w porównaniu z surowcami i żywnością

• otwieranie gospodarek narodowych, szczególnie na produkcję przemysłową

• rozwój integracji regionalnej

• szybko postęp techniczny i będący jego następstwem rozwój produkcji towarów nowych

3. Przyczyny zmian w strukturze geograficznej handlu międzynarodowego

1. Wzrost udziałów krajów rozwiniętych:

• szybszy rozwój krajów wysoko uprzemysłowionych niż słabo rozwiniętych

• większe otwarcie gospodarek

• szybszy rozwój handlu zagranicznego

1. Spadek udziałów krajów słabo rozwiniętych

• wolniejszy rozwój gospodarczy w ujęciu długookresowym

• większa samowystarczalność w rozwoju gospodarczym

• koncentracja na handlu wyrobami gotowymi i znikomy udział w kooperacji produkcji w całości handlu zagranicznego

• małe zaawansowanie w procesie integracji regionalnej

• wolniejszy rozwój handlu zagranicznego (ograniczone możliwości eksportowe, pętla zadłużenia zagranicznego)

III. Organizacja międzynarodowych rynków towarowych

1. Rynki formalne

• transakcje handlowe dokonywane są w danym miejscu, czasie i w określonej formie

• są zorganizowane i uregulowane w określonym stopniu

1. Giełda towarowa

• rynek towarów masowych, głównie surowców i towarów rolniczych zorganizowany w specjalny sposób i funkcjonujący w określonym miejscu i czasie

• cechy charakterystyczne towarów będących przedmiotem transakcji:

• masowość (również pod względem wielkości podaży i popytu)

• zmienność podaży i popytu na rynku

• jednorodność pod względem: cech fizyczno-chemicznych, biologicznych, jakościowych, gatunkowych

• trwałość umożliwiająca przechowywanie (transakcjami objęte są towary znajdujące się w bardzo różnych regionach świata, w różnych stadiach produkcji i obrotu)

• rodzaje transakcji na giełdach towarowych:

• transakcje rzeczywiste: mają charakter realny (efektywny) i wiążą się z faktycznym przeniesieniem prawa własności do towary ze sprzedawcy na nabywcę; zapłata należności następuje w momencie dostawy sprzedanego towaru

• transakcje spekulacyjne (terminowe): nie mają zazwyczaj rzeczywistego charakteru; kontrahenci dokonują fikcyjnego obrotu towarem, którego w momencie zawierania transakcji sprzedający może nie posiadać, a kupujący nie potrzebować; obie strony ustalają realizację transakcji w ściśle określonym terminie (sprzedawca liczy, że cena towaru obniży się, nabywca liczy na wzrost ceny danego towaru);

• transakcje zabezpieczające (hedging): powiązanie transakcji rzeczywistej z transakcją terminową; stanowi zabezpieczenie przed zmianą ceny;

• funkcje giełd towarowych

• stymulator i organizator międzynarodowej wymiany towarowej

• tworzenie standardów jakościowych dla jednorodnych towarów surowcowych, rolniczych itp.

• informacyjna o cenach światowych grup towarów standaryzowanych

• ujednolicenie cen na poszczególnych giełdach

• kreator cen światowych

• forum do zawierania różnego typu transakcji spekulacyjnych, które stanowią w odniesieniu do bardzo wielu giełd podstawowy sens ich istnienia

1. Aukcje

• miejsce publicznej sprzedaży towarów na zasadzie licytacji

• przedmiotem obrotu na aukcjach są towary, które mimo jednoznacznego określenia ich rodzaju nie są całkowicie standardowe, które nabywca musi zobaczyć by ocenić ich jakość, wartość i określone cechy jednostkowe

• stąd towar na aukcji musi być udostępniony potencjalnym nabywcom do bezpośredniego wglądu

• najczęściej przedmiotem obrotu są: herbata, diamenty, wełna owcza, futra, kauczuk, konie arabskie, antyki, dzieła sztuki

• aukcje regularne - organizowane przez specjalne firmy akcyjne lub organizacje kupieckie; odbywają się w określonych terminach i stałych miejscach

• aukcje doraźne, nieregularne - organizowane doraźnie, w celu upłynnienia towarów, które nie znalazły nabywców w innym trybie; organizowane przez właścicieli towarów lub domy handlowe, magazyny itp.

2. Rynki formalne ułomne

• nie są związane z określonym miejscem

• mają większość cech rynków formalnych

1. targi

• spotkania handlowe organizowane regularnie w tym samym miejscu, w ustalonych odstępach czasu i w określonym z góry czasie trwania

• organizowane przez specjalne w tym celu powołane przedsiębiorstwa lub spółki, samorządy terytorialne

• organizowane na odpowiednio przygotowanych i wyposażonych terenach, najczęściej w pobliżu dużych centrów produkcyjnych, handlowych, miast itp.

• funkcje targów

• kreacja rynku - bezpośredni kontakt między wystawcą-producentem a potencjalnym nabywcą

• informacyjno-reklamowa - prezentacja towaru z różnego rodzaju formami zachęty

1. przetargi

• forma wyboru dostawcy towarów i usług

• polega na określeniu przez organizatora przetargu (nabywcę) warunków przetargu, a następnie na dokonaniu wyboru dostawcy na podstawie zgłoszonych, najczęściej pisemnie, ofert

3. Rynki nieformalne regulowane

1. międzynarodowe umowy kartelowe

• umowy (porozumienia, organizacje) zawierane przez producentów i eksporterów z tej samej branży dostarczających na rynek międzynarodowy towary tego samego asortymentu

• mają na celu ograniczenie różnych form konkurencji między uczestnikami kartelu bądź stworzenie porozumienia o charakterze monopolistycznym, regulującego wielkość produkcji, eksportu i cen

1. międzynarodowe porozumienia surowcowe

• tworzone dla m.in. przeciwdziałania powstawaniu międzynarodowych karteli surowcowych oraz w celu kontroli światowego eksportu surowcowego oraz stabilizacji cen określonych surowców na rynku międzynarodowych

• rodzaje:

• porozumienia, międzynarodowe organizacje i rady surowcowe regulujące międzynarodowy rynek wybranych surowców i zapobiegające wahaniom ich cen m.in. przez kontrolę wielkości zapasów i obrotów, określanie cen minimalnych i maksymalnych

• porozumienia tworzone jako płaszczyzny konsultacji między rządami krajów eksporterów i krajów importerów określonych surowców

1

A

B

C

C

B

A

---