88. Cechy totalitaryzmu.

Według Carla Friedricha społeczeństwo totalitarne to takie, które spełnia poniższe cechy:

1. istnienie oficjalnej ideologii przynajmniej biernie akceptowanej w społeczeństwie, a obejmującej wszystkie aspekty ludzkiej egzystencji

2. funkcjonowanie tylko jednej, masowej partii politycznej zorganizowanej hierarchicznie, zazwyczaj zazwyczaj jednym liderem i często identycznej z biurokratyczną organizacją rządów

3. monopol w dziedzinie kontroli nad wszystkimi środkami efektywnej walki zbrojnej

4. uwarunkowany technologicznie prawie całkowity nadzór nad wszystkimi środkami efektywnej komunikacji społecznej

5. system terrorystycznej kontroli policyjnej skierowany przeciwko wrogom ustroju społecznego i arbitralnie wybranym grupom społecznym

6. centralna kontrola i kierowanie całą gospodarką przez partię lub podporządkowane jej organy

89. Autorytarny system polityczny - cechy.

Systemy autorytarne to systemy polityczne o ograniczonym, zwolnionym z odpowiedzialności przed społeczeństwem pluralizmie politycznym, pozbawione dopracowanej ideologii, ale z wyraźnymi cechami mentalnymi, wolne od ekstensywnej i intensywnej mobilizacji politycznej, i takie, w których przywódca lub niekiedy mała grupa przywódcza dysponuje władzą o słabo określonych, formalnych granicach, które jednakże w istocie łatwo przewidzieć.

Cechy systemów autorytarnych:

1. elita władzy świadomie dokonuje podziału władzy (charakterystyka elity: heterogeniczność jej pochodzenia społecznego, mniejszy odsetek profesjonalnych polityków)

2. ograniczony pluralizm partii politycznych (jedna dominująca z ewentualnie kilkoma zaporowymi)

3. ograniczona zasada samorządności narodu i jego dostępu do sprawowania władzy publicznej

4. działalność gospodarcza jest pozostawiona do sprawowania obywatelom, którzy chcą się nią zajmować

5. oparcie władzy na armii i policji, rozbudowany system kontroli bez wpływu na prywatne życie obywateli

6. sterowanie nastrojami społecznymi nierzadko przez nieklarowną ideologię państwa autorytarnego

90. Różnice między autorytaryzmem a totalitaryzmem.

1. Porządek autorytarny może występować w społeczeństwie obywatelskim, a totalitaryzm jest tego społeczeństwa zaprzeczeniem.

2. Autorytaryzm posługuje się bezprawnie środkami przemocy, ale cofa się zawsze przed masową eksterminacją (charakterystyczną dla totalitaryzmu).

3. W autorytaryzmie - wypieranie obywateli z życia publicznego publicznego, pojawianie się postaw konformistycznych oraz zaściankowych, w totalitaryzmie - tworzenie nowego człowieka jest celem i jednocześnie gwarancją trwałości systemu.

4. Reżimy autorytarne w porównaniu do reżimów totalitarnych, nie posiadały silnego tła ideologicznego i nie wyznaczały sobie za cel likwidację „wrogów systemu”. Propagowały one potrzebę silnej władzy, absolutyzującej porządek oraz przeciwstawiały się idei równości między ludźmi.

5. System organizacji państwa w totalitaryzmie zmierzał do rozciągnięcia kontroli nad całością życia politycznego, społecznego i kulturowego, dlatego prześladował siły postępowe. W państwach autorytarnych nigdy nie przebudowywano ustroju do końca. Dążono raczej do efektywnego budowania i konsolidowania narodu.

6. Zarówno dla narodowych socjalistów, jak i komunistów bliska przeszłość była wrogiem, teraźniejszość nie liczyła się, a wszystko było podporządkowane eschatologicznej przyszłości, celom ostatecznym. Reżim autorytarny, często oparty na konserwatywnym zapleczu (ziemiaństwo, hierarchia duchowna, dwory królewskie w monarchiach) głosił potrzebę obrony wartości narodowych nie zaś rewolucji, mającej na celu budowę nowego, lepszego świata.

7. Autorytaryzmy nie tworzyły zdyscyplinowanych monopartii, ani wspierających ich bloków i frontów, co było typowe dla totalitaryzmu, a niekiedy nawet zezwalano na działalność partii politycznych i parlamentu (uprawnienia parlamentu i możliwość jego kontroli nad rządem zostały zredukowane, jednak stwarzały pewne zaplecze dla opozycji i elementy pluralizmu partyjnego).

8. Podstawą rządów autorytarnych był silnie rozbudowany aparat biurokratyczny, działający pod nadzorem wodza i stanowiącym jego zaplecze polityczne. W zależności od państwa wódz sprawował władzę samodzielnie lub przy pomocy najbardziej zaufanego, ścisłego grona ludzi. Decyzje polityczne dyktatury były też często podejmowane bez podstaw prawnych. Totalitaryzm zakładał scentralizowanie administracji w hierarchicznym porządku. Dublowano stanowiska, aby poddać je całkowitej kontroli władzy. Administracja kontrolowała każdy aspekt działalności funkcjonujących za jej zgodą organizacji.

9. W państwach autorytarnych władza nie miała totalitarnej ambicji kontrolowania wszystkich pól ludzkiego życia i nie roszczyła sobie praw do monopolu światopoglądowego. Zadowalała się posłuszeństwem obywateli i tylko w razie potrzeby, wymuszała je brutalnymi metodami.

10. System autorytarny, zwykle oparty na konserwatywnej tradycji, nie sprzeciwiał się religii i nie dążył do ideologizacji życia społeczeństwa, natomiast reżimy totalitarne były skrajnie antyreligijne (wyjątkiem były faszystowskie Włochy - Pakty Loterańskie 1929 rok).

91. Definiowanie demokracji.

1. Teoria normatywna.

wskazanie efektów społecznych, które system polityczny powinien zapewniać, a nie cech, które system powinien mieć (silne zabarwienie idealizacyjne). Podstawowym elementem są oczekiwania, jakie wiążemy z funkcjonowaniem systemu (wskazywanie na źródło i cele władzy, polityczna formuła Lincolna „rządy ludu, dla ludu i przez lud”).

Definicja Dahla - Demokracja to niezrealizowana nigdzie wizja systemu politycznego, którego członkowie skłonni są traktować się jako wzajemnie równi, kolektywnie suwerenni i wyposażeni we wszystkie możliwości, zasoby, instytucje umożliwiające im rządzenie się samemu.

2. Teoria empiryczna.

próba odpowiedzi na pytanie czym jest współczesna demokracja (a nie czym powinna być).

Definicja Schumpetera - demokracja to instytucjonalne rozwiązanie dochodzenia do decyzji politycznych, w których jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głos wyborców.

Za kryteria instytucjonalno - proceduralne uznano: cykliczne i rywalizacyjne wybory (obie te cechy jako podstawowy wyróżnik demokracji Schumpetera), rywalizację polityczną oraz istnienie partii politycznych. Pozwoliło to na zminimalizowanie zarówno aksjologicznego aspektu demokracji (wartości, jakie ma realizować) jak i aspektu teologicznego (jakie cele ma urzeczywistniać).

Współczesne rozwinięcia teorii Schumpetera.

• Dahl - nacisk na obieralność wysokich urzędów, alternatywność źródeł informacji, wolność ekspresji politycznej, prawo zrzeszania się.

• O'Donnell i Schmitter za proceduralne minimum demokracji uważają: powszechne prawo wyborcze dla dorosłych, tajność głosowania, regularność elekcji, rywalizację międzypartyjną, uznanie swobody działania, faktyczny dostęp do stowarzyszeń i odpowiedzialność egzekutywy.

Demokracja to system polityczny, w ramach którego :

1. dozwolone jest działanie opozycji politycznej, nieskrępowana rywalizacja polityczna,

2. egzekutywa podlega ograniczeniom prawnej i politycznej natury, odpowiedzialność władzy wykonawczej,

3. stworzone są prawne warunki dla politycznej równości ludzi, ochrona praw obywatelskich,

4. uzyskiwanie władzy wyłącznie w wyniku rywalizacyjnych wyborów,

5. organizacja procesu rywalizacji (swoboda zrzeszania się, powszechne prawa wyborcze, regularne odbywanie elekcji),

6. struktura władzy naczelnej (parlament, władzy wykonawczej, władzy sądowniczej),

7. dystrybucja władzy (trójpodział, decentralizacja administracji publicznej - samorząd lokalny),

8. proces decyzyjny (sformalizowane procedury, mechanizmy kontroli decyzji już podjętych),

9. odpowiedzialność władzy (wybór, procedur parlamentarne, niezawisłe sądy).

92. Modele demokracji.

1. Modele normatywne - konstruowana na podstawie zestawu wartości i reguł

• demokracja bezpośrednia- partycypacyjna

• demokracja pośrednia- przedstawicielska

• demokracja komitetowa - jako nie tylko władza większości, ale również ochrona praw mniejszości
  

2. Modele empiryczne- tworzone na bazie obserwacji faktycznie funkcjonujących systemów demokratycznych

• demokracja uzgodnieniowa Lijpharta (odpowiada normatywnej demokracji uzgodnieniowej)

• demokracja protekcyjna- celem demokracji jest ochrona obywateli przed polityką niezgodąa z ich indywidualnymi interesami

• demokracja rozwojowa- podstawą demokracji jest równość obywateli

Inne podziały wśród modeli empirycznych:

• modele instytucjonalne

*demokracja parlamentarna

*demokracja prezydencka

*semiprezydencjalizm

• modele instytucjonalne- typologia Lijpharta

*demokracja większościowa

*demokracja konsensualna

• socjologiczne modele demokracji Lijpharta

*na podstawie struktury społeczeństwa

• jednolita

• sfragmentaryzowana

* na podstawie stylu działania elit

• przyjazny

• rywalizacyjny

Krzyżując te cztery modele wyróżniamy: demokrację odpolitycznioną, uzgodnieniową, zintegrowaną, zdezintegrowaną.

• Podział ze względu na poziom zaawansowania

*Schmitter

• Ugruntowane demokracje liberalne

• Demokracje trwale

• Nieskonsolidowane

• Demokracje hybrydowe

*Burton, Gunther,Higley (uwzględnili zarówno zmienna instytucjonalną, czcili proceduralne kryteria demokracji, jak i zmienne behawioralne- poziom porozumienia miedzy elitami oraz zakres uczestnictwa politycznego)

• Skonsolidowane-sprawnie funkcjonujące instytucje, porozumienie elit, szeroki zakres uczestnictwa

• Nieskonsolidowane- brak porozumienia elit

• Ograniczone - brak masowego uczestnictwa

• Pseudodemokracje- brak zarówno porozumienia elit, jak i masowego uczestnictwa

1. Demokracja klasyczna.

• bazuje na systemie panującym w greckim polis

• duży udział społeczeństwa w życiu politycznym i procesie podejmowania decyzji

• równość (krytykował ją Platon - masy nie mają mądrości ani doświadczenia w sprawowaniu rządów

2. Demokracja opiekuńcza.

• XVII - XVIII

• uciekali się do niej obywatele uciskani przez państwo

• demokracja zaczęła oznaczać system rządów za zgodą rządzonych (zgromadzenia przedstawicielskie)

• John Lock, Stuart Mill, Eremy Bentham

3. Demokracja rozwojowa.

*Jean Jacques Rousseau

• za pomocą demokracji ludzie osiągają wolność

• obywatele są wolni jeśli są aktywni politycznie, przede wszystkim jeśli biorą udział w wyborach

• wolność jako posłuszeństwo „woli powszechnej”

• równość polityczna i równość ekonomiczna

Teorie J.J Rousseau umożliwiły ukształtowanie koncepcji demokracji partycypacyjnej.

* John Stuart Mill

• uważał, że demokracja rozwijająca wspomaga rozwój indywidualny

• prawa wyborcze dla wszystkich poza analfabetami

• bronił silnych i niezależnych władz lokalnych

• J.S. Mill obawiał się jednocześnie tego, co określił Alexis de Tockueville mianem „tyrani większości”

4. Demokracja ludowa.

• pojęcie to wywodzi się z reżimów komunistycznych, wyrosło po II wojnie światowej; społeczna równość, wspólna własność zasobów.

---