Różne sposoby definiowania słowa polityka
Polityka to pojęcie, które współcześnie jest używane bardzo często w wielu różnych kontekstach. Potocznie mianem polityki określa się kierunek działań i program danego państwa czy polityka, umiejętność zarządzania sprawami publicznymi, szczególnie umiejętność odnajdywania się i działań w granicach określonych możliwości np. obowiązującego prawa, czy też grę prowadzoną przez partie polityczne w celu zdobycia władzy i płynących z niej partykularnych korzyści. Znaczenie tego terminu, szczególnie z punktu widzenia nauk społecznych, jest bardzo bogate zarówno w przeszłości jak i dziś.
Pojęcie "polityka" wywodzi się od greckich miast- państw- "polis". Starożytny filozof Arystoteles w "Etyce nikomachejskiej" mianem polityki określił "sztukę rządzenia państwem" i aktywny udział obywateli w jego życiu. Umiejętność tę porównuje do rozsądku, są to cechy niemal równorzędne. Polityka w kontekście szerszym wiąże się z kierowaniem, można powiedzieć, że odpowiedzialna jest za nadawanie i kształtowanie praw, ustaw. W odniesieniu do jednostki znaczenie polityki jest bardziej ścisłe, odnosi się do działalności jednostki . Politykę uprawiają wszyscy ci, którzy działają, wykazują się aktywnością. Rozsądek rozumiany jest jako sztuka rządzenia domem, umiejętności związane ze stanowieniem prawa i sprawowaniem władzy, rozumianym jako sztuka naradzania się i osądzania. Postępowanie rozsądne to takie, które podejmuje osoba rozumiejąca swoje interesy i dbająca o swoje własne sprawy i korzyści.
Współcześni politolodzy zwykle przyjmują definicje polityki niemieckiego filozofa - Maksa Webera. Według niego polityka to wszystkie działania, które wiążą się z dążeniem do władzy i wywierania wpływu na podział władzy w obrębie państwa lub poza państwami. jest tutaj rozumienie władzy jako władzy państwowej, czyli takiej, która jako jedyna dysponuje legalnymi środkami przymusu fizycznego. Ta definicja polityki jest bardzo uniwersalna, uwzględnia bowiem politykę w dwóch aspektach: wewnątrzpaństwowym (wewnętrznym) i międzypaństwowym (zewnętrznym). Ten drugi wymiar jest szczególnie istotny obecnie, kiedy państwa współdziałają między sobą, a także z różnymi organizacjami (Unia Europejska, Organizacja Narodów Zjednoczonych itp. ) planując i wytyczając kierunki swojego rozwoju w wielu płaszczyznach.
W sferze polityki wyodrębnić można następujące zagadnienia: partie i ich systemy, organy państwowe i ich funkcjonowanie, system prawny, ideologie polityczne, kultura polityczna społeczeństw. Szczególnie ta ostatnia wymaga wyjaśnienia, często mylona jest z poziomem kultury prezentowanej przez polityków. Tak naprawdę kultura polityczna społeczeństwa to zbiór indywidualnych postaw politycznych tegoż społeczeństwa lub inaczej odnosząca się do polityki warstwa kultury rozumianej jako ogół materialnych i niematerialnych wytworów społeczeństwa, mogących funkcjonować i rozpowszechniać się w czasie i przestrzeni.
W językach anglosaskich funkcjonują dwa odrębne pojęcia określające dwie różne płaszczyzny polityki, mianowicie Policy i Politics. Najistotniejsze wydawać się może pierwsze z nich, odnoszące się do stanowienia czyli podejmowania decyzji przez grupę bądź jednostkę. Decyzje te obejmują wybór celów i środków niezbędnych do ich osiągnięcia w ściśle określonych warunkach czy uprawnieniach jakie posiada polityk. W tym aspekcie polityka to sfera praktycznej i aktywnej działalności różnych podmiotów. Politics z kolei to nazwa procesu, który zachodzi w całym systemie społecznym, nie tylko w ramach państwa czy innego systemu politycznego. Polega on na selektywnym wyborze i uporządkowywaniu celów do których powinien dążyć ten system, koniecznie uwzględnić należy aspekt czasowy i strukturę alokacji zasobów społecznych. Jest to sfera stanowienia i realizowania decyzji dotyczących różnych obszarów życia społecznego. Zaliczamy do nich decyzje polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturowe. Wyróżnić można więc politykę gospodarczą, przemysłową, agrarną, socjalna, finansową, a także pod względem kryterium przestrzennego politykę wewnętrzną i politykę zagraniczną. W celu wyjaśnienia sensu rozróżnienia (Policy & Politics), które bardzo widoczne jest we współczesnych językach anglosaskich, należałoby przede wszystkim przetłumaczyć te dwa terminy na ich odpowiedniki w innych językach: niemieckim czy francuskim. Wyraźne oddzielenie dwóch pojęć jest niezmiernie istotne, nie są one przecież jednoznaczne. Śmiało można powiedzieć, że Policy jest sposobem i drogą, za pomocą której realizowana jest polityka w znaczeniu Politics.
W aspekcie naukowym- politologicznym mamy do czynienia z kilkoma różnorodnymi ujęciami polityki. W pierwszym z nich łączy się ona z zarządzaniem i kierowaniem kwestiami dotyczącymi całego państwa, rozumiemy przez to działalność aparatu państwowego. Politykę rozumiemy tutaj jako sferę wzajemnych interakcji pomiędzy państwem a grupami je współtworzącymi. Oddziaływania te kształtują cele i środki działalności aparatu państwowego. W tej sytuacji mówić można o ujęciu polityki w orientacji formalno- prawnej. W podejściu behawioralnym polityka koncentruje się wokół pojęć takich jak: władza, wpływ, konflikty zachodzące w różnych aspektach życia społecznego. Wierna tej orientacji jest definicja polityki sformułowana przez Roberta A. Dahla, który mianem polityki określił "dowolny układ stosunków społecznych, w którym występuje wyraźna obecność kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu". Kolejną orientacją jest podejście funkcjonalne, według niego polityka to pewna szczególna funkcja systemu społecznego, która zapewnia mu samorozwój głownie poprzez: rozwiązywanie konfliktów, wytwarzanie decyzji regulujących rozdział dóbr, artykulację potrzeb, agregację i selekcję interesów, socjalizację polityczną i komunikacje społeczną. Jeszcze inaczej politykę określają zwolennicy podejścia racjonalnego. Dla nich polityka to nic innego jak podejmowanie decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę, w którym uczestniczą różne podmioty. Ostatnia orientacja- postbehawioralna ujmuje politykę jako rozwiązywanie problemów społecznych, które wynikają z deficytu dóbr i konieczności ich podziału i powodować mogą deprywację jednostek lub nawet całych grup społecznych. Polityka rozumiana jest jako swego rodzaju służba, mająca na celu zmniejszanie a nawet usuwanie ograniczeń w zaspokajaniu potrzeb ludzi. Nie ma możliwości wybrania jednej z powyższych orientacji, pomijając inne, aby polityka była zdefiniowana kompletnie należy uwzględnić postulaty płynące z nich wszystkich.
Po co jest polityka? Jakie funkcje spełnia w społeczeństwie i czy w ogóle jest potrzebna? Znajomość odpowiedzi między innymi na te pytania wydaje się być podstawowym i kluczowym elementem wiedzy każdego politologa. Teoretycy zauważają, że do podstawowych zadań i funkcji polityki zaliczyć trzeba funkcję regulacji pola polegającą na tworzeniu i stosowaniu zasad i procedur współpracy, rywalizacji i kompromisów w zakresie zdobywania, utrzymywania, sprawowania i tracenia władzy a także wywierania na nią wpływu. Funkcja regulacji otoczenia to nic innego jak formułowanie i stosowanie zasad dotyczących władczego kierowania lub wpływania przez podmioty polityki na inne sfery życia społecznego: ekonomiczną, socjalną, jak również kulturową. Trzecią funkcją polityki jest funkcja integracyjna, której celem jest kreowanie i utrwalanie spójności, pozytywnych kooperacji i równowagi w bardzo zróżnicowanym społeczeństwie jak naród, państwo czy system ogólnospołeczny. Odmienna od niej jest kolejna funkcja nazywana funkcją konfliktotwórczą. Polega ona na inicjowaniu i wzmacnianiu przez politykę sprzeczności oraz konfliktów interesów czy wartości pomiędzy różnymi podmiotami życia społecznego. Konflikty te często wynikają z wypełniania przez politykę kolejnej funkcji. Dystrybucja rozumiana jako określanie i egzekwowanie zasad i kryteriów rozdziału różnorakich dóbr materialnych i niematerialnych to również funkcja polityki. Funkcja innowacyjna polega na formułowaniu i implementacji nowych koncepcji rozwoju, a także kreowanie nowych podmiotów takich jak partie polityczne, instytucje państwowe, organizacje międzynarodowe etc. Kolejnym z zadań polityki jest socjalizacja czy też edukowanie, czyli kształtowanie wiedzy, postaw i zachowań politycznych różnych elementów życia społecznego. Ostatnia funkcja polityki to funkcja komunikacyjna rozumiana jako wytwarzanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji dotyczących szeroko rozumianego życia politycznego i społecznego.
Jak w praktyce przebiega realizacja wyżej wymienionych i pokrótce opisanych funkcji? Każde państwo (poprzez swoją politykę i aktywność polityków) wpływa na kształt relacji międzyludzkich zachodzących w jego obrębie, choćby poprzez stanowienie i stosowanie prawa, czy też świadomie wpływając na rozwój życia społecznego, między innymi poprzez dbałość o porządek i bezpieczeństwo (zarówno wewnątrz kraju jak i poza jego granicami), reprezentowanie interesów narodowych- zarówno w sferze politycznej jak i ekonomicznej na arenie międzynarodowej, wsparcie dla rozwoju technologicznego i postępu. Nie bez znaczenia jest wpływ polityki na życie gospodarcze, kto inny, jak nie państwo odpowiada za tworzenie budżetu czy planowanie podatków i ich ściąganie. Ta sfera aktywności państwa w ogromnym stopniu determinuje formy życia społecznego i często jest bardzo dyskusyjna. W ramach państwa funkcjonują różne grupy społeczne, których interesy częstokroć pozostają ze sobą w sprzeczności, państwo musi harmonizować je i pogodzić z interesem ogólnospołecznym, tworząc warunki do sprawnego i uczciwego współzawodnictwa i rywalizacji różnych grup. Sprzeczność interesów i konkurencja nie są przez państwo zupełnie neutralizowane, aspiracje poszczególnych elementów społeczeństwa i będące ich rezultatem ich zróżnicowanie są przecież czynnikiem, który pozwala w ogóle na zaistnienie polityki jako takiej. Istotą polityki jest kształtowanie i integracja społeczeństwa obywatelskiego i pluralistycznego. Do realizacji tych celów państwo/politycy stosują różnorodne środki, tak na przykład w przypadku zarządzania oświatą: od wprowadzenia obowiązku szkolnego do kierowania edukacja narodową, czy w aspekcie przeciwdziałania przestępczości: od akcji prewencyjnych do egzekwowania przepisów prawa.
W nieco bardziej ograniczonym ujęciu polityka rozumiana jest jako możliwość stosowania legalnie środków przymusu fizycznego w sposób prawomocny i określane jest jako stosowanie środków publicznej regulacji. Działania te to między innymi określenie zakresu i możliwości stosowania przemocy w społeczeństwie, ustalenie sposobów jej stosowania i metod egzekucji obowiązujących norm prawnych (władza ustawodawcza: sejm i senat i wykonawcza: rząd i prezydent) jak i podejmowanie decyzji dotyczących stosowania przymusu w konkretnych sytuacjach (wymiar sprawiedliwości). Państwo nadzoruje również działania swoich obywateli przez instytucje, które bezpośrednio dysponują środkami przymusu takie jak policja, wojsko, służba celna, aparat fiskalny).
Przymus fizyczny stosowany przez państwo na bardzo wiele przymiotów. Jest on monopolistyczny (tylko państwo ma prawo stosować go w sposób prawomocny) i publiczny (środki przemocy nie są w tym przypadku własnością prywatną podmiotów je stosujących). Zakres i sposób stosowania przemocy musi być uregulowany prawnie. Stosowanie środków przymusu ma na celu przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego jak również utrzymanie ładu wewnętrznego. W takim ujęciu obywatele mają charakter przedmiotowy wobec władzy politycznej przymus stosującej. Mniejszość posługująca się środkami publicznej regulacji z tytułu upoważnienia przez mniejszość to jedna z elementarnych cech polityki. Jednak istnieje również koncepcja, według której każdy z obywateli bezpośrednio: biorąc udział w wyborach czy referendach, czy też pośrednio poprzez swoich reprezentantów stają się podmiotami życia politycznego.
Bardzo często termin polityka używany jest dla określenia konsekwentnego i celowego stosowania zasad, które na celu mają osiągnięcie sprecyzowanych wcześniej celów przez osoby zarządzające dużymi grupami ludzi. Mówimy wówczas o polityce kadrowej, czy personalnej.
Jak polityka definiowana i rozumiana jest przez Kościół Katolicki? Odpowiedź na w ten sposób postawione pytanie jest szczególnie ważna w społeczeństwie, którego większość to zdeklarowani katolicy i niezbędna do analizy polityki z punktu widzenia politologii np. naszego kraju. Według nauki społecznej Kościoła wyróżnić można dwa aspekty polityki. Opierając się na pierwszym z nich, politykę definiuje się jako działalność mającą na celu zdobycie władzy państwowej i uczestnictwo w niej. Według drugiego polityka to dążenie do dobra wspólnego. Definicje te jednak nie są sobie przeciwstawne, ani nie wykluczają się, wręcz przeciwnie- uzupełniają się. Jednym z najważniejszych wymogów stawianych przed osobami/ grupami pragnącymi sprawować władzę powinien być, według nauki społecznej Kościoła, wysoki poziom moralności i chęć realizacji interesów ogółu społeczeństwa. Z drugiej strony Kościół zauważa, iż służba dobru publicznemu na mocy władzy państwowej może być realizowana w sposób pełniejszy i bardziej efektywny przez podmioty biorące udział w życiu politycznym i sprawowaniu władzy, niż przez podmioty znajdujące się poza systemem politycznym. Główną wartością polityki według tej nauki jest wspólnotowość życia społecznego w sferze polityki. Poszczególne elementy życia społecznego takie jak pojedynczy ludzie, rodziny, zrzeszenia są świadome faktu, że same są nie są wystarczające i nie mają możliwości zaspokojenia wszystkich swoich potrzeb, dlatego tworzą coraz to szersze wspólnoty, które pracując wspólnie potrzeby te mogą zaspokoić i zapewnić dalszy rozwój. Aktywny udział obywateli w życiu politycznym państwa i różnorakich wspólnot jest dla nich samych konieczny, by mogli odnaleźć nowy sens i czerpać pewne zasady unormowane przez system prawny.