Czy procesy wiodące do zmiany ustroju posiadają pewien schemat, czy tez każdy z nich stanowi unikatowa sytuacje historyczną? Czy można skonstruować opisowy model załamania się demokracji, który przyczyniliby się do zrozumienia składników i dynamiki tego fenomenu?

LEGITYMIZACJA, SKUTECZNOŚĆ I SPRAWNOŚĆ DEMOKRACJI.

Punktem wyjścia jest istnienie rządu, który objął władzę zgodnie z demokratyczną procedurą wolnych wyborów i na tej podstawie domaga się posłuszeństwa od obywateli:

• obawa przed sankcjami

• przekonanie, iż rząd ma prawo posłuszeństwa wymagać

• przyzwyczajenie

• racjonalna kalkulacja strat i korzyści

• w sytuacji kryzysowej władza ucieka się także do przemocy.

Każda autentyczna forma panowania wymaga minimum dobrowolnego posłuszeństwa - tj. dostrzeżenia własnego interesu. Władza nad liczna grupa wymaga aparatu czyli wyspecjalizowanej grupy, której można zaufać, zlecając jej wykonanie ogólnych zadań politycznych albo konkretnych poleceń.

Jeżeli postawę solidarności miedzy zwierzchnikiem i jego aparatem tworzą materialne interesy oraz kalkulacja korzyści ukształtowanie się sytuacji względnie niestabilnej.

Weber - obyczaj, korzyść osobista oraz emocjonalne bądź idealne motywacje solidarności nie stanowią wystarczającej podstawy istniejącego porządku panowania. Niezbędny jest tu następujący czynnik: wiara w jego prawomocność.

Zdolność rządu do egzekwowania swoich decyzji jest zapewniona przez wiarę w jego prawomocność. Żadnemu rządowi nie udałoby się przetrwać gdyby większość nie posiadała tej wiary, najlepiej jest gdy jest to większość , w których rekach spoczywa kontrola nad siłami zbrojnymi.

• W normalnych warunkach legitymizacje przyznają rządowi nawet ludzie należący do opozycji „opozycja lojalna”

• Legitymizacja - przekonanie, iż pomimo wielu niedociągnięć i błędów obecne instytucje polityczne wydają się lepsze od wszelkich innych, które mogłyby je zastąpić - dlatego należy im okazywać posłuszeństwo.

• Legitymizacja - opiera się na przekonaniu, że ci, którzy legalnie doszli do władzy, mają prawo wydawać rozkazy pewnego typu, zasadnie oczekując posłuszeństwa i je egzekwując, jeśli to konieczne, nawet przy użyciu siły.

• Demokratyczny typ legitymizacji - wymaga

uznania reguł gry zarówno przez większość obywateli, jak i przez elitę władzy;

ufności obywateli, że rząd zdecydowany jest zagwarantować przestrzeganie tych reguł.

W każdym społeczeństwie istnieją ci, którzy odmawiają legitymizacji rządowi, bez względu na jego charakter oraz wierzą w odmienną niż demokratyczna formułę legitymizacji podział suwerenności stanowi znak rozpoznawczy sytuacji rewolucyjnej rewolucja rozpoczyna się gdy rząd staje się przedmiotem rywalizacji miedzy dwoma lub więcej formacjami z wykluczającymi się roszczeniami; kończy natomiast się gdy jakaś jednolita formacja zdoła ponownie podporządkować sobie rządy.

• Przyznanie legitymizacji demokracji idzie w parze z decydującym czynnikiem, a mianowicie z wiarą w jej legitymizację żywioną przez tych, którzy kontrolują siły zbrojne.

• Każdy uczestnik życia społecznego udziela na co dzień legitymizacji ustrojowi poprzez postawy i działania

Dlaczego ludzie skłonni są legitymizować instytucje demokratyczne?

• decydującą role odgrywa jakość socjalizacji wprowadzającej do życia politycznego.

Legitymizacja ma charakter względny:

• legitymizacje posiada rząd, który uważany jest za mniejsze zło od pozostałych

• oraz, że żaden inny ustrój nie zdołałby skuteczniej spełnić narodowych pragnień hipotezę iż stabilność systemu demokratycznego „zależy od jego legitymizacji oraz skuteczności” sformułował Lipset

Dwa wymiary systemu politycznego:

sprawność

skuteczność

Leonardo Morline stwierdził, że należy odróżnić skuteczność w podejmowaniu decyzji od zdolności do ich realnego wprowadzenia w życie. Czym innym jest wydajność procesu decyzyjnego, czym innym zaś jego efekty.

Skuteczność i sprawność stanowią dwie zmienne zależne, opisujące proces upadku systemu. Działanie jest skuteczne pod warunkiem, iż jego nieprzewidziane rezultaty są mało istotne bądź drugorzędne. Zdarza się czasami iz celu nie udaje się osiągnąć, lecz nieprzewidziane rezultaty dziania wystarczą, by zaspokoić oczekiwania działanie nie było efektywne lecz okazało się skuteczne.

Działanie jest efektywne jeśli udało się zrealizować postawione przed nami zadania. Jest ono także skuteczne jeśli zaspokoiło nasze oczekiwania. Działanie jest nieskuteczne nawet jeśli jest efektywne jeśli oczekiwania są nie zaspokojone i pojawiły się niepożądane konsekwencje.

Ocena sprawności i skuteczności systemu bywa stronnicza

Silna legitymizacja - stała zwiększająca pozytywną ocenę sprawności i skuteczności. Ludzie uważają, że system działa skutecznie, nawet jeśli w rzeczywistości nie odznacza się nadmierną sprawnością. Przyczynia się to do wzrostu jego względnej stabilności i pozwala mu trwać.

Główne miary oceny systemu:

• interesy zbiorowości - szczególnie interesy i poglądy grup lepiej zorganizowanych, ponieważ jak dowiódł Maneur Olson, stopień zorganizowania i poziom świadomości politycznej różnych odłamów społecznych drastycznie od siebie odbiegają.

• doraźne osiągnięcia

• przywódcy cieszą się zaufaniem (posiadają legitymizacje)

• Systemy demokratyczne mają więcej kłopotów z uzyskaniem pozytywnej społecznej oceny, dlatego że skutki aktualnie prowadzonej polityki są jawne dla każdego. Przywództwo demokrakcji musi zatem „korzystnie sprzedać” (Hirschman) proponowane reformy.

• „efekt wychodzenia z tunelu” (Hirschman) - zaspokojenie oczekiwań pewnych grup społecznych przynosi nadzieję również tym, którzy jeszcze nie doświadczyli korzystnych skutków przemian.

SPRAWNOŚĆ - zdolność systemu do uporania się zarówno z tymi zadaniami, które stoją w każdym czasie i miejscu przed dowolną organizację polityczną, jak i z takimi, które pojawiają się niespodziewanie. System musi znajdować rozwiązania, których świadomi obywatele byliby skłonni postrzegać jako względnie zadowalające.

SKUTECZNOŚĆ - system wykazuje takowy, gdy podjęte decyzje polityczne są wprowadzane w życie i prowadzą do pożądanych rezultatów.

• na tym poziomie pojawia się rozbieżność pomiędzy oczekiwaniami a szansami ich zaspokojenia wzrost niezadowolenia

• nieskuteczność - osłabia autorytet władzy państwowej + podważa jej legitymizację + stawia pod znakiem zapytania program polityczny, który wcześniej uznano powszechnie za właściwy.

Trzy warunki rewolucji (Trocki): polityczne uświadomienie klasy rewolucyjnej, niezadowolenie warstw średnich oraz utrata wiary w siebie, dotykająca klasę panującą

OPOZYCJA: LOJALNA, PÓŁLOJALNA I NIELOJALNA.

Do zmian systemu dochodzi, gdy:

• pewien zespół instytucji politycznych traci legitymizacje na rzecz innych instytucji.

• Następuje to w rezultacie wystąpień mniej lub bardziej lojalnej opozycji, która podważa system i usiłuje go zmienić.

• Opozycja chce przejąć władzę

• W pewnych okolicznościach demokratycznie wybrane władze są zdolne zmodyfikować reguły gry politycznej by własnymi siłami przywrócić równowagę, doprowadzić do powstania nowego systemu. Francja (IV/V republika), Finlandia

OPOZYCJA NIELOJALNA:

• Źródła:

ugrupowania anarchosyndykalistyczne, których lojalność wobec jakkolwiek pojętej demokracji parlamentarnej jest niewątpliwie obca i które wyczekują na sposobność do swej utopijnej rewolucji

separatystyczne ruchy narodowe, które usiłują założyć nowe państwo bądź przyłączyć swój region do państwa sąsiedzkiego.

Nielojalna opozycja jest tworzona przez mniejszości, które nabierają znaczenia politycznego w momencie załamania się systemu

Test lojalności wobec systemu demokratycznego:

zobowiązanie do prowadzenia walki o władzę wyłącznie legalnymi środkami oraz towarzysząca mu rezygnacja z użycia siły

rezygnacja z „pukania do koszar” - zabiegi o poparcie sił zbrojnych.

odmawianie prawa do obecności w życiu politycznym takim ugrupowaniom, które mają prawo sprawować władzę dzięki temu, iż opowiada się za nimi znaczący elektorat opozycja nielojalna

stosowanie presji, jaką wywierają na władzę związkowcy, podatnicy bądź zbuntowani obywatele. opozycja nielojalna

podejmowanie przez rządzących prób ograniczenia swobód obywatelskich, którą cieszą się liderzy i sympatycy ugrupowań opozycyjnych, usiłujący korzystać ze swego konstytucyjnego prawa do krytyki.

Działania podejmowane przez opozycję nielojalną:

ataki przeciw całemu systemowi

systematyczne szkalowanie działaj legalnie przeciwników

próby paraliżowania prac parlamentu

popieranie wystąpień partii antysystemowych

jawne przyłączenie się do nich

próba obalenia rządu bez szans na jakąś inną większościową koalicję

Opozycję lojalną od nielojalnej odróżniają:

umiar

względna kultura polityczna

unikanie jawnych nadużyć w stosowaniu owych chwytów

jako że w demokracji trudno jest ukryć fakty korupcji, daje to opozycji doskonałą sposobność, by dyskredytować nie tylko polityków oraz ich ugrupowani, ale także system w całości.

gdy takiemu stylowi uprawiania polityki ulegają partie dotychczas wierne porządkowi konstytucyjnemu, sygnalizuje to ich zwrot ku NIEPEŁNEJ LOJALNOŚCI

NIEPEŁNA LOJALNOŚĆ:

gotowość do prowadzenia tajnych negocjacji, zmierzających do powołania wspólnego rządu z ugrupowaniami, który i w oczach konkurentów, i we własnej ocenie, są nielojalne wobec porządku demokratycznego.

takie flirtowanie nie musi oznaczać jeszcze radykalnych zamysłów antysystemowych, nie da się bowiem wykluczyć, że doszło do nich, aby wciągnąć do legalnych struktur, skłonić do umiarkowania bądź podzielić ekstremistów.

łatwość z jaką dane ugrupowanie inspiruje lub też broni przed sankcjami, usprawiedliwia i rozgrzesza taką aktywność innych podmiotów politycznych, która zdecydowanie wykracza poza usankcjonowane prawem, pokojowe reguły demokratycznej rywalizacji.

stosują rozróżnienie na cel i środki - odrzucają metody nielojalnych opozycjonistów, lecz mimo wszystko gotowe są ich usprawiedliwiać

wyraża się ona w tym, że partii wiernej zasadom systemu bliżej jest do ekstremistów po własnej stronie politycznych podziałów, niż do lojalnych wobec systemu ugrupowań po stronie przeciwstawnej.

systematyczne dyskryminowanie opozycji - w kluczowych dziedzinach życia przyczynia się do jej nielojalności

amorficzny, „miękki” autorytaryzm - jeśli twórcy nowego ustroju, uznają, iż nikt, kto miał jakieś związki z obalonym poprzednikiem, nie ma prawa uczestniczyć w demokratycznym życiu publicznym to ich obawa przed nie w pełni lojalną, czy wręcz wrogą opozycją, przekształci się prawdopodobnie w samospełniające się proroctwo.

Definicja sił politycznych, które w systemie demokratycznym stanowi lojalna opozycja:

1. zobowiązują się publicznie walczyć o władzę tylko przez uczciwą konkurencję w wolnych wyborach

2. odrzucają stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub utrzymania się przy niej; przemoc tylko dopuszczana konstytucyjnie

3. nie zamierzają zabiegać pozakonstytucyjnymi metodami o poparcie sił zbrojnych , aby objąć władzę lub utrzymać ją

4. wyrzekają się retoryki przemocy

5. zobowiązują się brać udział w debacie politycznej, w wyborach i stanowieniu ustaw

6. gotowe są wziąć na siebie pełną odpowiedzialność za rządzenie krajem lub przynajmniej wejść w skład koalicji rządzącej.

7. dopuszczają zawarcie sojuszu z konkurentami

8. wyrzekają się tajnych kontaktów z nielojalną opozycją i nie chcą korzystać z jej poparcia, zwłaszcza gdy zostało ono zaoferowane w zamian za tolerancję dla działań jawnie antydemokratycznych

9. zdecydowane są poinformować legalne władze państwowe o spiskowych działaniach opozycji lub sił zbrojnych zmierzających do ich obalenia

10. dążą do ograniczenia wpływów politycznych, które dysponują ośrodki nie podlegające demokratycznie wybranemu parlamentowi: prezydenci, królowie, sądy najwyższe, siły zbrojne.

LEGITYMIZACJA JAKO WYZWANIE DLA DEMOKRATYCZNEGO PRZYWÓDZTWA.

Im wyższa i intensywniejsza jest WIARA w prawomocność systemu, tym większą ma ona szansę na przetrwanie poważnych kryzysów, kwestionujących jego skuteczność i sprawność w zetknięciu się z nierozwiązalnymi problemami.

Przywódcy demokratyczni muszą zatem zabiegać o legitymizację na 1-szym miejscu, o sukcesie czego decydują:

• fakt, czy w okresie konsolidacji systemu uda im się zbudować wstępną płaszczyznę porozumienia

• przeciwdziałać niekorzystnym uwarunkowaniom zewnętrznym

• negatywnym efektom polityki resentymentu

• trudnościom z pozyskiwaniem potencjalnie lojalnych sił politycznych

Dążenie do legitymizacji:

• czystka, obejmująca tych, którzy nie są gotowi zadeklarować lojalności wobec nowego porządku rewolucyjnie nastawieni aktywiści

• akty zerwania ciągłości w wymiarze SYMBOLICZNYM, owe powinny łączyć tę część systemu, których bezwarunkowo go popiera.

• Trudność w zdefiniowaniu państwowych bądź etnicznych granic

PROCES UPADKU.

• Skomplikowane problemy wywołują niepewną reakcję i bezradność, co daje nielojalnej opozycji okazję do zaatakowania systemu i żądania dla siebie władzy, która rzekomo pozwoliłaby jej uporać się z nimi łatwo.

• Zdolność rządu do poradzenia sobie z problemami zawsze jest ograniczona, co zależy od posiadania wielu alternatywnych strategii reformatorskich

• Dla dotkniętego kryzysem społeczeństwa byłoby lepiej, gdyby rządziły nim zmieniające się koalicje i przez nie powoływane niestabilne rządy

• Jednakże niestabilność rządów bywa zwykle postrzegana zarazem jako objaw i powód kryzysu. To na ile w parze z wymianami ekip rządzących będą szły sukcesy w rozwiązywaniu trudnych problemów zależy na ogół od umiejętności synchronizacji działań

• Do upadku demokrakcji ostatecznie przyczynia się stan „wyjątkowy” zerwanie z normalnymi regułami postępowania, wymóg użycia nadzwyczajnych środków

• Carl Schmitt - prawdziwym suwerenem jest ten kto podejmuje kluczowe decyzje podczas stanu wyjątkowego. Gdy suweren wyznaczony przez zasady demokratyczne nie jest w stanie rozwiązać problemu, lojalność zbiorowości przenosi się na innego suwerena.

PRZEMOC POLITYCZNA I JEJ ZNACZENIE.

akty przemocy osłabiają sprawność systemu, odbierają mu legitymizację. W efekcie władza realnie przestaje być sprawowana - pojawia się próżnia, która wypełniają antydemokratyczni ekstremiści.

represyjne posunięcia rządu pociągają za sobą więcej ofiar niż wystąpienia jego przeciwników, i właśnie ta dysproporcja przyczynia się do rozkręcenia spirali przemocy.

Aby przeciwstawić się przemocy system, który uznawany jest za prawomocny, sprawny i skuteczny musi ustalić m.in.:

> jakich sil należy użyć do tłumienia przemocy

> należy ustalić zakres wprowadzania w życie różnych elementów stanu wyjątkowego oraz wiążące się z tym faktem ograniczenie swobód obywatelskich

> określić kompetencje specjalnych trybunałów wojskowych

> jasność w przepisach

> ustawy, które odbierają partiom politycznym swobodę prowadzenia działalności

> przepisy zabraniające przynależność do ugrupowań ekstremistycznych funkcjonariuszom policji i sil zbrojnych

> możliwość delegalizowania organizacji które podejmują działalność sprzeczna z prawem

6. UTRATA MONOPOLU NA ZORGANIZOWANĄ PRZEMOC POLITYCZNĄ.

Zasadniczą cechą nowoczesnego państwa jest posiadanie monopolu na przemoc, którą stosują policja i wojsko pod nadzorem władz politycznych.

Groźba dla legitymizacji:

• Gdy władze polityczne nie są w stanie same podjąć decyzji o użyciu przemocy, lecz muszą w tym celu konsultować się z tymi, którzy kontrolują siły zbrojne

• Zezwalanie przez władze na działalność zorganizowanych grup o charakterze paramilitarnym, które uciekają się do przemocy, by osiągnąć swe polityczne cele

• Nawet organizacje paramilitarne opierające się na demokratycznych zasadach są niebezpieczne

• Kwestionowanie przez władzę demokratycznie regularnych sił zbrojnych sprawi, że owo wystąpi solidarnie przeciwko rządowi.

• Próby upolitycznienia żołnierzy - rząd utracił legitymizację w ocenie sił zbrojnych

KRYZYS, DEMOKRATYCZNY SYSTEM WIELOPARTYJNY ORAZ TWORZENIE RZĄDU.

niezdolność do rozwiązywania problemów prowadzi do trudności w tworzeniu rządów i zawieraniu stabilnych koalicji

następuje dzielenie się na frakcje i rozdrabnianie partii politycznych

elektorat przesuwa się ku skrajnym biegunom

przechwycenie władzy przez siły wrogie demokracji na skutek utraty odpowiedzialności przez polityków, coraz bardziej uzależnionych od aparatów państwowych

walka pomiędzy niewielkimi, formalnie słabo zdefiniowanymi grupami, których wpływy ulegają znacznemu wzmocnieniu

wiele dominujących dotychczas sił politycznych rozważa zawarcie sojuszu z nielojalną opozycją, ze względu na fakt, że nie potrafi jej izolować ani stłumić „koncepcja udomowienia” próba dokooptowania do układu władzy znakomicie zorganizowanego przeciwnika, _{który w takich sytuacjach zazwyczaj kontroluje ulice}, nieuchronnie zachęca opozycję, by żądać więcej. Dla negocjacji nad przyłączeniem się nielojalnej opozycji do establishmentu charakterystyczne jest, iż początkowo mowa w nich jedynie o ograniczonym uczestnictwie we władzy, sprowadzającym się do kilku ministerstw. Gdy jednak partie prorządowe wycofują się z zajętych wcześniej twardych pozycji, opozycja zaczyna mnożyć żądania.

problemy nierozwiązane spychają władzę do defensywy

debaty parlamentarne są coraz mniej przejrzyste

członkowie rządu skłaniają się do dymisji

wycofanie się z brania odpowiedzialności za politykę rządu

osłabienie sprawności systemu + erozja partii od środka

Wyborcy utrzymują poparcie dla ugrupowań demokratycznych tylko dlatego że nie chcą oddać władzy ekstremistom.

Jeżeli w/w procesy zachodzą często prawdopodobna wydaje się utrata przez system skuteczności oraz w konsekwencji legitymizacji. O dezintegracji sceny politycznej może świadczyć narastanie walki frakcyjnej wewnątrz poszczególnych partii.

DEMOKRACJA TRACI AUTENTYCZNOŚĆ.

konsekwencją rozpadu jedności wśród partii okazuje się próba eliminacji kwestii spornych formalnoprawnie

wprowadzenie ekspertów i profesjonalnych biurokratów na eksponowane stanowiska polityczne - zastępując tam funkcjonariuszy partyjnych partie zrzucają z siebie odpowiedzialność za politykę

wzmocnienie pozycji głowy państwa, która próbuje kierować się własnym osądem, co prowadzi do dalszego osłabienia stabilności rządu, często do rozpisania przedterminowych wyborów

zabieganie o poparcie sił zbrojnych poprzez proponowanie im stanowisk w rządzie upolitycznienie korpusu oficerskiego

KRES DEMOKRACJI.

Nierozwiązywalne problemy, utracenie demokratycznego autentyzmu przez partie prorządowe, załamanie się sprawności i skuteczności systemu czynniki wywołujące napięcie w społeczeństwie prowadzi to do upolitycznienia mas.

Charakterystyczne dla tej fazy są plotki, mobilizacja społeczeństwa na zmiany oraz przybierająca na sile presja nielojalnej opozycji. Krążąca plotka może spowodować poczucie niepewności i przyczynić się do pogłębienia kryzysu ekonomicznego.

• Główni aktorzy sceny politycznej postanawiają skupić się na przezwyciężaniu kryzysu, odkładając na dalszy plan problemy krajowe

• Wzmocnienie władzy wykonawczej

• Mobilizacja partii prosystemowych + manifest przez ich czołowych liderów odpowiedzialności za kraj + zdolność do utrzymania porządku, w taki sposób aby nie faworyzować zwolenników ugrupowań sprawujących władzę powrót do stabilności

poszerzenie społecznej bazy ustroju przez kooptację niektórych odłamów nielojalnej opozycji lub przynajmniej niektórych jej liderów reforma ustrojowa lub oddanie władzy

nie powstrzymywanie polaryzacji, ignorowanie niebezpieczeństwa ze strony opozycji nielojalnej i elementów niepewnych dopóki nie dojdzie do bezpośredniej próby przejęcia władzy demokratyczni przywódcy mogą:

• przekazać władzę siłom zbrojnym, być może pod osłoną apolitycznych instytucji (sąd najwyższy) nadzieja, że wojskowi wezwani do uspokojenia sytuacji, nie przeprowadzą zmian ustrojowych, a jedynie zawieszą na pewien czas reguły demokratyczne

• zaapelować do narodu o poparcie, mobilizując wszelkie jego zorganizowane siły, nawet te, których lojalność jest niepewna może doprowadzić do wojny domowej

tam gdzie przywódcy demokratyczni utracili autorytet i zdolność rządzenia, natomiast armia nie jest gotowa wystąpić jako siła przywracająca porządek, zaś nielojalna opozycja wysyła sprzeczne sygnały - prawdopodobne wydaje się oddanie władzy rewolucja legalna wykorzystanie konstytucyjnych struktur państwowych wbrew zamysłom, z którymi ja tworzono.

Siła i sukces nielojalnej opozycji:

• Podwójna siła uderzeniowa: wprowadza masy na ulicy + obecność w parlamencie

• Najlepsza opcja: siła zdobyta dzięki przebywaniu na ulicy oraz lider, który potrafi mówić rozsądnie

• Deklaruje gotowość do zachowania pewnych kluczowych instytucji i uspokojenia swych ekstremistycznych zwolenników

• Wsparcie niektórych ugrupowań i liderów politycznych, którzy dotąd nie byli z nią związani oraz neutralnych ośrodków władzy państwowej

• Kontrola nad zróżnicowanym zapleczem

• Zaproszenie opozycji do rządu, przez partie nie zdradzające zapędów antydemokratycznych

Tajne negocjacje, życzliwa neutralność sił zbrojnych, ambicje grup interesu, by wnieść swój wkład do rozwiązania konfliktu decydują one o przesuwaniu się kluczowych decyzji politycznych z areny parlamentarnej na obszar bardziej niewidoczny i ograniczony. Końcową fazę zmierzchu demokracji charakteryzuje skrajne zawężenie areny życia politycznego decydująca rola małych nieformalnych grup staja się one szczególnie aktywne podczas bezpośredniego przejmowania władzy.

POKŁOSIE KRESU DEMOKRACJI.

Śmierć demokracji stanowi kulminację długiego i skomplikowanego procesu. W późniejszym etapie ewolucji, wiodącej od utraty władzy przez dotychczasowa ekipę do próżni politycznej, szczególną role odgrywa chronologia decyzji i działań zazwyczaj mamy do czynienia ze spóźnionymi reakcjami.

Aby powrócić do demokracji trzeba ustalić jak wyglądała jej śmierć, czyli przejście do innego rodzaju ustroju (np. autorytaryzmu). Kres demokracji jest zawsze początkiem nowego systemu

Różnym odmianom upadku demokracji odpowiada kilka modeli modele upadku demokracji:

1. sprzeczne z konstytucją zastąpienie demokratycznie wybranego rządu przez grupę gotową do użycia siły, której działania odpowiadają instytucjonalnym mechanizmom stanu wyjątkowego i są przez to legitymizowane ustanawia się tymczasowy system władzy, a przywrócenie procedur demokratycznych planuje się na dalsza przyszłość

2. władzę przejmują niedemokratyczne struktury władzy. Zapraszają one do współrządzenia jakiś odłam klasy politycznej upadłego systemu, składając tę samą ofertę umiarkowanym przedstawicielom nielojalnej opozycji przeprowadza się ograniczone zmiany w głównych instytucjach państwa i strukturze społecznej

3. powstaje nowy ustrój o cechach autorytarnych, których przesłankami są: przegrupowanie sił społecznych oraz wykluczenie wszystkich czołowych polityków poprzedniego systemu. nie powstają nowe instytucje i nie ma mobilizacji mas na rzecz zwycięskiej ekipy

4. władzę przejmuje doskonale zorganizowana nielojalna opozycja, która dysponuje masowym zapleczem społ. Cel - stworzenie nowego porządku społecznego i politycznego; nie chce - dzielić władzy z politykami poprzedniego systemu - chyba że zgodzą się odgrywać rolę zależnych partnerów na etapie przejściowym.

5. mimo osłabienia dotychczas ekipy rządzącej nikt nie jest w stanie przejąć na trwałe władzy - dochodzi do długotrwałej wojny domowej. Konflikt ów jest wypadkową dwóch zależnych:

• demokratyczny rząd zdecydowany jest opierać się presji, wymuszającej na nim oddanie władzy. Egzekwuje posłuszeństwo od państwowego aparatu przymusu i zwraca się do społeczeństwa o wsparcie - nie udaje mu się mimo wszystko rozgromić swych przeciwników

• społeczeństwo znajduje się w nastroju mobilizacji - nie jest oczywiste, czy popiera ono rząd, lecz na pewno nie akceptuje dojścia jego wrogów do władzy.

POWRÓT DO STABILENEJ DEMOKRACJI.

• Przywracanie demokracji wymaga gruntownej rekonstrukcji: legitymizacji, sprawności i skuteczności.

• Rekonstrukcję przeprowadza się niejednokrotnie środkami, których nie przewiduje konstytucja

• Rekonstrukcja wiąże się ze zmianami systemowymi; może polegać na głębokiej transformacji ustroju.

• W normalną politykę ingeruje nietypowy podmiot (charyzmatyczny przywódca), którego prawo do rządzenia nie ma pierwotnie charakteru demokratycznego.

• Dochodzi do naruszania warunków systemowej ciągłości przerwa w regularnym obowiązywaniu przyjętych zasad postępowania oraz instytucjonalnych mechanizmów zmian.

• Nowy system może mieć nielegalną genezę, lecz później musi zabiegać o legitymizację

W jakich warunkach rekonstrukcja okazuje się możliwa?

• obecność przywódcy:

• nie dotknął go kryzys legitymizacji istniejącego systemu

• musi zapewnić sobie aprobatę zarówno zwolenników istniejącego systemu, jak i tych, którzy w kryzysowej chwili wystąpili przeciwko niemu

• dotychczasowe przywództwo, musi ułatwić nieuchronne przekazanie władzy

• gotowy do poświecenia się w imię demokracji

• zmniejszyć stopień zobojętnienia i bierności wśród milczącej większości społeczeństwa

• okiełznanie przez lojalną opozycję całkowicie nielojalnych konkurentów, którzy zwalczają nie tylko konkretne rządy, lecz także demokrację w ogóle.

Juan J. Linz - „Kryzys, załamanie i powrót do równowagi”

1

Teoria polityki - ćwiczenia Justyna Abdank - Kozubska gr. A

---