1. zagadnienia wstępne

legitymizacja polityczna - wielotorowy i wielowątkowy proces wytwarzania akceptacji dla systemu politycznego i podmiotów władzy polityczenej. Efektem tego procesu jest legitymacja polityczna

* wielowymiarowe pojecie łączące w sobie różne elementy legalności, normatywnego uzasadnienia oraz formy akceptacji władzy (Biernat)

legitymacja polityczna - realnie istniejący stan poparcia społeczeństwa dla systemu politycznego i jego elementów składowych (reżim polityczny, elita polityczna, podmiot władzy), wynikający z pozytywnej oceny ich genezy i/lub sposób i skutków funkcjonowania.

• znaczący zasób polityczny który współprzyczynia się do utrzymania systemu politycznego w równowadze, umożliwia jego rutynizację bądź pozwala wprowadzić zmiany i modyfikacje

Czynniki stabilizujące system polityczny:

• poziom rozwoju gospodarczego

• sprawność systemu

• przywiązanie do tradycji

• charyzma przywódców

• jakość socjalizacji

• partycypacja polityczna

władza polityczna zyskuje legitymację gdy:

1. jest nabywana i sprawowana zgodnie z ustalonymi regułami (jest legalna)

2. normy oraz cele dają usprawiedliwienie jej istnienia

3. pozycja jest potwierdzona przez wyrażenie poparcia lub przyzwolenia oraz uznane jest przez autorytet

Wg Linza stabilność systemu politycznego zależy od różnych konfiguracji i natężenia trzech kryteriów:

1. legitymizacji

2. sprawności

• odnosi się do procesu wydajności procesu decyzyjnego

• system musi uporać się z zadaniami które są w ”grafiku” jak i tymi, które są nagle; musi znajdować rozwiania , które obywatele biliby wstanie zaakceptować

3. skuteczności

• dotyczy pożądanych efektów realizacji przyjętych decyzji

Zarówno sprawność i skuteczność mogą legitymizacje wzmacniać ale i osłabiać, wszystko bowiem zaleczy od tego czy owa zależność nie jest stronnicza, jeśli jest wynika ona z przekonania iż system jest legitymizowany czy tez nie jest.

System upada, jeśli deficyt legitymizacyjny przekroczy pewien próg krytyczny (Wnuk - Lipiński)

delegitymizacja - polega na różnie motywowanym, fragmentarycznym bądź całkowitym, okresowym (trwałym) wycofaniu akceptacji różnych kręgów społeczeństwa dla systemy politycznego oraz podmiotów władzy; mamy do czynienia ze słabnięciem i traceniem poparcia politycznego, jego zróżnicowaną w sensie zakresu i zasięgu stopniową (gwałtowną) erozją.

• stanowi naturalny element funkcjonowania systemów społecznych

W ujęciu modelowym mechanizm deligitymizacji zawiera trzy elementy:

1. przekształcenia praktyki społecznej (ekonomiczna, polityczna, socjalna i kulturowa)

- prowadzą do pogorszenia wyjściowych stanów czy efektywności tej praktyki

2. przemiany w sferze świadomości społecznej, postaw i wyobrażeń rządzonych

- narastanie negatywnych opinii, wzorów zachowań związanych z systemem lub jego elementami

- przemiany te mogą być racjonalne jak i irracjonalne

- np.: zakres wiedzy politycznej; poczucie krzywdy i upośledzenia; respektowanie spiskowej teorii dziejów

3. zmiany dotychczasowych zachowań ludzi

- zmniejsza się liczba zachowań pozytywnych

- wzrost zachowań ambiwalentnych, wrogich względem systemu

2. przedmiot deligitymizacji politycznej

• wielowymiarowy zbiór zjawisk i procesów politycznych

• elementy ogólne:

1. ustrój społeczny

- całokształt podstawowych norm i wartości określających organizację oraz cele funkcjonowania społeczeństwa i państwa w sferach: ekonomicznej, politycznej, socjalnej i kulturowej

- skondensowany opis ustroju zawierają zwykle konstytucje

- deligitymizacji podlegają cztery aspekty:

* normatywno - aksjologiczny wymiar ustroju jako całości

* normy i wartości odnoszące się do danej sfery życia społecznego

* współdeterminowana przez dany ustrój globalna praktyka społeczna, której efekty nie odpowiadają oczekiwaniom i aspiracjom ludzi, przy przekonaniu ich o braku „mocy naprawczej”

- segmenty czy obszary praktyki społecznej warunkowane normami ustrojowymi - negatywnie oceniane przez obywateli

2. system polityczny

- sposób zorganizowania i funkcjonowania życia politycznego społeczeństwa

- zabiegi deligit. obejmują system jako całość lub jego elementy:

+ zasady określające strukturę i funkcje systemu

+ państwowe i niepaństwowe podmioty władzy oraz relacje miedzy nimi itp.

3. partie rządzące

- podmiot dominujący w systemie politycznym

- krytycznym ocenom podlega:

+ ideologia i strategia społeczno - polityczna

+ jakość procesów wykonawczych

+ polityczna odpowiedzialność

4. instytucje państwowe

- rząd, parlament, administracja sądowa, armia

- krytyczna ocena dla:

+ zakresu kompetencji

+ styl sprawowania władzy

5. przywódcy polityczni

- politycy i przywódcy polityczni bezpośrednio pełniący najwyższe funkcje władcze w aparacie państwowym bądź też liderujący partii rządzącej oraz innym organizacjom wspierającym podmiot władzy.

- ten aspekt jest bardzo istotny ze względu na rozpowszechnionej w świadomości społecznej silnej personifikacji polityki i władzy.

- krytyce podlega:

+ predyspozycje przywódców

+ styl działania, praktyczne umiejętności

6. rezultaty

- poszczególne decyzje polityczne i skutki ich implementacji inicjujące różnorakie zjawiska i procesy społeczne, które wpływają na jakość życia ludzi

3. przyczyny deligitymizacji władzy

Proces wycofywania akceptacji systemu politycznego, wywołują następujące elementy:

• niezgodne z obowiązującym systemem prawnym sposoby zdobywania władzy oraz faktyczne metody i skutki jej sprawowania podlegające negatywnym ocenom rządzących i skłaniające do odmowy akceptacji status quo

• naruszanie bądź odrzucenie przez rządzących wartości i zwyczajów zawartych z tradycji danego społeczeństwa

• nieposiadanie lub utrata charyzmy przez przywódców

Propozycje J. Wiatra:

• poważne naruszenie przez rządzących tych norm prawnych, na kt ich władza się opiera

• duża nieskuteczność rządzących w realizacji istotnych interesów obywateli

• pojawienie się na scenie politycznej popularnej alternatywy

Biorąc pod uwagę rodzaj przestrzeni, w której powstają i oddziałują bodźce delegit, należy wskazać na przyczyny:

• wewnętrzne - niska sprawność i skuteczność systemu ogólnospołecznego w zaspokajaniu potrzeb społecznych oraz w rozwiązywaniu problemów i konfliktów pojawiających się w praktyce społecznej

> pojawianie się i narastanie negatywnego stosunku obywateli do systemu może wynikać z nieakceptowania jego genezy oraz nawarstwiających się zaburzeń w strukturze i funkcjonowaniu systemu

> podłożem negatywnych postaw i zachowań politycznych są odmienne zbiory wartości ideologicznych, niespełnienie oczekiwań, biurokratyzacja instytucji publicznych

J. Rothschild elitom przypisał główne sprawstwo wycofania legitymacji.

• zewnętrzne - wpływ otoczenia międzynarodowego na dany system, wyrażający jego całkowitą bądź fragmentaryczną negację o zróżnicowanym stopniu natężenia. Wpływ jest skierowany na postawy i zachowania polityczne członków danego społeczeństwa i ma na celu wzbudzenie, utrwalenie lub wzmocnienie krytycznych ocen oraz opozycyjnych względem systemu działań.

Można wskazać kilka zasadniczych przyczyn, których pojawienie się jest niebezpieczne dla każdego systemu, są to:

• ostre konflikty związane z dostępem do dóbr materialnych, władzy,

• rywalizacja grupowych systemów wartości

• obecność radykalnej przeciw systemowej opozycji

• niska sprawność i skuteczność systemu ekonomicznego w połączeniu z kryzysem gospodarczym

• klęska militarna państwa

Stosując kryterium sfer występowania przyczyn delegitymizacji:

SFERA POLITYCZNA:

• aspekt genetyczny - brak akceptacji może być skutkiem negatywnej oceny podstawowych wartości nadających sens czy też uzasadniających konieczność powstawania zarówno danego systemu, jak i samego sposobu jego powstania.

• aspekt strukturalny - odnosi się do konstrukcji systemu politycznego; do źródeł delegitymizacji można tu zaliczyć istnienie niepożądanych lub nieobecność pożądanych przez obywateli:

• podmiotów polityki (partii politycznych, grup nieformalnych, jednostek - autorytetów),

• zasad określających formalne i nieformalne stosunki władzy i wpływu (nadrzędności, podrzędności i równorzędności),

• sposób rozdziału kompetencji decyzyjnych, wykonawczych i kontrolnych między poszczególne podmioty

• aspekt funkcjonalny - kwestionowanie przez rządzonych rzeczywistych działań i procesów zachodzących w systemie politycznym:

a) stosowanie przemocy, zwłaszcza wtedy, gdy jest ona postrzegana jako nieuzasadniona i nadmierna

b) istnienie opozycji politycznej - systemowej/ pozasystemowej; lojalnej, półlojalnej i nielojalnej (Linz) zajmującej się fragmentaryczną bądź całościową negacją systemu politycznego lub jego elementów składowych. Akcentują słabości systemu politycznego bądź w sposób nieuzasadniony dezawuują jego właściwości i osiągnięcia

c) konfliktowe działania i relacje pomiędzy głównymi podmiotami polityki - bezwzględna walka o władze,

d) konflikty wewnątrz elity politycznej oraz wewnątrz elity rządzącej (duża rozbieżność wartości, interesów, strategii, itp.)>>>ELITA SFRAGMENTARYZOWANA (nie ufająca sobie wzajemnie, proces polityczny definiowany jest przez frakcje elit jako wojna; wiążą się z nieograniczona walka o dominacje)

e) niesprawność komunikacji między rządzącymi a rządzonymi,

f) niesprawność systemowej socjalizacji i edukacji politycznej,

g) niesprawna partycypacja polityczna,

* aspekt personalny - krytyczne oceny konkretnych osób sprawujących władzę.

Podstawą owych są:

a) brak społecznej akceptacji reprezentowanych przez nie systemów wartości

b) praktyczne konsekwencje błędnych decyzji

c) osobiste właściwości poszczególnych polityków oraz odgrywane przez nich role

1. sfera ekonomiczna:

• niski ilościowy i jakościowy poziom wytwarzania dóbr materialnych

• zasady i kryteria rozdziału dóbr kwestionowane jako niesprawiedliwe i nadmiernie różnicujące stan posiadania poszczególnych grup społecznych i jednostek

• nierównomierny rozwój poszczególnych sektorów i branż gospodarki narodowej oraz regionów kraju

• ostry kryzys gospodarczy

1. sfera socjalna:

• struktura społeczeństwa zasadzająca się na znaczącym zróżnicowaniu podstawowych grup społecznych ze względu na kryterium wykonywanego zawodu, rodzaju pracy, itp.

• niski poziom integracji bądź wręcz dezintegracja społeczeństwa w sferze mikro- i makrowięzi społecznych, narodowych, etnicznych, religijnych, itp.

• niska efektywność istniejących instytucji socjalnych

1. sfera kulturowa:

• typy, treści i relacje dominującej kultury politycznej oraz subkultur politycznych występujących w danym społeczeństwie

• obiektywne zróżnicowanie społeczeństwa, wyzwalające uprzedzenia, wrogość, itp.

• obecność oficjalnego, ekspansywnego systemu wartości, który jest narzucany przez podmiot władzy

• współwystępowanie różnych rywalizujących ze sobą systemów wartości

• strukturalne bariery dostępu pewnych grup społecznych do konsumpcji dóbr kultury.

Przyczyny mogą wysterować samodzielnie lub w różnych kombinacjach, aktywizując większość społeczeństwa albo jego większość. Utrzymywanie się i narastanie powodów tego stanu, może prowadzić do radykalizacji sprzeciwu znacznej części społeczeństwa w skali regionalnej i/lub krajowej.

4. Formy delegitymizacji władzy

Analiza procesów delegitymizacji przynosi wiele wzorów konkretnych działań, są to: rewolucje, zamachy stanu, wojny domowe, bojkoty, strajki, referenda, publiczna i niepubliczna krytyka systemu.

Dla potrzeb opracowania ich przyjmuje się dwa kryteria:

a) stopień zgodności zachowań delegitymizacji z regułami obowiązującymi w systemie politycznym:

• zachowania mieszczące się w ramach przyjętych i akceptowanych w systemie form artykulacji niezadowolenia, krytyki, sprzeciwu wraz ze sposobami przyjęcia władzy przez opozycję polityczną itp.

• zachowania nie respektujące reguł systemu gdzie możliwe są formy łagodne (obywatelskie nieposłuszeństwo) jak i ostre (walka zbrojna).

b) sposób przejawiania się zachowań delegitymizacyjnych:

• zachowania werbalne, czyli jedynie słowna negacja właściwości systemu, ujawniania w prywatnych lub publicznych wypowiedziach o różnym stopniu radykalizmu

• zachowania pozawerbalne, wykorzystujące wszelkie dostępne możliwości czynnej negacji systemu

Procesy delegitymizacji zachodzące w systemie politycznym mogą przyjąć kilka postaci:

• delegitymizacja FRAGMENTARYCZNA - w sytuacji dominujących proustrojowych i prosystemowych postaw i zachowań politycznych

• delegitymizacji ulegają: partie rządzące, elita władzy, poszczególni politycy oraz decyzje, oceniane negatywnie.

• przykładem mogą być: strajki, demonstracje, referenda

• skuteczność działań będzie zależna od ich społecznego zakresu, intensywności i czasu trwania.

• konsekwencje: alternacja partii rządzącej w drodze wyborów, wymiana grupy rządzącej lub usuniecie części jej członków, wycofanie oprotestowanych decyzji bądź ich modyfikacja

• działania EKSTREMISTYCZNE (w ramach fragmentarycznej)

• podmiotem są radykalne antysystemowe organizacje, niezdolne jednak do wywołania poważnego zagrożenia systemu

• kwestionują ład społeczny, system polityczny i jego składowe

• podstawowe formy działania: nielegalny terror, terror psychiczny

• delegitymizacja CAŁOŚCIOWA - przynoszącej pełną - rewolucyjną lub ewolucyjną zmianę właściwości danych systemów: wartości, struktur, zasad, procedur, itp.

• przykłady: rewolucja, wojna, wojna domowa

5. Skutki delegitymizacji politycznej

W sferze podmiotowej bezpośrednim skutkiem jest stopniowa erozja roli danego podmiotu władzy politycznej - zmienia się jej zakres, zasięg i siła od osłabnięcia do zaniku włącznie. Próby takie niekiedy kończą się powodzeniem - jeśli tak się stanie mamy do czynienia z procesem delegitymizacji.

W kontekście systemowym możliwe są 3 ogólne konsekwencje tego procesu:

1. zmiana systemu

• dokonuje się ona w wyniku: rewolucji społecznej, wojny domowej, wojny z innymi państwami, itp.

1. modyfikacja

• proces ten materializuje się w postaci rozwiniętych reform i uruchomiony zostaje:

• mocą decyzji podmiotu władzy, upatrującego w przekształceniach systemowych swoisty ratunek - metody obrony przed potencjalnym lub realnym zagrożeniem fragmentaryczna lub całkowitą delegitymizacją

• siłą presji oddolnej ze strony podmiotów negujących werbalnie lub czynnie walczących z systemem, dla których wprowadzenie do niego pewnego zakresu modyfikacji jest warunkiem wstępnej delegitymizacji systemu (Solidarność)

Przekształcenia owe mogą mieć dwojaki charakter:

1. regresywny - przejście od systemu demokratycznego - do autokratycznego; z autorytarnego do totalitarnego

2. progresywny - z reżimu autokratycznego do demokratycznego

1. utrzymanie status quo

• utrzymanie lub przywrócenie poprzedniego stanu sytemu

• podmiot władzy drogą zastosowania przemocy zdławił negatywne wobec systemu działania jego przeciwników, albo też podjął się skutecznych zabiegów socjotechnicznych w postaci perswadowania, manipulowania, zastraszania, indoktrynowania, itp.

Konsekwencje procesów delegitymizacyjnych można także scharakteryzować odwracając przesłanie klasyfikacji pozytywnych funkcji legitymizacji sformułowanych przez W. Sokoła; będzie to zatem:

• utrata autorytetu podmiotu władzy

• destabilizacja ładu społeczno - politycznego

• rozwiniecie aparatu przymusu

• zmniejszenie realnego zakresu władzy

• brak posłuchu ze strony rządzonych

Losy delegitymizowanego systemu zależą od:

• potencjału ugrupowań opozycyjnych, ich realnego wpływu w społeczeństwie i zdolności mobilizacyjne

• zdolność podmiotów władzy do zablokowania i neutralizacji zabiegów destrukcyjnych oraz podjecie skutecznych działań delegitymizacyjnych

6. Obrona przed delegitymizacją

Linz

• wzmocnienie władzy wykonawczej - ograniczenie roli organów przedstawicielskich, samorządów, budowanie wizerunku przywódców jako osób silnych i odpowiedzialnych

• zwiększenie społecznej bazy ustroju przez kooptacje niektórych odłamów nielojalnej opozycji

• w sytuacji rosnącej polaryzacji politycznej rządzący nie podejmują żadnych działań ją blokujących czy zmniejszających - oddanie władzy armii, apel do narodu o poparcie

• zawarcie kompromisu z opozycją

• oddanie władzy ugrupowaniom nielojalnej opozycji, z nadzieją, iż nie zlikwidują one systemu demokratycznego

Huntington - obrona reżimów niedemokratycznych

• przywódcy nie przyjmowali do wiadomości, że ich pozycja słabnie, w nadziei iż uda im się jakoś utrzymać u władzy

• stosowali represje w celu wymuszenia podporządkowania obywateli

• prowokowali konflikt międzynarodowy i próbowali odtworzyć legitymizmu przez odwołanie się do nacjonalizmu

• stwarzali pozory demokratycznej legitymizacji reżimu - powrót do demokracji, przeprowadzanie wyborów

• niektórzy z nich przewodzili końcowi rządów autorytarnych i wprowadzaniu systemu demokratycznego.

Inne sposoby:

1) Uruchomienie przez podmiot władzy mechanizmów inkluzji politycznej, polegającej na poszerzaniu zakresu formalnych i materialnych gwarancji podmiotowości, praw i wolności obywatelskich tych grup ludzi, które dotychczas były dyskryminowane czy lekceważone.

2) P. Pacewicz (sposób makiaweliczny) - atrybucja sprawstwa działań krytyczno-opozycyjnych do jakiejś małej grupy społecznej uznanej za niereprezentatywną dla całego społeczeństwa, często dodatkowo opisanej jako obca. - wykorzystanie teorii spiskowej

Słowniczek:

kontestowanie - protestować, przeciwdziałać

implementacja - działanie polegające na szczególnym zastosowaniu ogólnej teorii lub standardu. Jedna teoria lub standard może mieć wiele różnych implementacji różniących się użytymi rozwiązaniami (na przykład algorytmem) i stopniem zgodności.

synergia - współdziałanie, kooperacja czynników, skuteczniejsza niż suma ich oddzielnych działań

alternacja - proces, w którym jednostka społeczna do swojego systemu wartości przyłącza idee i wartości niejednokrotnie z nim sprzeczne, wobec czego potrzebuje ona dokonać uprawomocnienia przyjmowanych wartości. Przyjmowanie alternatywnych wartości umożliwia jednostce operowanie zamiennymi definicjami sytuacji

inkluzja - włączenie

Leszek Sobkowiak - „Delegitymizacja władzy”

8

Teoria polityki - ćwiczenia Justyna Abdank - Kozubska gr. A

---