Czy emocje mogą być nieświadome?
Gerald L. Clore: Dlaczego emocje zawsze są świadome
Definiowanie emocji jako świadomych
oceny poznawcze nie muszą mieć świadomego charakteru
wynikające z takich ocen emocje muszą być świadome
Freud
nieświadomość emocji jest niemożliwa, ponieważ w emocje uwikłane jest doświadczenie a nie można czegoś doświadczać nie doświadczając tego
zakładał nieświadomość procesów leżących u podstaw emocji i posługiwał się też pojęciem nieświadomej energii psychicznej (libido) którą nazywał afektem
afekt jest ilościowym aspektem idei, odpowiedzialnym za ich przeniesienie do świadomości
emocje dotyczą głównie komunikacji wewnętrznej i motywacji
ważność informacyjnych i motywacyjnych skutków emocji zależy od świadomego doświadczania emocji i świadomego ukierunkowania uwagi podmiotu
odczuwanie nie jest wystarczającym warunkiem emocji, ale jest jej warunkiem koniecznym
model odczucia jako informacji- doświadczenie jest ważnym pośrednikiem wpływu nastroju i emocji na formułowane przez człowieka sądy i decyzje
ludzie z reguły posługują się afektywnym sprzężeniem zwrotnym w formułowaniu bieżących sądów i decyzji
Nieświadomy lęk
Lang (1988)
trzy systemy ujawniania emocji:
zachowanie
relacje słowne
reakcje fizjologiczne
poziom reakcje emocjonalnej może być niejednakowy w tych trzech systemach
emocja może przejawiać się w zachowaniu i fizjologii bez ujawniania się w doświadczeniu subiektywnym
przykład z naukowcem- nieświadoma aktywizacja lękotwórczych przekonań, mężczyzna ten nieświadomie ocenia swoją sytuację jako zagrażającą
decyzja czy emocje mogą czy też nie mogą być nieświadome zależy od tego, co uzna się za konieczny warunek pojawienia się emocji
można też zdefiniować emocję jako wymagającą doświadczenia i sklasyfikować nieświadome przekonania o zagrożeniu i towarzyszące im objawy fizjologiczne jako „potencjał strachu”
Nieświadomość przyczyn emocji
uświadomienie sobie źródła przeżywanych emocji decyduje o tym czy konsekwencje przeżywania emocji będą miały wąski i specyficzny charakter czy tez szeroki i rozlany
ważna jest świadomość nie tylko emocji, ale też i jej źródeł a w konsekwencji i znaczenia
emocje mają mniejszą niż nastroje szansę zadziałać jako czynnik zniekształcający na związane z nimi sądy i decyzje
wpływ stanów afektywnych na sądy jest, więc w decydujący sposób uzależniony od stopnia wyrazistości ich przyczyn w świadomości człowieka
Freud
zniekształcanie sądów przez intensywne emocje lub zdarzenia traumatyczne
proces uświadomienia przyczyn emocji często dramatycznie ograniczał niepożądany wpływ emocji na sądy
Jacoby
udało mu się zademonstrować wpływ nieświadomych doświadczeń na późniejsze sądy
uświadomienie sobie owych doświadczeń znosi ten wpływ
Schwarz i Clore
człowiek może być nieświadomy prawdziwego źródła afektu
środkiem zaradczym jest w takim przypadku uświadomienie człowiekowi rzeczywistego źródła emocji
model afektu jako informacji- nieświadome treści umysłowe nie wpływają na sądy bezpośrednio, lecz jedynie pośrednio poprzez pomniejszanie informacyjnej wartości afektywnego sprzężenia zwrotnego
Przemieszczenie
np. zmęczony rodzic nie dostosuje siły kary do wymiaru winy
pokazuje różnicę między wyjaśnieniami efektów nastroju odwołującymi się do procesów świadomych i nieświadomych
nasz własny model skupia się jednak na fałszywym ukierunkowaniu uświadamianego nie zaś nieświadomego afektu
nieuświadomienie sobie, jakie jest źródło własnych odczuć znosi ograniczenia zakresu, w którym odczucia te mogą stanowić dla człowieka informację kierującą jego sądami i ocenami
Podsumowanie
emocje nie mogą być nieświadome, ponieważ muszą one być odczuwane a odczucia są na mocy definicji świadome
uczucie jest koniecznym (choć niewystarczającym) warunkiem emocji
z punktu widzenia hipotezy afektu jako informacji podstawową funkcją emocji jest dostarczanie sprzężenia zwrotnego w postaci doświadczenia emocjonalnego
realizacja takiej informacyjnej funkcji wymaga uświadamiania sobie przez ludzi własnych emocji
kiedy przyczyna emocji jest niewystarczająco uświadomiona może zostać przypisana fałszywym źródłom i deformować sądy oraz decyzje
model afektu jako informacji został przeciwstawiony koncepcji ukrywającej się za freudowskim opisem afektu i za współczesnymi badaniami Jacoby'ego i współpracowników
każdy z tych modeli zakłada, że uświadomienie rzeczywistych źródeł przeżywanego afektu ma terapeutyczne konsekwencje
Joseph E. LeDoux: Nieświadome może być przetwarzanie emocjonalne, ale nie emocje
emocje nieświadome należy odróżnić od nieświadomych procesów emocjonalnych
emocje są afektywnie naładowanymi, świadomie doświadczanymi stanami afektywnymi
emocje są stanami świadomości
nie istnieją, zatem emocje nieświadome,
świadome stany emocjonalne są rezultatem działanie nieświadomych procesów emocjonalnych
treść świadomości jest rezultatem procesów niedostępnych świadomości
ocena emocjonalne ma charakter nieświadomy i podobna jest do oceny poznawczej
lokalizacja funkcji oceny emocjonalnej w ciele migdałowatym- przynajmniej dla przetwarzania danych o zagrożeniu
pojecie oceny emocjonalnej o neuronalnym podłożu umiejscowionym w ciele migdałowatym
teorie zakładające, że źródłem świadomego doświadczenia zwanego emocją są pewne konsekwencje pobudzenia emocjonalnego:
teorie sprzężenia emocji jako sprzężenia zwrotnego
teorie zwrotnego sprzężenia mimicznego
teorie pobudzenia
dwuskładnikowa teoria emocji
treść świadomego doświadczenia emocjonalnego wyznaczają procesy nieświadome
poznanie i emocja zależą od różnych systemów neuronalnych- można utrzymać rozróżnienie między nimi i nie sprowadzać emocji do pewnej podklasy poznania
czy przetwarzanie na linii ciało migdałowate- wzgórze, uzna się za przedpoznawcze czy nie zależy od rozstrzygnięcia czy poznanie zaczyna się na poziomie kory mózgowej czy już na poziomie wzgórza
Robert B. Zajonc: Dowody na istnienie emocji nieświadomych
najczęstszym zjawiskiem w odniesieniu, do którego zakłada się nieświadome składniki emocji jest stan nieokreślonego niepokoju
prace wcześniejsze koncentrowały się na zjawisku obronności percepcyjnej i czujności
zakres nieświadomych wpływów afektywnych szybko jednak poszerzono o takie zjawiska jak nieświadome różnicowanie bodźców, afektywne oddziaływanie powtarzających się ekspozycji bodźców zdegradowanych oraz nieświadome uprzedzanie afektywne
najwyraźniejszym przypadkiem nieświadomych oddziaływań afektywnych jest wpływ powtarzającej się ekspozycji bodźców zdegradowanych
zjawisko samej ekspozycji polega na wzroście pozytywnej postawy wobec jakiegoś obiektu wskutek samej częstości eksponowanie tego obiektu
zjawisko to występuje również wtedy, gdy wielokrotnie eksponowany bodziec jest zdegradowany do tego stopnia, że podmiot nie zdaje sobie sprawy z tego, że w ogóle cokolwiek jest eksponowane
Bornstein (1987)
efekt samej ekspozycji jest silniejszy w przypadku ekspozycji zdegradowanych niż optymalnych
druga technika badania nieświadomych wpływów afektywnych to nieświadome uprzedzanie (priming) afektywne
oddziaływania afektywne mogą następować bez udziału procesów poznawczych i afekt ma wówczas charakter globalny, rozlany i może być nieświadomy
reakcje afektywne pojawią się wcześniej niż ich poznawcze odpowiedniki
praca Murphy'ego i Zajonca(1993)
jeżeli reakcja afektywna wynikająca z ocen poznawczych jest zgodna z wczesnymi wpływami nieświadomego afektu oba te źródła zsumują się, wskutek czego reakcja afektywna ulegnie nasileniu
jeżeli ta dwa źródła prowadzą do niezgodnych reakcji afektywnych (np. przy dłuższych czasach ekspozycji uśmiechnięta twarz ma jakieś potworkowate cechy^^) znak początkowej reakcji afektywnej zostanie zniesiony lub nawet odwrócony
afekty wywodzące się zarówno z powtarzania ekspozycji zdegradowanych bodźców jak i z nieświadomego uprzedzania są podobnie niespecyficzne i rozlane, jako ze ich wpływy dodają się do siebie
Shverin (1990)
był w stanie wykazać pośrednie efekty wypartych konfliktów posługując się EEG i podprogową ekspozycją bodźców
3