Jaką funkcję pełnią emocje?

James R. Averill- Doniosłość emocji

• wyjaśnienia funkcjonalne- polegają na określeniu konsekwencji, do jakich wyjaśniana reakcja ma doprowadzić w danych warunkach środowiskowych

• konsekwencje takie są empirycznie sprawdzalne, choć często trudne do bezpośredniego zaobserwowania

• wyjaśnienia funkcjonalne świadczą raczej o pomysłowości badacza niż mówią cokolwiek o badanym zjawisku

Od jednego do wielu

• wyjaśnienie funkcjonalne polega na określeniu konsekwencji, do jakich wyjaśniana reakcja ma doprowadzić w danych warunkach

Rodzaje konsekwencji

1. konsekwencje zamierzone i niezamierzone

• nie wszystkie konsekwencje są funkcjonalne

• np. wizyta u dentysty- konsekwencja niezamierzona- ból

• Oatley i Jenkins- funkcją emocji jest zmiana priorytetów w hierarchii celów jednostki

2) konsekwencje krótkofalowe i długofalowe

• zachowanie funkcjonalne na krótka metę może być niefunkcjonalne a nawet dysfunkcjonalne w dłuższej perspektywie czasowej i na odwrót

• np. wybuch gniewu na zonę

3) konsekwencje szczególne i typowe

• typowe następstwa gniewu nie mają tak agresywnego charakteru ( jak np. fizyczna przemoc)

• o funkcji gniewu powinniśmy wnioskować na podstawie jego typowych następstw nie zaś krańcowych a więc rzadkich

4) konsekwencje indywidualne i grupowe

• emocja może być funkcjonalna z punktu widzenia:

• jednostki- konsekwencje psychologiczne

• gatunku- konsekwencje biologiczne

• społeczeństwa- konsekwencje społeczne

• ta sama emocja może być zarazem funkcjonalna i dysfunkcjonalna w zależności od tego czy bierze się pod uwagę perspektywę jednostki, gatunku czy społeczeństwa

• każda emocja musi zostać zanalizowana oddzielnie- analiza żałoby

Zahamowanie a wyrażanie emocji

• jeśli wyrażanie danej emocji w jakimś kontekście będzie funkcjonalne to zahamowanie jej ekspresji w tym samym kontekście będzie afunkcjonalne lub wręcz dysfunkcjonalne

• większość rozważań nad dysfunkcjonalnością niewyrażania emocji koncentrowało się na możliwych konsekwencjach przedłużającego się pobudzenia fizjologicznego, włącznie z zahamowaniem funkcjonowania układu immunologicznego

• gdy emocja pozostaje niewyrażona owocuje to brakiem zmian sytuacji a w konsekwencji- szkodliwymi następstwami dla jednostki lub grupy

• przedłużające się pobudzenie fizjologiczne może również być źródłem problemów, choć prawdopodobnie nie jest ono tak ważne jak to się powszechnie zakłada

• zdrowie fizyczne i psychiczne wiąże się nie tyle z ekspresją emocji lub jej zahamowaniem ile z plastycznością człowieka w tym względzie

Uwagi końcowe

• emocje są skomplikowanymi zespołami zjawisk o wielorakich konsekwencjach

• nie sposób orzekać o funkcjonalności jakiegoś zachowania samego w sobie z pominięciem jego kontekstu

Gerald C. Clore: Dlaczego przeżywamy emocje

• główną funkcją emocji jest dostarczanie informacji

• dzięki ekspresji mimicznej i wokalnej emocje dostarczają informacji innym

• dzięki myślom i odczuciom dostarczają informacji także samej jednostce, które je przeżywa

• gdy przeżycie przestaje być umiejscowione w czasie miejscu i okolicznościach i kiedy przestaje być powiązane z konkretnym obiektem może zacząć wpływać na sądy o zupełnie innych sytuacjach

• ucieczka od świadomych myśli o jakiś zdarzeniach nie tylko nie chroni przed tymi treściami, ale prowadzić może do paradoksalnego nasilenia ich aktywizacji

• to czy sprzężenie zwrotne z przeżyć emocjonalnych dostarcza informacji czy też dezinformacji zależy od sposobu ujęcia tego doświadczenia przez jednostkę

• aby emocje mogły być funkcjonalne muszą być nie tylko odczuwane, ale odczucia te muszą też dostarczać różnicującej informacji o otoczeniu

Martin (1986)

• eksperyment

• oceny okazały się utendencyjnione przez uprzednio przezywane uczucia

• badani, u których wzbudzano dobry nastrój oceniali nieznajomą osobę wyżej niż badani, którzy uprzednio przeżywali smutek

• wpływ uczuć na później wydawane sądy zależy od sposobu ujęcia doświadczenia emocjonalnego

Pennabaker (1991)

• słowne opowiadanie o własnym cierpieniu prowadzi do jego umiejscowienia w konkretnym czasie, miejscu i okolicznościach, podczas gdy nieujmowanie cierpienia w słowa utrudnia oddzielenie go od późniejszych doświadczeń

• afekt stanowi źródło informacji przede wszystkim o sposobie oceny sytuacji

• informacja ta jest przesyłana wewnętrznie w postaci odczuć emocjonalnych i służyć może jako podstawa sądów i decyzji oraz jako podstawa zmiany hierarchii celów poznawczych

Emocje a sądy

• nastroje wpływają na oceniający koloryt spostrzeżeń

• jednym z najlepiej powtarzalnych wyników w badaniach nad afektem jest wzrost ocen niemalże każdego obiektu pod wpływem dobrego nastroju a spadek pod wpływem złego

Gallagher i Clore (1985)

• badani w nastroju lękowym przeceniali ryzyko występowania różnych wypadków, przestępstw i chorób

• badani w nastroju gniewnym przeceniali stopień winy innych osób

Irracjonalność

• system afektywny umożliwia szybkie i z reguły adaptacyjne reakcje, choć nie jest wolny od pewnych błędów

• ogólnie trudno odróżnić emocjonalną reakcję na daną sytuację od emocjonalnych pozostałości po innych niedawnych sytuacjach czy nawet od przeżyć wynikających z samego tylko przypominania sobie przeszłych wydarzeń

• w rezultacie miewamy czasem do czynienia z eskalacją emocji

• emocje prowadza ludzi do irracjonalności

• emocje ukierunkowują uwagę człowieka na obiekty związane z celami i ocenami emocjonalnej sytuacji

• uwaga zostaje w pierwszej kolejności zwrócona na to, co najważniejsze

• kompletne pochłonięcie uwagi przez czynniki afektywne może doprowadzić do dosłownego zatracenia perspektywy

• funkcjonalny aspekt wpływu emocji na przetwarzanie informacji może mieć niepożądane efekty uboczne:

Nietrafne rozpoznanie przyczyn własnych uczuć

• sama zdolność do bieżącego posługiwania się afektywnym sprzężeniem zwrotnym jest bardzo ważna dla samoregulującego się systemu wyposażonego we własne motywacje

• sprzężenie jest szczególne istotne dla procesu formułowania sądów, który ulega emocjom z taką łatwością, że trudno wręcz wyodrębnić mechanizm tego zjawiska

• jednym ze sposobów badania tego mechanizmu są eksperymenty nad rozpoznawaniem przez ludzi przyczyn własnych uczuć

• np. badani czuli się szczęśliwsi i bardziej zadowoleni z życia w dni pogodne niż niepogodne

• w dalszej części eksperymentu badani trafnie przypisujący własny nastrój pogodzie nadal go odczuwali, ale przestali go traktować jako wskaźnik poziomu zadowolenia z życia

Nastroje a emocje

• wiele badań nad wpływem afektu na formułowanie sądów dotyczyło raczej nastrojów niż specyficznych emocji, ponieważ konsekwencje tych pierwszych łatwiej jest badać

• stwierdzany w badaniach wpływ afektu na sądy zależy od tego czy badani fałszywie rozpoznają źródła przezywanych przez siebie uczuć

• jest to bardziej prawdopodobne w wypadkach niejasności źródeł rzeczywistych

• wzajemne oddziaływanie uczuć i sądów przebiega w podobny sposób niezależnie od tego jak dalece trafnie jednostka odczytuje źródła własnych emocji

Zastosowania prawidłowości „afekt jako informacja”

• zastosowanie praktyczne- metody perswazji używane przez sprzedawców, twórców reklamy, techniki zastosowane w reklamach itd.

• politycy, sędziowie umieszczeni w sadzie na podwyższeniu Sali, specyficzny wystrój banków

Efekty pośrednie a bezpośrednie

• psychologowie od dawna zakładają, że zmiany ocen obiektów są pochodnymi zmian przekonań o cechach obiektów (lub o ważności tych cech)

• badacze poznania społecznego- w jaki sposób jest reprezentowana, przechowywana i przypominana wiedza o ludziach i innych obiektach społecznych

• również czynniki afektywne pośrednio wpływają na sądy np. poprzez sposób, w jaki obiekty sądów są reprezentowane czy przypominane

• hipoteza afektu jako informacji zakłada, że emocje i nastroje wpływają na sądy także lub przede wszystkim w sposób bezpośredni

• to czy się lubi spaghetti czy nie zależy od doznań przeżytych w trakcie jedzenia a nie tylko od zmagazynowanej wiedzy na temat spaghetti

• hipoteza bezpośredniego oddziaływania doznań jako informacji pozwala przewidywać, że emocja wpływa na sąd w momencie jego dokonywania a nie tylko w chwili początkowego zapamiętywania informacji, na których ocenia się opiera

• wpływ nastroju na oceny jest niezależny od sposobu reprezentacji ocenianego obiektu

• łatwość pojawiania się afektywnych uwarunkowań deformacji ocen sugeruje, że wiele ocen i decyzji opiera się bezpośrednio na przeżyciach doznawanych w momencie ich dokonywania

• jedną z ważnych funkcji emocji jest dostarczanie informacji pozwalających na formułowanie ocen

Odczucia o charakterze nieemocjonalnym

• emocje pociągają za sobą nie tylko określone doznania, ale i myśli

• ewentualny wpływ zaktywizowanych myśli na ocenę zależy od tego czy są one doświadczane jako element własne reakcji na obiekt oceny

• fałszywa identyfikacja źródła myśli występuje wtedy, kiedy jej aktywizacja ma subtelny, nierzeczywisty charakter

• albo kiedy aktywizacja ma charakter oczywisty, ale uwaga człowieka jest rozproszona z powodu równocześnie występujących dystraktorów

Wpływ odczuć nieemocjonalnych na formułowanie sadów

• wiele spośród najczęstszych uczuć wcale nie jest emocjami

• np. uczucie głodu, zmęczenie czy mdłości o ni emocja, ale odczucia stanu ciała

• niepewność, pewność zaskoczenie- odczucia stanu naszego umysłu czy wiedzy

• te nieemocjonalne sprzężenia zwrotne mogą wpływać na sądy o charakterze niewartościującym w podobny sposób jak wpływają na nie uczucia emocjonalne

• wpływ takich odczuć na decyzje zależeć będzie od tego, jakiemu źródłu zostaną przypisane

• dostarczanie informacji i oddziaływanie w charakterze sprzężenia zwrotnego jest istotną funkcją nie tylko uczuć emocjonalnych, ale i odczuć nieemocjonalnych

Emocje a przetwarzanie informacji

• badania nad konsekwencjami nastroju wskazują, że pozytywne i negatywne przeżycia emocjonalne wzbudzają odmienne sposoby przetwarzania danych

Afekt pozytywny

• prowadzi do bardziej pobieżnego, heurystycznego przetwarzania informacji

• do posługiwania się przez ludzi skryptami, stereotypami i innymi narzędziami organizacji wiedzy

Afekt negatywny

• skutkuje bardziej systematycznym i analitycznym przetwarzaniem informacji przy pełniejszym uwzględnieniu szczegółów

Osoby w dobrym nastroju

• lepiej przypominają sobie informacje zgodne ze stereotypami i schematami

• silniej wiązkują informacje w swobodnym odtwarzaniu

• podejmują szybsze i lepsze decyzje

• ujawniają większa oryginalność w testach twórczości

• tworzą szersze kategorie obejmujące więcej konkretnych obiektów

Osoby smutne

• silniej różnicują przekonujące i nieprzekonujące argumenty zawarte w przekazach perswazyjnych

• trafniej szacują rzeczywistą wielkość korelacji zdarzeń

• lepiej rozwiązują sylogizmy niż osoby w dobrym nastroju

Schwarz (1990)

• informacje dostarczane przez afekt pozytywny i negatywny aktywizują różne rodzaje wiedzy proceduralnej

Martin (1983)

• wpływ emocji na przetwarzanie jest w istocie ukrytą prawidłowością procesu formułowania sądów

• odczucie emocji pozytywnej- twierdząca odpowiedź na pytanie o adekwatność zaktywizowanej reakcji

• nasuwające się potencjalne reakcje, łącznie z nowymi i oryginalnymi łatwiej mogą się przekształcić w rzeczywiste reagowanie

• odczucia negatywne- przesłanka odrzucenia nasuwającej się potencjalnej reakcji - więcej reakcji ulega odrzuceniu a nasze myślenie staje się bardziej analityczne i krytyczne

Emocje a zachowanie

• stany emocjonalne wiążą się z pewnymi procesami ogólnie ułatwiającymi wiele różnych zachowań bez selekcjonowania jakiegoś, szczególnego konkretnego działania

• powszechnie zakłada się ze gniew prowadzi do reakcji agresywnych, wstyd do ukrywania się itd.

• uogólnione zmiany to nie to samo, co aktywizacja konkretnego programu motorycznego

• bezpośrednie konsekwencje emocji mają charakter raczej motywacyjny niż behawioralny

• strach wzbudza motywację do uniknięcia straty czy szkody

• bezpośrednie następstwa emocji wydają się mieć charakter raczej mentalny niż behawioralny

Podsumowanie

• emocje są dwustronnie powiązane z przetwarzaniem informacji

• z jednej strony są rezultatem przetwarzania danych

• z drugiej zwrotnie oddziałują na przebieg tego procesu

• rezultatem emocji są informacje wyrażane określonymi myślami, doznaniami, mimiką, pantomimiką

• ten ich rezultat stanowi wejściową informację decyzji i na bieżąco formułowanych sądów

• emocje informują człowieka o rezultatach nieświadomej oceny istotnych w danym momencie zdarzeń

• stosownie do tych informacji człowiek może decydować o rozdziale środków pozostających w jego dyspozycji

Nico H. Frijda: Emocje są funkcjonalne- na ogół

• emocje można traktować:

1. jako przerwę w strumieniu funkcjonowania czy procesów poznawczych wskutek np. przeciążenia informacyjnego czy niedostępności takiego sposobu reagowania, który byłby adekwatny do bieżącej sytuacji

2. odziedziczone po przodkach pozostałości niegdysiejszych reakcji adaptacyjnych

3. prymitywne reakcje adaptacyjne, których funkcje mogą być znacznie lepiej spełniane przez później wykształcone i bardziej wyrafinowane zdolności umysłowe

4. można emocje traktować jako wyraz jedynie uświadomienia sobie przez jednostkę jej własnego położenia w świecie, nie zaś jako jedno z narzędzi przystosowania się do świata

• emocje faktycznie służą celom adaptacji nawet w wypadku współczesnego dorosłego człowieka

• należy dokładnie odróżnić użyteczność jakiejś funkcji psychologicznej od użyteczności jej konkretnych przejawów

• na emocje składają się dwa podstawowe aspekty:

1. ocena zdarzeń jako istotnych/ nieistotnych, przyjemnych/ nieprzyjemnych

2. wzbudzenie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań i przeżyć

Funkcja reaktywności emocjonalnej

• pojawienie się dowolnej emocji wymaga wrażliwości na jakiś określony typ zdarzeń

• emocje są świadectwem dyspozycji jednostki do oceny tych zdarzeń jako przyjemnych lub nieprzyjemnych

• wrażliwość emocjonalna wyraża bardzo podstawowy i ogólny proces oceny zdarzeń

• emocje zaś można pojmować jako proces sygnalizowania, że dzieje się coś istotnego z punktu widzenia dobrostanu jednostki oraz zadań realizowanych przez jej system poznawczy i zachowanie

• w tym sensie emocje są mechanizmem sygnalizowania istotności

• Istotność może być sygnalizowana na inne sposoby:

1. lokalne- specyficzne skojarzenia bodziec- reakcja np. odruchy bezwarunkowe

2. globalne- scentralizowane mechanizmy wywołujące ogólniejsze zmiany w systemie kontroli działania

• cele zostają odizolowane od środków

• rozbieżność między bieżącym faktycznym stanem rzeczy a celem jest sygnalizowana centralnemu układowi zarządzania działaniem

• funkcję takich sygnałów spełniają emocje

Oatley i Johnson- Laird (1987,1992)

• emocje są sygnałami o charakterze poza-przekonaniowym wzbudzanymi określoną relacją między celem a bieżącym stanem rzeczy

• cele- interesy jednostki

• każde zdarzenie budzące emocje jest jakoś związane z istotnym interesem jednostki- albo ułatwia albo utrudnia realizację

• pozytywne emocje sygnalizują, że jest się na właściwej drodze a więc mają wartość wzmocnienia

• emocje negatywne sygnalizują konieczność podjęcia jakichś działań, które służą naprawie bieżącego stanu rzeczy lub zapobieganiu nadchodzącym nieprzyjemnościom

• różne emocje negatywne sygnalizują różne rodzaje konieczności

• emocje wyraźnie pełnią funkcję nadzorowania i sterowania działaniem- są to zdarzenia sygnalizujące postępy w realizacji pożądanego celu

• mają konsekwencje dla dalszego inwestowania energii w podejmowanie działania i decydują o kontynuacji lub porzuceniu obronnego kierunku działania

Funkcje reakcji emocjonalnej

• emocje można uważać za czynnik motywujący do zachowań ukierunkowanych na radzenie sobie ze zdarzeniami, które ją wywołują

• emocje spełniają pewne funkcje w obrębie bieżącej interakcji jednostki z otoczeniem i są ukierunkowane na stworzenie zachowania relacyjnego

• motywują zachowania kierunkowane na podtrzymanie lub zmianę określonych relacji człowieka z otoczeniem

Klinger (1975)

• funkcją apatii towarzyszącej smutkowi może być ułatwienie zerwania nieudanego związku

• bierność w trakcie „przychodzenia do siebie” po zerwaniu związku umożliwia oszczędzanie energii oraz reinterpretację i nadanie biegowi spraw nowego znaczenia

• ból fizyczny- motywuje organizm do bezruchu, co ułatwia proces powrotu do zdrowia

Averill (1968)

• funkcje żalu nie wiążą się z radzeniem sobie ze zdarzeniem, które żal wywołało, lecz z antycypacją i zapobieganiem utracie w przyszłości

Bowbly (1980)

• teoria przywiązania- smutek jako czynnik motywujący wysiłki w kierunku powrotu do stanu pożądanego

• radość jest nie tylko reakcją na satysfakcję i osiągnięcia, ale stanowi też czynnik motywujące zachowania konsumacyjne (jedzenie, seks)

• wybuch radości w dużym stopniu jest przejawem zaktywizowania zasobów

• wysoki poziom aktywacji można rozumieć jako pozostałość po mobilizacji towarzyszącej poprzednim interakcjom z otoczeniem albo jako przejaw mobilizacji wywołanej niedawnym sukcesem i wzrostem oceny własnych kompetencji i możliwości

• duża część takiej aktywności relacyjnej ma charakter społeczny

• społeczne funkcje może mieć też radzenie sobie z emocjorodnymi wydarzeniami

Gomperts (1992)

• nieśmiałość można uważać za emocję wzbudzaną przez sytuacje wymagające potwierdzenia jakiejś roli czy pozycji społecznej, która motywuje zachowanie wyrażające szacunek dla społecznego zróżnicowania ról i uległość w stosunku do społecznych oczekiwań

• wstyd i poczucie winy służą jako regulatory kontaktów społecznych motywując zachowania, które zapobiegają pojawieniu się tych emocji

Emocje afunkcjonalne i dysfunkcjonalne

• emocje są elementem systemu podtrzymującego interakcje społeczne, dzięki czemu można interpretować funkcjonalnie to, co z jednostkowego punktu widzenia wydaje się jedynie dysfunkcjonalnym zaburzeniem

• lęk- środek społecznej kontroli nad zachowaniem jednostki

• pewne przejawy emocji zdają się nie pełnić żadnej funkcji, a nawet są szkodliwe i trudno je zinterpretować w języku funkcjonalnym

• emocje afunkcjonalne- smutek, żal

• apatyczny smutek pokrywa się z „wyuczoną bezradnością”

• oszczędzanie energii i zasobów łatwiej byłoby osiągnąć poprzez spokojne przeczekanie krytycznej sytuacji

• emocje dysfunkcjonalne- fobie i ataki paniki, poczucie winy bez wyraźnych powodów, stany paniki i przygnębienia w depresjach klinicznych, bezpodstawne ataki zazdrości, tęsknota

• emocje są pożyteczne jako pewien typ zjawiska, co jeszcze nie znaczy, że użyteczna jest każda pojedyncza emocja

• częstość, z jaką emocje okazują się bezużyteczne i niefunkcjonalne zależy od „nastrojenia” systemu

• użyteczność systemu jest uzależniona od stosunku trafień do błędów oraz fałszywych alarmów jak również od kosztów fałszywego alarmu

Emocje w służbie interesów jednostki

• emocja- reakcja afektywna czy antycypacja przyszłych reakcji, może być rozważana jako podstawowe źródło decyzji a także i kontroli zachowania

• zakładam niespecyficzność mechanizmów emocjonalnych z punktu widzenia interesów jednostki

• niektóre z emocji mają specyficzne funkcje jak np. autokorekcyjna funkcja poczucia winy

• przeciwdziałanie przeszkodom w wypadku gniewu lub ochrona przed zagrożeniem w wypadku strachu

• interesy -motywy, cele jednostki

• interesy można zdefiniować w kategoriach mechanizmów tkwiących u ich podłoża (głód) lub w kategoriach pożytków przystosowawczych (ciekawość)

• wiele interesów zawiera reprezentację stanów rzeczy wzbudzających emocje pozytywne lub negatywne

• afekty są wyrazem interesów

• emocje służą interesom- są sygnałem do regulacji działania i powodują określone zmiany w gotowości do pewnych działań

Wzorce zachowania emocjonalnego

• funkcjonalność poszczególnych przejawów emocji- psychicznych, fizjologicznych, doznaniowych czy behawioralnych

• reakcje mimiczne i psychofizjologiczne- użyteczne w ewolucyjnej czy historycznej przeszłości współcześnie zdają się nie pełnić żadnej funkcji, a nawet bywają dysfunkcjonalne

• dysfunkcjonalne przejawy emocji- ślepa panika, autodestrukcyjna depresja, gwałtowny gniew, nieprzezwyciężalna trema czy nadmierna, prowadząca do agresywnych ekscesów zazdrość

• są szkodliwe w wypadku natężenia krańcowego lub w pewnych szczególnych kontekstach

• pewne reakcje mimiczne są na przykład integralnymi częściami różnych afektywnych wzorców działania służących ochronie, ucieczce, atakowi

• manifestacja strachu łączy w dobie wycofanie ze skupieniem na zagrażającym obiekcie

• sparaliżowanie lękiem interpretować można jako wynikające z ostrożności zahamowanie reakcji

• inne reakcje ekspresyjne jak np. charakterystyki ruchu wyrażają bieżący poziom aktywacji

• wiele reakcji ekspresyjnych zwłaszcza mimicznych i wokalnych cechuje się znaczną skutecznością jako sygnały interpersonalne- prośby rozkazy czy groźby

Canon (1929)

• ogólna wartość przystosowawcza reakcji fizjologicznych

• fizjologiczne składniki reakcji są wyrazem mobilizowania energii przez organizm

• fizjologiczne składniki emocji są reakcjami atawistycznymi użytecznymi jedynie dla stworzeń zmuszonych walczyć, lecz nie dla współczesnych ludzi, którzy muszą jedynie wymyślać słowne zniewagi

Mandler (1984); Wynne i Solomon (1955)

• sygnalizacyjna rola zmian autonomicznych towarzyszących emocjom

Pribram i McGuinness (1975)

• ich rola w rejestracji zdarzeń i wygaszaniu reakcji na powtarzające się zdarzenia

• intensywność każdej normalnej emocji jest rezultatem dwóch procesów

• wzbudzania emocji

• ich kontroli czy hamowania

• głównym czynnikiem decydującym o hamowaniu emocji jest antycypacja negatywnych konsekwencji kontrolowanej emocji

• dysfunkcjonalne silne emocje mogą być rezultatem zaburzeń mechanizmów kontroli

• funkcjonalnie adekwatny proces może prowadzić są dysfunkcjonalnych konsekwencji wskutek przeciążenia systemu regulacji

• depresyjna apatia czy silne zaburzenia towarzyszące lękowi- niemożność poradzenia sobie nie tylko z trudną sytuacja, ale i z własnymi emocjami, jakie ona wzbudziła

• wyczerpanie zasobów energii prowadzi do rozdrażnienia i wybuchów lęku typowych dla zespołu wyczerpania a wyczerpanie możliwości radzenia sobie z sytuacją prowadzi do dysfunkcjonalnego wzorca wyuczonej bezradności

• konflikt między dwiema wykluczającymi się tendencjami do działania

• reakcje niefunkcjonalne- reakcje, które w pewnych warunkach są bezużyteczne, choć spełniają wyraźnie funkcje w innych warunkach

• czy reakcja okaże się funkcjonalna czy nie zależy od macierzy wypłat za reakcje w konkretnych sytuacjach- w sytuacjach wysokiego ryzyka strzela się bez ostrzeżenia

• hamowanie jest pożyteczne jako środek dodatkowy, który włącza się wtedy, kiedy czas na to pozwala i kiedy służy to jakiemuś celowi

Uwagi końcowe

• funkcją emocji jest sygnalizowanie zdarzeń istotnych dla interesów jednostki i motywowanie wysiłków ukierunkowanych na poradzenie sobie z tymi zdarzeniami

• funkcje te potwierdzają szczegółowe analizy zjawisk emocjonalnych, takie jak morfologiczna analiza zachowania ekspresyjnego

• żadne zjawisko emocjonalne nie ma charakteru atawizmu bezużytecznego dla współczesnego człowieka w jego obecnych warunkach życiowych

• afunkcjonalne i atawistyczne mogą być niektóre interesy decydujące o emocjonalnym znaczeniu zdarzeń

• wielokrotne występowanie emocji ma charakter afunkcjonalny czy nawet dysfunkcjonalny, co prawdopodobnie jest następstwem włączenia pierwotnie funkcjonalnych mechanizmów w warunkach, które nie sprzyjają ich wykorzystaniu np. w wypadku przeciążenia organizmu

• część wypadków dysfunkcjonalności emocji jest też zapewne wynikiem zaburzeń mechanizmów wzbudzania i kontrolowanie emocji

Robert W. Levenson: Funkcjonalne podejście do ludzkich emocji

• w sensie psychologicznym emocje prowadzą do zmian uwagi, przesunięć w hierarchii i reakcji oraz do aktywizacji sieci skojarzeniowych w pamięci

• w sensie fizjologicznym emocje prowadzą do szybkiego zorganizowania reakcji różnych systemów biologicznych (wyraz mimiczny, napięcie mięśniowe, głos, autonomiczny układ nerwowy, układ hormonalny) i pojawienia się zmian umożliwiających organizmowi skuteczne zachowanie

• emocje przechowują też wrodzone i wyuczone wpływy środowiska oraz decydują zarówno o podobieństwie jak i o zróżnicowaniu jednostek, grup, kultur

Funkcje intrapersonalne

Koordynacja systemów reagowania

• reakcja emocjonalna zawiera trzy rodzaje przejawów:

1. subiektywne doświadczenie, na które składa się fenomenologiczne doznanie emocji, spostrzegane doznania fizyczne i skojarzone z nimi wspomnienia

2. zachowanie, na które składają się mimika, pantomimika i ton głosu

3. reakcje fizjologiczne- reakcje somatyczne wywołane działaniem autonomicznego i centralnego układu nerwowego oraz układu hormonalnego

• jednolita i skuteczne reakcja emocjonalna wymaga znacznej koordynacji i zorganizowania

• każdy z systemów składających się na emocję (subiektywny, behawioralny i fizjologiczny) zawiera własne mechanizmy kontrolne zdolne do niezależnego funkcjonowania

Zmiana hierarchii reakcji

• emocje mają zdolność do aktywizowania pewnych zachowań, które normalnie znajdują się u dołu hierarchii behawioralnych

• emocje mają jedyną w swoim rodzaju zdolność do wyłączania w jednym momencie całości doświadczeń nagromadzonych w trakcie życia, wpływów kultury i wychowania, odsłaniając wspólny mianownik ludzkich reakcji

Wsparcie fizjologiczne

• najważniejsza funkcją emocji jest wprowadzenie organizmu w stan, który optymalnie wspiera pożądaną w danej sytuacji reakcję

• stan taki wymaga współdziałania różnych systemów- somatycznego, autonomicznego, centralnego

• każdy system składa się z odrębnych podsystemów

• zdolność emocji do koordynacji aktywności tych różnych systemów ma daleko idące implikacje dla naszej umiejętności przystosowania i przetrwania

„Skróty” w przetwarzaniu informacji

• emocje umożliwiają nam dostęp do prostszych i nielicznych, ale mniej czasochłonnych sposobów przystosowania

• racjonalna myśl i emocja- typowe jest raczej ich współdziałanie niż konflikt

• zdarzają się niekiedy konflikty między emocją a racjonalnym myśleniem

• prymitywniejszy system emocjonalny często bierze górę

• emocje pozwalają odłożyć na bok przetwarzanie informacji, które może być zbyt kłopotliwe i zbyt obsesyjne a w konsekwencji może nie prowadzić do jednoznacznych wniosków

Funkcje interpersonalne

Komunikacja i kontrola

• wyrażanie emocji poprzez mimikę, pantomimikę, ton głosu i gesty spełnia ważną funkcję komunikowania naszych stanów emocjonalnych innym ludziom

• z jednej strony umożliwiają innym zorientowanie się w tym, co czujemy z drugiej zaś wpływają na ich zachowanie

Ustalanie naszej relacji z innymi osobami, ideami i obiektami

• oddziałując na wszechobecne procesy dążenia do obiektów i ich unikania, emocje popychają nas w kierunku jednych obiektów a odpychają od innych

• w ten sposób umożliwiają one ustabilizowanie i zorganizowanie tego, co definiuje nas jako jednostki a mianowicie społecznej sieci przyjaciół i wrogów, sympatii i antypatii oraz naturalnego poczucia dobra i zła

Przechowywanie wpływów ewolucji, uczenia się i kultury

• biokulturowy model emocji- zakłada współoddziaływanie wpływów czynników wrodzonych i uczenia się

• emocje są rezultatem transakcji organizmu z jego wewnętrznym i zewnętrznym organizmu

• w modelu tym oddziaływanie wrodzone zilustrowane są związkami między prototypem emocji a wzbudzonymi tendencjami reagowania

• w dziedzinie oceny poznawczej kultura odgrywa potężną rolę wpływając decydująco na znaczenie, jakie nadajemy przeżywanym doświadczeniom

• w dziedzinie czynników kulturowych reguły okazywania emocji wpływają na sposób okazywanie przez nas uczuć reguły odczuwania wpływają na sposób ich doświadczania i nazywania

Podsumowanie

• emocje są jedną z głównych ścieżek wyrażania się wpływów zarówno czynników dziedzicznych jak i środowiskowych

Klaus R. Scherer: Emocja służy odłączeniu reakcji od bodźca

Hebb (1949)

• człowiek jest najbardziej emocjonalny spośród wszystkich zwierząt stopień emocjonalności wydaje się skorelowany z filogenetycznym rozwojem centralnego układu nerwowego

• społeczno- kulturowe mechanizmy kontroli, maskujące wysoki poziom ludzkiej emocjonalności

• w górę drabiny ewolucyjnej- zdolność do przetwarzania bardziej skomplikowanych wzorców stymulacji z otoczenia, równoczesne występowanie różnych tendencji motywacyjnych, duża plastyczność zachowania oraz opieranie się interakcji międzyosobniczych na organizacji społecznej

• emocja pośredniczy między stymulacją środowiskową a zachowaniem toteż można przyrównać ja do urządzenia interface

• istnienie również nieemocjonalnych reakcji na stymulację zewnętrzną wskazuje ze organizmy są wyposażone i w inne rodzaje łączników np. odruchy

• szczególną rolą emocji jest funkcja inteligentnego łącznika pośredniczącego między wejściem a wyjściem na podstawie tego, co jest najważniejsze dla organizmu w danym momencie

• mechanizm ten dokonuje oceny nadchodzącej informacji opierając się na sytuacyjnie ważonym oszacowaniu istotności zdarzeń dla kluczowych potrzeb i celów organizmu oraz przygotowuje odpowiednie działanie przystosowawcze [ale brednie]

Tomkins (1984)

• emocje jako amplifikatory (nasilacze) motywów

Frijda (1988)

• emocje jako systemy realizacji interesów organizmu

Panksepp (1982); Buck (1985)

• opierają się na motywacyjnym oddziaływaniu emocji

• emocje służą odłączeniu reakcji od bodźca

• kluczowymi własnościami emocji są dwie zalety tego odłączenia

• pomiędzy oceną bodźca a reakcją pojawia się pewien odcinek czasu- okres latencji

• stosowna do bodźca reakcja jest z góry przygotowana i może nastąpić bardzo szybko

• im krótszy jest okres latencji tym silniejsza emocja

• zachowanie emocjonalne należałoby uważać za „racjonalne” w sytuacjach nagłej potrzeby

• emocje zapewne działają zwykle w ten sposób, że początkowa ocena zdarzenia prowadzi do natychmiastowych zmian neurofizjologicznych owocuje gotowością do określonego rodzaju reakcji, które jednak nie zostają natychmiast wykonane

• okres latencji miedzy początkową oceną zdarzenia a reakcją jest optymalnie wykorzystywany do przygotowania reakcji

• pożytki płynące z okresu latencji- umożliwienie bieżącej analizy zdarzenia bodźcowego

Lazarus (1966)

• „wtórna ocena poznawcza”

• w rzeczywistości ocena ta wydaje się procesem ciągłym, obdarzonym aż do końca możliwością zmiany ostatecznego wyniku w postaci reakcji emocjonalnej

• okres latencji- umożliwia organizmowi zakomunikowanie innym własnych ocen i intencji

Darwin

• podkreślał kluczową rolę ekspresji emocji jako sygnałów intencji behawioralnych oraz ich rolę w przebiegu interakcji społecznych

• dobór naturalny preferował takie sposoby wyrażania emocji, które są szczególnie skuteczne jako komunikaty dla innych osobników gatunku

• okres latencji umożliwia też organizmowi wewnętrzne śledzenie procesów oceny bodźca i własnej reakcji, zmian we własnym organizmie i w ekspresji przeżywanej emocji

• śledzenie procesów pełni dwie funkcje

• skupia uwagę na nierozwiązanej sytuacji wymagającej jakiejś reakcji adaptacyjnej

• pozwala zintegrować informacje o zdarzeniach wewnętrznych i zewnętrznych umożliwiając ich reprezentację w pamięci, co ułatwia uczenie się

Lee Anna Clark i David Watson: Funkcjonalne i dysfunkcjonalne reakcje uczuciowe

• funkcje emocji można z grubsza podzielić na te, które mają podstawowe znaczenie ewolucyjne i na funkcje o bardziej współczesnym rodowodzie

• Uniwersalne funkcje emocji

• trzy typy funkcji emocji dotyczące:

1. systemów sygnalizacji

2. mobilizacji zasobów

3. zachowania zasobów

• emocje służą jako wyraziste bodźce wewnętrzne, wzbudzone wydarzeniami zewnętrznymi i uwrażliwiające organizm na potrzebę dalszego zbierania informacji lub działania

• model integracyjny- traktuje emocje i poznanie jako procesy nawzajem od siebie uzależnione

• wzbudzenie emocji czyni sytuację bardziej wyrazistą dla organizmu i wymagającą skupienia na niej uwagi, dzięki czemu reakcje emocjonalne na zdarzenia polepszają przystosowanie organizmu

• dlaczego organizmy w ogóle wykształciły taki podwójny poznawczo- emocjonalny system reagowania:

1. podwójny system zachowuje zarówno natychmiastowość reagowania limbicznego jak i plastyczność wynikająca z uwikłania procesów poznawczych wyższego rzędu

2. podwójny system umożliwia rozsądne używanie procesów poznawczych wyższego rzędu

• druga funkcja emocji to mobilizacja zasobów

• emocjom towarzyszą reakcje fizjologiczne stanowiące potencjał do określonych działań

• emocje nie tylko wpływają na zasoby wewnętrzne organizmu, ale wiążą się też z gromadzeniem zasobów wewnętrznych

• smutek czy rozpacz- wydaje się spełniać funkcję utrzymania posiadanych zasobów

• jeżeli przedłużająca się aktywność nie prowadzi do sukcesu adaptacyjną strategią jest redukcja wysiłku i wycofanie się z dalszych działań

Depue, Krauss i Spoont (1987)

• zintegrowany system biobehawioralny, którego zakres funkcjonowania ograniczają dwa krańce- od wysokiego do niskiego poziomu energii

Czy istnieją dysfunkcjonalne emocje?

• to nie emocja same w sobie są dysfunkcjonalne, lecz tylko ich pewne właściwości jak nasilona częstość, natężenie i czas trwanie emocji negatywnych bądź też osłabienie tych parametrów w wypadku emocji pozytywnych

Zaburzenia lękowe

• reakcje te mają charakter normalny i adaptacyjny o ile w jakiś rozsądnych granicach czasowych następuje przywrócenie równowagi emocjonalnej

• w pewnych warunkach powrót do normalności ulega zahamowaniu i te reakcje emocjonalne nabierają dezadaptacyjnego charakteru

• w niektórych wypadkach doświadczenia urazowe mogą prowadzić do nieadekwatnego nasilenia reakcji na następujące potem zdarzenia emocjorodne

• duże różnice indywidualne w reakcjach na stresory

• osoby reagujące dezadaptacyjnie częściej odznaczają się określonymi cechami osobowości takimi jak wysoki poziom neurotyzmu i emocjonalność negatywna

Seligman (1971)

• hipoteza „przygotowania”

• podstawą fobii jest wrodzona skłonność do reagowania strachem na pewne rodzaje obiektów

Behawioryści

• fobie wykształcają się na mocy połączenia mechanizmu warunkowania klasycznego i instrumentalnego

• zaburzenie to stanowi rezultat interakcji pewnych właściwości biologicznych i psychicznych w szczególności wzrostu wydzielania norepinefryny i nadwrażliwości na doznania fizyczne

• ta nadwrażliwość ma dwa aspekty:

• nasiloną skłonność do zauważania doznań fizycznych i skupiania się na nich

• tendencję do błędnego interpretowania normalnych odczuć jako nienormalnych a w konsekwencji do reagowania na doznania fizyczne niepokojem i lękiem

• zespół temperamentalnego neurotyzmu- negatywnej afektywności

• podwójne, fizjologiczne i psychiczne skłonności do ataków ostrego lęku stanowią elementy tego samego zintegrowanego systemu reagowania

• napady ostrego leku stanowią w istocie reakcję lękową, która stała się dysfunkcjonalna wskutek uszkodzenia psychofizjologicznego systemu sygnalizowania niebezpieczeństwa

• zespół uogólnionego niepokoju- przedłużający się stan umiarkowanie silnego niepokoju pod nieobecność sytuacyjnych stresorów

• u podłoża zaburzeń tkwi temperamentalny neurotyzm i emocjonalność negatywna

• cechują się znaczną stałością w czasie i dziedzicznym charakterem

• zespół uogólnionego niepokoju bardziej niż inne zaburzenia emocjonalne jest podatny na efekt kumulowania się oddziaływań środowiskowych

Zaburzenia depresyjne

Beck (1987)

• hipoteza- depresja jest częścią mechanizmu psychobiologicznego spowolnienia w odpowiedzi na oczekiwany brak pozytywnego wzmocnienia

Depue (1987)

• pewien behawioralny system regulujący poziom pozytywności emocji i poziom aktywności behawioralnej, społecznej i poznawczej

Fox i Davidson (1984)

• korowy model aktywności emocjonalnej, w którym pozytywne reakcje emocjonalne są pojmowane jako przejaw tendencji do zbliżania się, podczas gdy negatywne stany emocjonalne- jako przejaw tendencji do aktywnego unikania

• zmiany poziomu energii stanowią podstawowy składnik każdego z tych modeli a dzienne i sezonowe wahania poziomu aktywności- zbliżania się mogą stanowić mechanizm zachowywania energii

• modele te pozostaną w zgodzie z naturalnie cykliczną istotą depresji, której natężenie rośnie i opada w miarę upływu czasu

• depresja stanowi pewne dysfunkcjonalnie przedłużone spowolnienie normalnie cyklicznego systemy emocjonalności pozytywnej- zbliżania się

• cyklofrenia- psychoza maniakalno- depresyjna- okresy dysfunkcjonalnej nadaktywności

• lit- wpływa na przebieg dobowego rytmu aktywności ciała

• depresja jednobiegunowa- biologiczne podstawy są słabiej poznane

• zaburzenia lękowe i depresyjne często ze sobą współwystępują

• typowa sekwencja reakcji na stresor polega na początkowym pojawianiu się strachu i lęku, które są następnie zastępowane przez smutek bądź depresją lub z nimi łączone

• lęk wiąże się głównie z neurotyzmem i afektywnością negatywną, podczas gdy depresja łączy się zarówno z nasileniem afektywności negatywnej i osłabieniem afektywności pozytywnej

• źródłem depresji jest normalnie przystosowawcza reakcja na porażkę w radzeniu sobie z zagrażającym otoczeniem

• organizm zaprzestaje wysiłków i biernie wycofuje się z sytuacji

• kiedy system pozytywnej aktywacji znajduje się w biernym nadirze może to hamować funkcjonowanie systemu aktywacji negatywnej

• depresja jako pewna strategia zachowania energii

• depresja- składnik pewnego większego biobehawioralnego systemu aktywacji pozytywnej, obdarzonego zdolnością do samoistnej fluktuacji

12

---