Ekman - Natura emocji
Cz. 1
Averill
Emocje przynajmniej po części są kształtowane przez ukryte teorie, nadające znaczenie pojęciom używanym do opisu. Dowolna emocja (lub pojęcie opisujące emocje) może być bardziej podstawowa od innych na wiele różnych sposobów. Z powodu wielości możliwych znaczeń „podstawowości”, z których każde jest w jakiś sposób zasadne koncepcja emocji podstawowych jest źródłem raczej zamieszania niż jasności. Miast ograniczać sens podstawowości do jednego z możliwych znaczeń lepiej uczynimy w ogóle rezygnując z tego pojęcia.
Prototypowość
W schematach poziomych wszystkie kategorie są sobie równe. Istnieją jednak przedmioty uważane za bardziej podstawowe w znaczeniu reprezentatywne niż inne dla danego rodzaju (przykład wróbla). Bycie podstawowe w tym sensie to prototypowość.
Ludzie klasyfikują obiekty nie na podstawie warunków koniecznych i wystarczających (czyli istoty kategorii) lecz opierając się na ich podobieństwie do pewnego prototypu. Większość obiektów naturalnych nie ma esencji - istoty, czyli warunków koniecznych i wystarczających, których wymaga definiowanie klasyczne.
Jeżeli esencjalną cechą emocji jest np. pobudzenie fizjologiczne to przebieg emocji w czasie powinien się pokrywać z przebieg czasowym pobudzenia fizjologicznego. Emocja nie może bowiem trwać dłużej od swej esencjonalnej wartości. Prototypy służą jako podstawa do rozpoznawania czy identyfikacji reprezentantów kategorii.
„Rodzinne podobieństwo” Wittgensteina. Jeden członek rodziny może być bardziej dal niej reprezentatywny niż pozostali, ale niekoniecznie musi być ważniejszy.
Charakter politetyczny (Sokal i Sneath) - nie wszyscy danego gatunku muszą podzielać jakaś jedną wspólną właściwość (esencje). Emocje mają charakter politetyczny.
Stopień klasyfikacji
Klasyfikacje wielostopniowe - porównania między różnymi poziomami hierarchii pojęć. Poziomy
4. Klasa nadrzędna,
3. Klasa ogólna,
2. Typ szczegółowy,
1. Podtyp, odmiana.
Wg Mervis i Rosch podstawowy poziom w hierarchii jako poziom, na którym zmaksymalizowana jest informacyjna wartość wiązek właściwości. Na tym poziomie wewnątrzkategorialne podobieństwo obiektów ulega maksymalizacji w stosunku do ich podobieństwa międzykategorialnego.
Uporządkowania hierarchiczne mogą się opierać na inkluzji klas lub na relacji całość-część. Oba są uzasadnione jednak każdy służy innym celom. W wypadku relacji całość-część orzekanie o podstawowości nie ma sensu. Przyjmijmy że emocje są zorganizowane na zasadzie inkluzji klas.
Synekdocha - występuje kiedy ogólny termin zostaje użyty do oznaczenia klasy nadrzędnej lub na odwrót. Są to figury retoryczne, także w dziedzinie emocji, gdzie tym samym terminem często określamy zarówno pewną klasę uczuć jak i jakieś szczególne odmiany.
Platchnik oraz Oatley argumentują, że emocje podstawowe to te położone najniżej w hierarchii, to znaczy takie, których nie można już rozłożyć na emocje bardziej elementarne. Rivera natomiast za podstawowe uznaje te najbardziej inkluzywne, położone najwyżej w hierarchii.
Zasady organizacji
Emocje zostaj zorganizowane w spójne syndromy lub systemy zachowania. Można wskazać trzy rodzaje takich zasad: biologiczne (informacja zakodowana genetycznie), społeczne (reguły i inne wytwory kultury) i psychologiczne (schematy i struktury wiedzy). W organizacji zachowania funkcja wyprzedza formę. Emocja może być doniosła dla przetrwania gatunku (kryterium biologiczne - wg Averilla podstawowe), dla społeczeństwa (kryteria społeczne), lub dla „ja” człowieka (kryteria psychologiczne). Emocje podstawowe powinny mieć charakter uniwersalny w obrębie całego gatunku ludzkiego. Emocje uwarunkowane kulturowo, syndromy emocjonalne są nie tylko tworzone przez reguły społeczne ale też same stanowią definicyjną cechę kultur czy okresów w dziejach kultury. Kiedy jakaś odstawowa emocja zdominuje życie jednostki nazywanna bywa pasją lub monomanią.
Ekman
Emocje wykształciły się ze względu na ich wartość adaptacyjną w rozwiązywaniu podstawowych zadań życiowych. Oatley i Johnson-Laird - emocja popycha nas w tym kierunku który w trakcie ewolucji lepiej nam służył. Tobby i Cosmdies nazywają rolę ewolucji w zrozumieniu naszych dzisiejszych emocji przeszłością przodków - to specyficzność emocji odróżniająca je od innych zjawisk psychicznych.
Właściwości emocji wywodzące się z ich ewolucyjnej genezy:
Automatyczna ocena sytuacji - mechanizm oceny jest zdolny do funkcjonowania z wielką szybkością, automatyczny, skonstruowany w sposób umożliwiający szybkie zwracanie uwagi na pewne bodźce. Czynniki poznawcze odgrywają istotną rolę w wyznaczaniu treści powstałej emocji.
Niezmienniki w zdarzeniach poprzedzających pojawienie się emocji - Znaczeniem sytuacji, w którym organizm aktualnie się odnajduje jest w istocie struktura sytuacji powtarzających się w przeszłości jego przodków. Organizm jest przygotowany do reagowania sytuację, które miały miejsce w przeszłości gatunku. Konteksty wywołujące określona emocję mają pewne wspólne niezmienne elementy pomimo indywidualnych i kulturowych różnic w społecznym uczeniu się.
Naczelni - emocje można zaobserwować także u innych naczelnych,
Szybkie wzbudzanie - Emocje bywają wzbudzane tak szybko, że mogą pojawić się zanim człowiek się zorientuje, iż został wzbudzone.
Krótkotrwałość - Typowa długość trwania emocji to kwestia minut lub sekund.
Powstawanie mimowolne - nie jesteśmy w stanie wybrać przeżywanej emocji
Zróżnicowanie wzorców reagowania fizjologicznego - emocje gniewu, strachu i wstrętu cechują się specyficznym dla siebie wzorcami pobudzenia AUN. Stemmler stwierdził że wzorzec pobudzenia AUN zależy od sposobu wzbudzenia emocji. Określone wzorce reagowania AUN rozwinęły się w trakce ewolucji, ponieważ promowały one wzorce reakcji motorycznych, związane z funkcją adaptacyjną. Każdej emocji podstawowej towarzyszy specyficzna aktywność CUN.
Sygnał - udało się na razie zidentyfikować dla gniewu, strachu, wstrętu i smutku.
Rodzina emocji - każda emocja nie jest odrębnym stanem, lecz rodziną stanów pokrewnych. Każdy członek podziela z innymi osiem własności. Każda rodzina emocji tworzy pewien rodzaj tematu z wariacjami. Temat to własności charakterystyczne dla członków danej rodziny, wariacje to rezultat indywidualnych różnic miedzy emocjami i zróżnicowania kontekstu pojawiania się tych emocji. Tematy są wytworem ewolucji, wariacje zaś to rezultaty uczenia się.
Wszystkie emocje maja podstawowy charakter gdyż każdą cechuje przynajmniej 7 własności.
Panksepp
Emocja podstawowa to realizacja programu genetycznego. Wiele możliwości realizuje się tylko w specyficznych środowiskach. Wiele potencjałów behawioralnych systemu nerwowego ma charakter wrodzony, choć wszystkie muszą być wystawione na wpływy środowiskowe, aby osiągnąć koordynację i precyzję.
Emocje wypsażają organizm w dość złożone potencjały behawioralne (tzn. tendencje instynktowne) oraz podłoże kierujące indywidualnym nabywanie doświadczenia. Jesteśmy wypełnieni emocjonalnymi instynktami równie mocno jak niższe zwierzęta, ale z powodu powiekszonej kory mózgowej nie jesteśmy tak dalece poddani dyktatowi owych instynktów - mamy większą liczbę wyborów.
Większość gatunków cechuje się wrodzoną zdolnością emocjonalnego reagowania na pewne specyficzne rodzaje stymulacji sensoryczno - percepcyjnej. Podstawowy charakter mają również motoryczne reakcje towarzyszące emocjom. Istota emocji pokrywa się w wielkiej nerwowej sieci pośredniczącej, między stymulacja wzbudzającą emocje reakcjami, które je wyrażają. Miejscowe pobudzenie określonych okolic kory mózgowej wywołuje bardzo podobne reakcje emocjonalne u różnych gatunków zwierząt. Emocje podstawowe to te, które wymieniamy najczęściej.
Rodzaje procesów afektywnych:
Najprostsze reakcje emotywne, niemalże automatyczne.
Typowe emocje mające u swego podłoża pobudzenie sensomotorycznych mechanizmów mózgowych, dzięki czemu stany te i ich konsekwencje trwają dłużej od wzbudzających je bodźców.
Systemy odpowiedzialne za różne uczucia wyższe, które pozostają w większości uwewnętrznione.
Emocja podstawowa to rezultat funkcjonowania spójnego systemu mechanizmów mózgowych. Jedna z ważniejszych właściwości jest zdolność do planowania i koordynacji działania dużej liczby systemów zarządzających reakcjami w odpowiedzi na specyficzną stymulację bodźcową.
Mózgowe mechanizmy emocji wpływaja na intensywność emocji na zasadzie zmasowanego pobudzenia wielu neuronów.
Mózgowe mechanizmy emocji mają też samoistną zdolność do hamowania funkcji mechanizmów antagonistycznych, a zarazem do pobudzania funkcji synergicznych.
Scherer
Przegląd dowodów na istnienie emocji podstawowych.
Nazwy werbalne - większość emocji uznawanych za podstawowe ma swoje nazwy niemal we wszystkich głównych językach świata.
Mimiczne wyrazy emocji - prototypowe na gruncie kultury zachodniej wyrazy mimiczne różnych emocji są dobrze rozpoznawane w krajach niezachodnich.
Sytuacje wywołujące emocje - określone sytuacje lub zdarzenia wywołują podobne emocje w różnych kulturach. Nie same sytuacje wzbudzające emocje maja charakter uniwersalny, lecz uniwersalen są wzorce ich oceny wyrażające znaczenie pewnych wydarzeń dla jednostki. Różnice indywidualne w obrębie tej samej kultury są jeszcze bardziej uderzające od różnic międzykulturowych.
Rdzeń emocji:
Ekman upatruje rdzeń w tym co uważa za ograniczoną liczbę typowych wyrazów mimicznych opierających się na programach neuromotorycznych.
Panksepp zakłada istnienie wrodzonych ściezek neuropsychologicznych.
Lazarus postuluje istnienie tematów, natomiast teoretycy prototypowej struktury emocji odwołują się do wyników analiz skupień bądź czynnikowych.
Emocje to sekwencja wzajemnie powiazanych i zsynchronizowanych zmian wszystkich subsystemów organizmu (przetwarzania informacji - poznania; pobudzenia fizjologicznego - AUN; wykonania - motywacji; dziłąnia - CUN; monitorowania - subiektywnego odczuwania) w odpowiedzi na ocenę zew. lub wew. bodźca.
Proces synchronizacji jest kumulatywny,
Emocja to epizod, w trakcie, którego różne składniki ulegaja synchronizacji lub desynchronizacji. Skumulowane zmiany zależ od licznych sprzężeń zwrotnych i antycypacyjnych oraz od zmian w stale dokonywanej ocenie sytuacji. Epizody emocjonalne są równie zmienne jak owe uzależnione od stale dokonywanej oceny kumulatywne wzorce synchronizacji.
Pięciofazowa sekwencja oceny bodźca:
Czy bodziec jest nowy?
Czy bodziec jest przyjemny?
Jak wpływa na realizację celów?
Czy można sobie z nim poradzić?
Jak się ma do własnego „ja” oraz norm?
Rezultat każdej fazy oceny bodźca powinien zaowocować wzbudzeniem odpowiedniej reakcji adaptacyjnej w innych systemach organizmu.
Wiele składników emocji ma charakter wrodzony i są one wspólne dla człowieka oraz innych gatunków, a zatem mają charakter uniwersalny.
Pojecie emocji modalnych
EMOCJE MODALNE - pewne kombinacje pięciu rodzajów ocen są bardzo częste u różnych organizmów i prowadzą do specyficznych, powtarzalnych wzorców zmian stanu emocjonalnego. Cechują się typowymi wzorcami oceny i odpowiadającymi im wzorcami ekspresji, pobudzenia autonomicznego, tendencji do działania i stanów subiektywnych.
Rola nazw werbalnych
Naturze zjawisk towarzyszy po części ich wyposażenie w kategoryzacje językowe i prototypowe reprezentacje obiektów, wyrażanych przez te nazwy.
Istnieje subsystem monitorowania przez organizm zachodzących w nim samym zmian. Świadoma część systemu monitorowania może odzwierciedlać liczne aspekty skłądnikó procesu emocjonalnego, takich jak ocena sytuacji, itp.
Przypisywanie nazwy jest niezależne od samego procesu emocjonalnego i całości doświadczania emocji.
Shweder
Nazwy emocji są nazwami szczególnych schematów interpretacyjnych o skryptowej strukturze narracyjnej, przypominające opowiadanie, które to schematy, mogą, choć nie muszą, być używane przezludzi do nadawania znaczenia i postaci własnym odczuciom somatycznym i afektywnym. Alternatywne schematy diagnozy stanów somatycznych i afektywnych to także: „choroba”, „czar”, „cierpienie moralne”.
Nie ma takich nazw emocji, które pozostawałyby niezależne od wpływów różnic językowych i kulturowych. Nie jest jasne, jakie warunki powinna zawierać definicja emocji.
Emocje nie są obiektami naturalnymi, są wykraczającymi poza doświadczenie skryptami czy opowiadaniami. Emocje podstawowe nie istnieją, ponieważ nazwy emocji nie maja charakteru prostego, lecz złożony i są rozkładalne na prostsze czy bardziej pierwotne elementy.
Czego dotyczy teoria emocji podstawowych?
Emocje są złożonymi strukturami narracyjnymi (wzorcami opowiadania), nadającymi postać i znaczenie odczuciom somatycznym i afektywnym, doznaniom ciałą i duszy. W każdym uczuciowym opowiadaniu doświadczenia somatyczne i afektywne przedstawiane są, jakiegoś dotyczącego „ja” stanu świata, prowadzącego do pewnego planu.
Emocja jest całym opowiadaniem, jednością zawierającą zarówno wydarzenia somatyczne (zmęczenie, ból w piersiach) jak i afektywne (panika, poczucie pustki), doświadczane jako rodzaj spostrzeżenia (utraty, zagrożenia) powiazanego z pewnym rodzajem planu działania (zaatakować, wycofać się, ukryć się).
Emocje należy traktować jako interpretacyjno-symboliczny aspekt doświadczenia somatycznego i afektywnego. Emocje oznaczają Re-prezentację doświadczenia somatycznego i afektywnego nie jako odczuć, ale jako spostrzeżeń i planów. Emocja jest odczuciem aktywizującym program ochrony samooceny. Jest to doświadczenie somatyczne lub afektywne obarczone pewną misją. Zdolność do odczuć jest podstawową właściwością normalnego, ludzkiego funkcjonowania.
Emocje są interpretacyjnymi czy symbolicznymi schematami integrowania somatycznego lub afektywnego doświadczenia w jedna historię, która zawiera pewne spostrzeżenia i plany.
W skali świata czy historii ludzkości najczęstsze wydaja się trzy rodzaje potocznych teorii doświadczenia somatycznego i afektywnego: (1) teorie choroby (biochemiczne), (2) teoria czarów (interpersonalna), (2) teorie cierpienia (moralne).
Jedną z ważnych funkcji odczuć może być oddziaływanie w charakterze systemu sprzężeń zwrotnych na poziomie indywidualnej świadomości tak, że jednostka uwrażliwiona zostaje na swoją kondycję w otaczającym ją świecie.
Wszystko to nie przeczy istnieniu pewnych podstawowych warunków angażujących ludzkie „ja”, podstawowych odczuć somatycznych, podstawowych odczuć afektywnych, podstawowych planów regulacji własnego zachowania, podstawowych emocji.