Wstęp

Pierwszy kontakt z nauczycielem jest dla dziecka niezwykle ważny. Pojawia się bowiem w życiu małego człowieka ktoś, kto przez wiele lat będzie miał na niego znaczący wpływ. Ma szczęście, jeśli trafi na dobrego nauczyciela, czyli takiego, który z jednej strony umie zbudować autorytet i zdobyć szacunek uczniów, z drugiej zaś nie boi się przyznać do błędu czy niewiedzy.

Natomiast na pewno nieszczęściem będzie dla niego zły nauczyciel, który występuje z pozycji nieomylnego i w zarodku dusi wszelkie próby uczniowskiej samodzielności.

Co to jest powołanie, zawód, praca?

Powołanie- potocznie posiadanie określonego daru do wykonywania danej czynności przez większą część życia. Czynność tę wykonuje się bardziej

z pobudek altruistycznych niż finansowych, choć te drugie mogą mieć również znaczenie. Można również mieć powołanie do pracy, którą się wykonuje. Powołanie jest to poczucie misji i wewnętrzne przekonanie że w życiu spełnisz się właśnie w tej, a nie w innej roli. Powołanie się po prostu czuje albo i nie. Tego nie powinno się w sobie „wypracowywać”, bo w pewnym momencie orientujemy się, że to, co w życiu robimy, nie jest ty, co przynosi nam satysfakcję. Powołanie nie jest nakazem, tylko pewną propozycją, z której możemy skorzystać, którą możemy przyjąć i wypełnić. Wymaga od nas intensywnej pracy, podjęcia (często) dużego wysiłku, wielu wyrzeczeń, lecz praca, trud i poświęcenie w efekcie prowadzą do przeżywania jeszcze większej radości. Propozycja jaką często otrzymujemy i realizujemy, powoduje, że nasze życie staje się bardziej udane i szczęśliwe. Ważne jest, aby każdy z nas poznał zawartość swojej „kartoteki” z projektem życia i realizował ją według planów.¹

Zawód- jest to zespół czynności wyodrębnionych w ramach społecznego podziału pracy, wymagający przygotowania (kwalifikacji), wykonany przez jednostkę stale lub dorywczo i stanowiący dla niej źródło utrzymania. Zawód wyuczony - zespół czynności, do których wykonywania jednostka uzyskała przygotowanie teoretyczne i praktyczne wybór zawodu wyznacza miejsce w społeczności, podziale pracy w skali prestiżu, określa przyjmowane systemy wartości, wzory zachowania, wpływy na aspiracje i ambicje życiowe.²

Pojęcie zawód- to jedno z wielu pojęć używanych przy opisywaniu sytuacji społecznej i ekonomicznej ludzi. Zawód stanowi przedmiot zainteresowania przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych.

Zawód jest swoistym rodzajem aktywności, wyznaczającej jednostce określoną pozycję społeczną i posiada wartość rynkową. Zawód jest wykonywany przez jednostkę dla osiągnięcia stałego dochodu, a aktywność zawodowa stanowi obowiązek narzucany z zewnątrz, jako niezbędny warunek życia w społeczeństwie. T.Scharmann zawodem nazywa dobrowolne i możliwie systematyczne świadczenie usług oparte na uzdolnieniach i upodobaniach, wyuczone

i wyspecjalizowane, a przy tym odpłatne, które jako funkcja gospodarki zorganizowanej na zasadzie podziału pracy służy zaspokajaniu materialnych

i duchowych potrzeb społeczeństwa. Zawód jest więc czynnością jednostki

i decyduje o miejscu, jakie zajmuje ona w strukturze społecznej.

W najczęściej spotykanych definicjach, przyjmuje się, że zawód- to wewnętrznie spójny system czynności skierowany na wytwarzaniu jakiegoś produktu lub usług zaspokajających określone potrzeby. Są to jednocześnie czynności, wymagającej określonej techniki i technologii, leżące u podstaw wyróżnienia zawodu, jako kategorii.

Przy próbach definiowania tego pojęcia napotykamy- zdaniem J. Szczepańskiego - na sporo trudności natury merytorycznej. Twierdzi on miedzy innymi, że jeżeli nawet przyjmiemy, że zawód jest systemem czynności, to wnet rodzi się pytanie o ich zakres.³

Model społecznych wizji zawodu nauczyciela, składa się z trzech zasadniczych poziomów, które są wypełnione specyficznymi komponentami.

Pierwszy poziom- budują go tradycyjne komponenty roli zawodowej nauczyciela, które wyodrębniły się już u początków istnienia tej profesji, tworząc jej cechy konstytutywne. Należą do nich poniższe:

1. Funkcja komunikacyjna;

2. Uniwersalne wartości;

3. Powołanie do zawodu nauczycielskiego;

4. Wysoki status społeczny;

Drugi poziom. Specjalistyczne wymagania stawiane nauczycielowi

i przyznawane mu prawa dotyczą czterech obszarów:

1. Funkcje nauczyciela;

2. Zasady działania;

3. Kwalifikacje zawodowe nauczyciela;

4. Ideał kształcenia;

Trzeci poziom. Powinności nauczyciela w zakresie rozwiązywania aktualnych problemów ludzkości- chodzi tu o takie obowiązki nauczyciela, których wykonywanie może służyć przygotowaniu ucznia do stawienia czoła największym bolączkom współczesności.⁴

Powołanie do zawodu nauczycielskiego.

Zawód nauczycielski należy do najstarszych zawodów na świecie i od wielu lat był przedmiotem zainteresowania psychologów, pedagogów i filozofów różnych krajów i orientacji politycznych. Zawód nauczycielski odgrywa bardzo ważną rolę.

Powierzając nauczycielowi tak istotna wartość jaka jest młody człowiek, społeczeństwo wymaga od tej grupy zawodowej szczególnych predyspozycji, a wśród nich - jako najważniejsza - dość często wskazuje tak zwane powołanie. Cecha ta w świadomości nauczyciela może odzywać się jako poczucie szczególnej misji społecznej skierowanej na realizację dużej gamy zadań edukacyjnych. Świadomość powołania jest czynnikiem dynamizującym i regulującym sposób wykonywania zawodu.

Poczucie własnej wartości w większości przypadków, znajduje swe źródło w pracy wychowawczej, opiekuńczej, społecznej i pracy z dziećmi, pojętej w większym lub mniejszym zakresie. Bywa to nauczanie przedszkolne albo początkowe, zajęcia muzyczne lub plastyczne z osobami upośledzonymi umysłowo, praca z ludźmi niepełnosprawnymi.

Nauczyciel czuje się dobrze, jest sobą, realizuje się, gdy uczy przedmiotu, w którym pewnie się czuje. Oczywiście, nie wszyscy nauczyciele maja poczucie własnej wartości jedynie w pracy zawodowej.

Powodem wybrania przyszłego zawodu są między innymi takie sprawy jak: niepowodzenia w zdobyciu innego, upragnionego zawodu, stosunki rodzinne i namowa rodziców (dzieci nauczycielskie), czasem nadzieja na długie wakacje i szybkie zatrudnienie.

W rolach społecznych pełnionych przez nauczycieli pewne elementy nie uległy większym zmianom, od stuleci są one nierozerwalnie przypisane temu zawodowi. Są też takie, które wymuszone zostały określonymi potrzebami czasu lub też zostały środowisku narzucone. Na pracę nauczycieli rzutują nie tylko warunki im współczesne, ale również cały bagaż doświadczeń przeszłości.

Jak pisze w swych rozważaniach J.Legowicz: „Pracy nauczyciela i wychowawcy zawsze towarzyszy jakaś przeszłość, jego własna przeszłość, przeszłość środowisk, z których wywodzą się młodzi i zawsze coś z niej z sobą niosą, przeszłość społeczna, kulturalna, moralno-ideowa.

Ta przeszłość nieustannie oddziałuje na proces dydaktyczno-wychowawczy w teraźniejszości.”

Najważniejszą dyspozycją kierunkową nauczyciela, zdaniem J.W. Dawida jest powołanie. Określa je jako „miłość dusz ludzkich”. W praktyce wyrażające się zdolnością udzielania swoich i uczestniczenia w cudzych stanach psychicznych. Głównym zadaniem jakie wyznaczył nauczycielowi, była praca nad doskonaleniem własnej osoby i warsztatu zawodowego.

Kulturotwórcza rolę nauczyciela J.W. Dawid pragną oprzeć na wzajemnym porozumieniu i wymianie myśli między nauczycielem a uczniem.⁵

Według Federa Gonobolina powołanie, jako silnie zaakcentowane dążenie wyrażające się w podejmowaniu określonej działalności (głównie zawodowej), przynoszącej wewnętrzną satysfakcję, pojawia się w człowieku dość wcześnie. W nauczycielskim upodobaniu według tego autora zaznacza się szczególnie upodobanie do kontaktowania się i pracy z dziećmi i wśród dzieci.⁶ Jarosław Rudniański jest podobnego zdania: sprawne wykonywanie zawodu nauczyciela, jednego z najtrudniejszych - jak sądzi - wymaga posiadania wielce specyficznej kwalifikacji, a raczej określonej cechy psychicznej. Wielu ludzi kwalifikację tę prawdopodobnie posiada lub może posiadać. [...] Nie można jej uzyskać ani w szkole średniej, ani na studiach wyższych, ani na żadnych kursach specjalistycznych, trzeba ją zdobyć samemu.⁷

J. Sztumski próbuje odpowiedzieć na pytanie, jak to się dzieje, że pomimo wiedzy o uwarunkowaniach społecznych selekcji zawodów ludzie są skłonni ulegać fantazji i mówić poważnie o powołaniach do jakiegoś zawodu? Autor ten twierdzi, że przyczyn takiej mitologizacji zawodów można upatrywać w swoistych pożytkach, jakie z tego wynikają czy też w funkcjach, jakie koncepcja "powołania" spełnia. I wśród nich wymienia:

• dążenie do poprawienia ludziom samopoczucia, zwłaszcza tym, którzy wykonują trudne, wyniszczające pod względem psychicznym i fizycznym lub niebezpieczne zawody, a przy tym niekiedy niskopłatne i nie cieszące się szczególnym prestiżem. Jeżeli mówi się o "powołaniu" np. nauczycieli, to sądzi się, że tego rodzaju "wyróżnienie" danego zawodu na tyle poprawi samopoczucie nauczycielom, iż będą łatwiej skłonni znosić ubóstwo swojej egzystencji;

• "powołanie" może służyć również wywyższeniu jakiegoś zawodu, a tym samym ludzi, którzy go wykonują (np. powołania kapłańskie);

• z "powołaniem" próbuje się też łączyć wszystko, co wykracza poza naszą wiedzę o motywach wyboru jakiegoś zawodu przez danego człowieka, zwłaszcza, gdy jest to zawód mało atrakcyjny, wymagający dużego poświęcenia, ryzyka, ofiarności, itp. cech.⁸

Kim jest nauczyciel?

Nauczyciel to ktoś, kto uczy innych przekazują im jakieś wiadomości, bądź naucza kogoś, jak ma żyć. Współczesny nauczyciel staje się tym, kto kształci, wychowuje i rozwija znajdujących się pod jego opieka uczniów.⁹

Nauczyciel uprawiający swój zawód będzie dobrym wykwalifikowanym pracownikiem, który wymusi różnymi, dostępnymi sposobami zbycie przez ucznia założonych kompetencji.

Na pierwszym miejscu znajduje się żądanie od nauczyciela, by był sprawiedliwy, lojalny, bezstronny, obiektywny, tolerancyjny, konsekwentny. Jest to grupa zalet, które powinny cechować każdego nauczyciela. Z powyższymi cechami łączą się takie, jak: wyrozumiałość, cierpliwość, komunikatywność, umiejętność, zrozumienie innych, a nade wszystko ucznia. Nauczyciel powinien być inteligentny, mądry, twórczy, kulturalny, wesoły, empatyczny, życzliwy przyjacielski, szczery, serdeczny, taktowny, umiejący znaleźć się w każdej sytuacji i mieć jej wyczucie, uczciwy, prawdomówny, solidny, punktualny, wytrwały sumienny, obowiązkowy, odpowiedzialny, wrażliwy, pracowity, odważny, otwarty, prawy, spokojny, samokrytyczny, wymagający od siebie, posiadający poczucie własnej wartości, patriota. Powinien mieć tez poczucie humoru. W sumie ma mieć rozległą wiedze i umieć ją przekazać, a mimo to chętnie dokształcać się. Postawa nauczycieli, ich zalety wady w znaczącej mierze mają związek z efektami pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły.¹⁰ Oprócz wielu pozytywnych cech, które należy przypisać nauczycielom, trzeba także zauważyć, że na uogólniony obraz nauczycielstwa składają się i takie zjawiska, jak przyjmowanie przez nauczycieli różnych zachowań typowych dla urzędniczych patologii, jak np. dogmatyzm, schematyzm w myśleniu i postępowaniu. Wielu nauczycieli stało się "wyrobnikami oświaty", ludźmi bez przekonania wykonującymi zawód. Nigdy nie brakowało w tym zawodzie ludzi sfrustrowanych, "wypalonych" i przegranych.

Czego dotyczy etyka zawodu nauczyciela?

Etyka zawodu nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury, osobistej odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości samoświadomości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy i kompetencji. Zawód nauczyciela stawia wysokie wymagania- nauczyciel znajduje się pod ustawiczna kontrolą, każde jego potknięcie jest dostrzegane i komentowane.

W zawodzie nauczycielskim można odczuwać niedosyt w sferze osiągnięć, ale trzeba umieć widzieć i planować dalekosiężnie.

Niezmiernie ważnym problemem jest rozwijanie refleksji etycznej w kształceniu nauczycieli.¹¹

Rolą nauczyciela jest zatem towarzyszenie uczniowi w procesie przemiany, w trenowaniu jego umysłu w dostrzeganiu jego osiągnięć, gdzie punktem odniesienia nie jest inna osoba, inny uczeń a wyłącznie on sam.¹²

W społecznym odczuciu zawód nauczyciela jest postrzegany jako prosty, a przygotowanie do niego nie nastręcza większych trudności. Nauczyciele stanowią dużą grupę zawodowa, ale nie cieszy się ona należnym prestiżem.¹³

Czym są oczekiwania tworzące wizje profesji nauczycielskiej?

Oczekiwania- w ogólnym ujęciu- przypuszczenia, nadzieje, pragnienia, które dotyczą oceny czyichś realnych możliwości bądź stanowią pewien plan do realizacji przez określone jednostki lub grupy. Są one spodziewanymi rezultatami czyjegoś postępowania.

Społecznie oczekiwania dotyczące zawodu nauczyciela są ujmowane jako skierowane do uczących postulaty, roszczenia, zadania i usankcjonowane normy, ujawniane przez konkretne osoby.

Człowiek w swoim życiu jest ”skazany„ na wiele ról społecznych, np. na role dziecka, kobiety lub mężczyzny, starca. Są także role, o których jednostka może decydować sama. Do nich należy rola zawodowa. ma ona charakterystyczne cechy, wyodrębnione z uwagi na określony zawód, rozumiany jako stałe wykonywanie pracy w celach zarobkowych.

Osoba wybierająca i wykonująca profesje nauczycielską uczestniczy w toku czynności zawodowych w interakcjach z innymi ludźmi uwikłanymi w proces edukacji- głównie z uczniami. Charakter tych interakcji bywa bardzo zróżnicowany, ale można dla nich znaleźć wiele wspólnych wątków. Te wspólne elementy można nazwać „charakterystyka zawodu”. Rola zawodowa nauczyciela stanowi zatem charakterystykę tej profesji w różnych jej wymiarach. Społeczne oczekiwania dotyczące zawodu nauczycielskiego są integralna częścią tak zwanej przypisanej roli zawodowej nauczyciela.¹⁴

W XIX wieku wprowadzenie obowiązku szkolnego i upowszechnienie szkoły elementarnej stały się czynnikami wyznaczającymi społeczne funkcje nauczycieli w strukturach państwowych. Z nauczycielstwem często były (i są niejednokrotnie nadal) kojarzone pewne misje społeczne, powołanie społecznikowskie. L. Višòovský pisze: Nauczyciel, powołanie nauczycielskie zawsze było w centrum uwagi społeczeństwa. Jest więcej zawodów, których znaczenie w trosce o człowieka jest bez wątpienia znaczące, istnieje jednak tylko jedno powołanie, które w największym stopniu bierze udział w kształtowaniu osobowości, a jest nim powołanie nauczycielskie.¹⁵

PODSUMOWANIE

Jacy powinni być nauczyciele?

Przede wszystkim kompetentni i wciąż rozwijający swoje kompetencje. Bowiem współczesność potrzebuje nauczycieli, którzy potrafią wprowadzić młodych ludzi w inne, nowe struktury, nauczą selekcjonowania informacji korzystania

z nich, ukształtują umiejętności rozwiązywania złożonych problemów, a przede wszystkim takich, którzy przygotują dzieci i młodzież do życia w zmieniającej się i nieprzewidywalnej w swym kształcie przyszłości.

Reasumując należy stwierdzić, iż trudno jednoznacznie określić, czy profesja nauczycielska to jedynie wyuczony zawód, czy powołanie do spełnienia jakiejś "specjalnej misji", czy też może chęć dominowania i posiadania władzy... Można jednak przyznać rację J. Rudniańskiemu, który pisze, że zawód nauczyciela jest zawodem trudnym, jednym z trudniejszych. Jest to zawód, który, jeśli ma być wykonywany sprawnie, wymaga posiadania wielce specyficznych kwalifikacji, a raczej określonych cech psychofizycznych.¹⁶

Praca nauczycieli, jest bardzo wdzięczna, robi się to, co się kocha, co się czuje, daje poczucie zrealizowania w pełni własnej wartości oraz możliwości samodzielnego kształtowania się, inspiruje. Daje im też satysfakcję, bezpośredni kontakt z dziećmi. Jest to praca o jakiej wielu marzyło.

Przypisy:

1. Encyklopedia PWN

2. W. Okoń „Słownik pedagogiczny” Warszawa 1996r.

3. B.Bittner, J.Stępień „Wprowadzenie do etyki zawodowej” Poznań 2000r. s.42

4. L.Górska „Wizje zawodu nauczyciela w Polsce u progu trzeciego tysiąclecia” Szczecin 2000r. s. 24

5. Czasopismo „Edukacja, szkoła, nauczyciele” nr 3 s.227

6. F.Gonobolin „Osobowość nauczania radzieckiego- szkic pedagogiczny.” Warszawa 1953r.

7. J.Rudniański „Powołanie nauczyciela” Wrocław 1980r.

8. S.Sztumski „Nauczyciel- zawód czy powołanie?” Bydgoszcz 1994 r.

9. Czasopismo „Nowa szkoła” nr 2 2000 r. s.9

10. Czasopismo ”Ruch pedagogiczny” nr 3/4 s.75

11. Czasopismo „Wychowawca” nr 2 2002 r.s.10

12. Czasopismo „Głos nauczycielski” nr 21 2008 r. s.8

13. Czasopismo „Życie szkoły” nr 1 2006 r. s.6

14. L.Górska „Wizje zawodu nauczyciela w Polsce u progu trzeciego tysiąclecia” Szczecin 2000r.

15. L.Visoovsky ”Stan współczesny i perspektywy w przygotowaniu nauczycieli” Opole 2000 r.

16. J.Rudniański „Powołanie nauczyciela” Wrocław 1980r.

BIBLIOGRAFIA

1. Encyklopedia PWN

2. W. Okoń „Słownik pedagogiczny” Warszawa 1996r.

3. B.Bittner, J.Stępień „Wprowadzenie do etyki zawodowej” Poznań 2000r.

4. L.Górska „Wizje zawodu nauczyciela w Polsce u progu trzeciego tysiąclecia” Szczecin 2000r.

5. Czasopismo „Edukacja, szkoła, nauczyciele” nr 3

6. F.Gonobolin „Osobowość nauczania radzieckiego- szkic pedagogiczny.” Warszawa 1953r.

7. J.Rudniański „Powołanie nauczyciela” Wrocław 1980r.

8. S.Sztumski „Nauczyciel- zawód czy powołanie?” Bydgoszcz 1994 r.

9. Czasopismo „Nowa szkoła” nr 2 2000 r.

10. Czasopismo ”Ruch pedagogiczny” nr 3/4

11. Czasopismo „Wychowawca” nr 2 2002 r.

12. Czasopismo „Głos nauczycielski” nr 21 2008 r.

13. Czasopismo „Życie szkoły” nr 1 2006 r.

14. L.Visoovsky ”Stan współczesny i perspektywy w przygotowaniu nauczycieli” Opole 2000 r.

5

---