Katarzyna Szczerbińska
PROGRAMY PROMOCJI ZDROWIA LUDZI W WIEKU PODESZŁYM (ŹRÓDŁO)
Każdy z nas przychodzi na świat z pewnym potencjałem zdrowia. Często zdam się, że wskutek nieumiejętnego gospodarowania zasobami zdrowia tracimy je stopniowo, pomniejszając jednocześnie szansę na zdrową, pogodną starość. Przez większość życia ludzie nie zastanawiają się nad swoją starością. Na ogół nie zdają sobie sprawy, że starość może stanowić 1/3, a nawet połowę ich dorosłego życia. Warto więc wcześniej zadbać o jakość życia w okresie starości, by nie stało się ono pozbawioną sensu wegetacją.
Promocja zdrowia skupia się na zmianie stylu życia. Na podstawie badań z Framingham stwierdzono, że za rozwój chorób cywilizacyjnych i śmiertelność spowodowaną tymi schorzeniami w 54% odpowiedzialny jest styl życia. Od stylu życia zależy też, w jakim stanie zdrowia człowiek wkracza w okres starości. Wydawać by się mogło, że mówienie o zmianie stylu życia osób starszych jest bezzasadne. Edukacja w tej grupie istotnie może sie wiązać z pewnymi problemami, istnieją jednak dowody świadczące o pozytywnych efektach programów edukacyjnych, rekreacyjnych i aktywizujących adresowanych do osób starszych. Programy te nie tylko dostarczają wiedzy na temat sposobów zachowania zdrowia i kontroli istniejących schorzeń, ale pobudzają też do aktywności w środowisku społecznym, chroniąc ludzi starych przed izolacją i osamotnieniem.
Zasadniczym celem działań promujących zdrowie wśród ludzi starszych jest poprawa jakości życia. Należy sobie uświadomić, że o jakości życia w tym wieku często decyduje poziom sprawności, niezależności, poczucia własnej wartości oraz stopień izolacji w środowisku społecznym.
Wytyczne dotyczące promocji zdrowia w przypadku ludzi w wieku podeszłym, sformułowane przez Światową Organizację Zdrowia, są następujące:
- zapobieganie zaburzeniom fizycznym, psychicznym i jatrogennym (lub ich
łagodzenie);
- przedłużanie okresu aktywności i niezależnego, samodzielnego życia;
- zapewnienie takiego systemu opieki na ludźmi w wieku podeszłym, który
umożliwiałby zachowanie autonomii jednostki, jej niezależność i gwa
rantował odpowiednią jakość życia;
rezygnowanie ze stosowania różnych form opieki instytucjonalnej na rzecz
opieki domowej;
zmniejszanie stresu pacjenta w przypadku choroby terminalnej;
opóźnianie konieczności stosowania różnego rodzaju świadczeń medy-
czno-opiekuńczych.( 1)
Zapobieganie zaburzeniom fizycznym, psychicznym i jatrogennym jestt realizowane poprzez szereg działań zmierzających do zachowania zdrowia. Osoby starsze często cierpią na wiele dolegliwości. Jednak nawet w przypadku pewnej utraty zdrowia można podjąć działania zapobiegawcze, które uchronią chorego przed jego dalszą utratą. Na przykład w przypadku osób z osteoporozą zapobieganie upadkom chroni przed złamaniem kości i wszystkimi konsekwencjami tego złamania. Stosując odpowiednie rozwiązania organizacyjne dotyczące opieki poszpitalnej, można uchronić pacjenta przed pogorszeniem stanu zdrowia i ponowną hospitalizacją.
Aktywność i niezależność człowieka zależy od stopnia jego sprawności fizycznej i psychicznej. Osoby, które w ciągu całego życia uprawiały różne formy sportu i rekreacji, mają większe szansę dożyć starości bez upośledzenia sprawności. Należy podkreślić, że sprawność w dużym stopniu determinuje aktywność życiową, a przez to wpływa na jakość życia ludzi w wieku podeszłym.
System opieki środowiskowej stwarza ludziom niedołężnym szansę na pozostawanie w środowisku domowym. Działania opiekuńcze powinny zabezpieczać wszystkie niezbędne potrzeby, a jednocześnie wycofywać się z pełni świadczeń, które nie są konieczne. Podkreśla się dostosowanie opieki ściśl potrzeb. Opieka domowa jest tańsza i ze wszech miar korzystniejsza dla ( starszych i ich rodzin. Kładzie się więc nacisk na tworzenie tanich systen opieki, które pozwoliłyby na utrzymanie osoby niedołężnej w środowisku mowym tak długo, jak to tylko możliwe.
Zapobieganie konieczności stosowania opieki instytucjonalnej może realizowane zarówno poprzez działania zmierzające do poprawy ogólnego st zdrowia i sprawności danej populacji, jak również poprzez kompleksową i cią opiekę środowiskową.
W myśl przedstawionych powyżej wytycznych adresatem prorrocji zdro> jest także osoba terminalnie chora oraz jej rodzina. Pomimo beznadziejnej czę sytuacji i złego rokowania można zmniejszyć stres i ból związany z umieranie Tym obszarem promocji zdrowia zajmuje się opieka paliatywna.
Opóźnianie konieczności stosowania świadczeń medyczno-opiekuńczy jest konsekwencją sprawnej opieki środowiskowej działającej w oparciu o ru samopomocy, działalność charytatywną kościołów i innych instytucji. Jednj z zadań placówek opieki zdrowotnej i pomocy społecznej stało się pobudzar osób z otoczenia chorego do współpracy w zakresie opieki nad ludźmi w wie] podeszłym.
Przedstawione powyżej zalecenia wyznaczają jedynie pewne kierunki działań zmierzających do zachowania zdrowia osób starszych. W praktyce działań promujące zdrowie mają na celu zapewnienie osobie starszej możliwoś jak najdłuższego samodzielnego funkcjonowania, tzn. pozostawania w własnym domu i środowisku rodzinnym oraz utrzymania sprawnośi dającej podstawy do niezależnego, aktywnego życia.
W licznych badaniach podkreśla się korzyści wynikające z wprowadzani programów promocji zdrowia dla ludzi w wieku podeszłym. Pomimo to program te nie są zbyt często realizowane. Do celów dydaktycznych zaproponowani podział istniejących programów promocji zdrowia ze względu na kierunki działai promujących zdrowie i grupy osób, do których programy są adresowane (Dean Holstein).
Omówimy trzy zasadnicze kierunki (grupy programów) promocji zdrowi* adresowane do ludzi w wieku podeszłym.(5) Oczywiście nie stanowią one wszystkich istniejących kierunków, a nawet nie wyczerpują najważniejszych. Wspomniane trzy grupy programów dotyczą:
zachowania i zwiększania istniejącej sprawności (fizycznej i psychicznej);
zachęcania ludzi do dbałości o własne zdrowie;
pobudzania tworzenia się więzi społecznych.
Jest to podział umowny, ponieważ te trzy kierunki działań współzależą i nakładają się wzajemnie. Na przykład zdolność osoby starszej do oceny i samodzielnej kontroli własnego stanu zdrowia w dużej mierze zależy od stopnia jej sprawności. Tworzenie sieci pomocy społecznej sprzyja natomiast podtrzymywaniu sprawności ogólnej osób, do których ta pomoc dociera. Mając tę świadomość, będziemy jednak - w celach dydaktycznych - rozpatrywać promocję zdrowia w tych trzech kategoriach.
/^" Działania korzystne dla zdrowych osób starszych nie zawsze są odpowiednie dla osób chorych lub wymagających szczególnego postępowania. W związku z koniecznością dostosowania programów promocji zdrowia i świadczeń do stanu zdrowia poszczególnych osób programy promocji zdrowia adresowane są do trzech grup osób w wieku podeszłym:
zdrowych osób starszych;
osób starszych wymagających szczególnego postępowania;
osób starszych niesprawnych, przewlekle i obłożnie chorych.
Wspomniane trzy kierunki działań promujących zdrowie i trzy grupy osób, do których są one adresowane, układają się w pewien schemat, który wskazuje na różnorodność podejścia do problemu. Schemat ten ma pomagać w usystematyzowaniu istniejących i planowanych programów promocji zdrowia w wieku podeszłym.
Poniżej przedstawiono przegląd programów realizowanych w Polsce i na świecie. Opisywane projekty badawcze były prowadzone w Skandynawii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, Wielkiej Brytanii i Holandii. Należy podkreślić, że również w Polsce realizowane są pewne programy promujące zdrowie w formie projektów badawczych lub interwencyjnych, chociaż rzadko są one kojarzone z pojęciem promocji zdrowia. Czasami trudno jest umieścić dany program w jednym miejscu powyższego schematu, ponieważ realizuje on kilka kierunków promocji zdrowia. Obok formalnie przygotowanych programów podano przykłady aktywności, która często samoistnie pojawia się w środowisku osób starszych, nie wymaga zewnętrznej organizacji, a jednocześnie sprzyja zachowaniu zdrowia.
4