IGNACY KRASICKI (1735-1801) -SATYRY
OPRACOWANIE - http://krasicki.klp.pl/a-7716.html
Satyra jako gatunek literacki
Według Słownika terminów literackich jest to utwór dydaktyczny, ośmieszający i wytykający wady i występki ludzkiej natury oraz wady społeczne o charakterze m.in. obyczajowym, politycznym. Istotą satyry jest krytyka. W tym celu często stosuje deformację, groteskę czy wyostrzenie piętnowanych cech w inny sposób. ...
Satyra powstała w literaturze rzymskiej jako gatunek wierszowany o charakterze parenetycznego monologu, czasem z elementami dialogowanymi. Należała wtedy do liryki. Jej twórcą był Horacjusz. Satyra występowała równie często w epoce klasycyzmu - w Polsce jej rozkwit nastąpił w dobie oświecenia.
Satyra posługuje się takimi środkami wyrazu jak: humor, drwina, sarkazm, ironia, pastwisz, śmiech.
Satyry Krasickiego
W swoich satyrach Krasicki świat, postaci i kraj ukazuje są w krzywym zwierciadle - widzimy jedynie ludzką głupotę, pychę, próżność i wiele innych wad. Można również stwierdzić, że Krasicki w swych satyrach wciela się w rolę poety-filozofa, badającego zagadki ludzkiej natury, pomagającego sobie jedynie śmiechem i kpiną.
Satyry stanowią odzwierciedlenie problemów, jaki trawiły ówczesną Polskę. Jest to wyrazisty obraz życia XVIII-wiecznej sarmackiej szlachty, z jej wszelkimi wadami i przywarami. Smutny i pesymistyczny obraz życia we współczesnym mu kraju autor często zestawia z tradycją kraju przodków, ze świetnością i cnotami. Przyczyn obecnego upadku upatruje w odejściu od tradycji i w nadmiernym rozwoju niektórych dziedzin życia. Refleksje, które odnajdujemy w satyrach, są na tyle uogólnione, że stają się przez to ponadczasową wskazówką.
Artyzm satyry zawdzięczają nie tylko ponadczasowej tematyce, ale również zastosowanym środkom stylistycznym i artystycznym. Satyry wzbogacone zostały elementami dialogowanymi, z wartką narracją. Liczne są pytania retoryczne, wykrzyknienia, kontrast. Krasicki nie bał się także zastosowania karykatury, przerysowań, wyolbrzymienia.
Do adresatów satyr, które tworzył Krasicki, należeli -
- Do króla - skierowana przeciw sarmatyzmowi;
- Żona modna - przeciw pozerstwu, naiwności, materializmowi, rozrzutności, bezwiednemu przejmowaniu obcej kultury; Świat zepsuty - przeciw pozerom, obłudzie, rozwiązłości i rozpuście.
Wszystkie satyry tworzone w dobie oświecenia, a w szczególności te, których autorem był Krasicki, skierowane były przeciwko tym wadom, które występowały w polskim społeczeństwie powszechnie. Autor piętnował więc nie tylko bezwiedny i naiwny kosmopolityzm, ale też wstecznictwo i zacięty konserwatyzm, ganił modę na cudzoziemszczyznę, snobizm i społeczną głupotę. Nie godził się na pijaństwo, życie ponad stan, rozrzutność, warcholstwo i prostactwo.
Obraz społeczeństwa polskiego w "Satyrach" Krasickiego
Rzekłbym: Świecie! miej baczność na każdą przesadę. |
Satyra z zasady stawia sobie za zadanie prezentowanie i krytykowanie zjawisk negatywnych, nie dziwi więc, że obraz społeczeństwa polskiego doby Oświecenia nie wypada zbyt korzystnie w Satyrach Ignacego Krasickiego. Poeta zgodnie z tytułem pierwszej satyry w zbiorze ukazuje świat zepsuty. Satyry są z jednej strony ściśle związane z ówczesnymi realiami, z drugiej podporządkowane licznym konwencjonalnym motywom. Jak podaje Józef Pokrzywniak
(...)satyra jako gatunek literacki wykazuje zdumiewającą trwałoś pewnych stereotypów myślowych. Mimo odmiennych warunków, w jakich poszczególne zbiory powstały, mimo różnych temperamentów ich twórców, mimo zasadniczych przemian cywilizacyjnych, jakie zaszły na przestrzeni blisko dwu tysiącleci funkcjonowania gatunku, jego kolejni twórcy przez cały ten okres niezmiennie głosili, że to właśnie w ich czasach „wady sięgnęły szczytu”, że stało się to z przyczyny żądzy zysku, mającej swe źródło lub choćby tylko wsparcie w obcych wzorach, i że współczesne zepsucie w zasadniczy sposób kontrastuje z minionymi dobrymi czasami, konkretyzowanymi jako „złoty wiek”, legendarne lub też historyczne okresy panowania dawnych władców bądź też bliżej nie określone - w sensie historycznym - czasy „przodków poczciwych”. |
Wszystkie wymienione wyżej stereotypy myślowe odnajdują swoją znakomitą realizację w [Satyrach Krasickiego. Świat zepsuty został stworzony przez społeczeństwo, które odwróciło się od tradycji „dobrych (...)ojców i pradziadów”, by oddawać hołd nowomodnym obyczajom, tak jak to zrobiła słynna żona modna. Obyczaje te przyszły zza polskiej granicy, przede wszystkich z Francji i Anglii. Oczywiście krytykowana nowa moda to nie tylko stroje, karety, ogrody, architektura, ale przede wszytki zmiana obyczajów i moralności. Trzeba tu zaznaczyć, że źródłem zepsucia w satyrach jest arystokracja, prosty szlachcic, żyjący na wsi, okazuje ostoją tradycji, przykładem do naśladowania (np. Oszczędność), Niestety często ten prosty szlachcic pada ofiarą nowych obyczajów (Żona modna, Gracz). Wchodząc w wielkomiejski świat, gubi się w nim, bo nie rozumieją panujących tam praw, zostaje oszukany bądź sam zmienia się w „filuta”. Jak wyraźnie zostało zaznaczone w Świecie zepsutym zaraza idzie od stolicy, w której już zapanowały „matactwa i łgarstwa”, bezbożność i chciwość. Ponadto do najważniejszych przejawów nowej moralności należą: brak poszanowania dla cnoty, przyzwolenie na występek, niefrasobliwość młodzieży, brak powagi i dostojeństwa u starszych, małżeństwa dla zysku oraz częste rozwody, złodziejstwo i oszustwa, rozpustę, żerowanie na słabszych. ...
Pisząc swe satyry Krasicki starał się, by przedstawione przez niego postaci były jak najbardziej charakterystyczne, czasem nawet odrobinę przerysowane, ale przez to bez wątpienia bardziej zapadające w pamięć czytelnika. Są to więc ludzie niezwykle barwni, ukazania z humorem i nutką zjadliwości.
Jednym z typów przedstawianych postaci są kobiety, m.in. tytułowa żona modna. Jest to dama kosmopolityczna, snobistyczna, bezwiednie podążająca za modą i jej wymogami. Satyra w sposób niezwykle komiczny przedstawia odbiorcy perypetie Piotra - męża takiej właśnie „modnej” kobiety. Ważny jest dla niej odpowiedni strój - według najnowszych francuskich trendów, nienaganne uczesanie, malutki piesek, dbający o wizerunek swej pani, zgodny z trendami musi być nawet pieprzyk na policzku. Krasicki stara się pokazać, iż pod tak starannie wypielęgnowaną powierzchownością kryje się bardzo proste, można nawet powiedzieć, że płytkie wnętrze.
Kolejną wadą, którą starał się zobrazować autor, jest pijaństwo, które Krasicki przedstawił w satyrze o tym samym tytule. Postać pijaka jest więc kolejnym charakterologicznym typem bohatera, którego odnajdujemy w utworach poety. Pijak jest stale na kacu, nie potrafi odmówić trunku, pije często i chętnie. Nie przyjmuje do wiadomości, iż picie nie wychodzi mu na zdrowie, nie rozumie również, iż jest od alkoholu uzależniony. Krasickiemu nie chodzi jednak o samo nadużywanie alkoholu, ale również o tzw. kulturę picia, której w ówczesnej Polsce nie znano. Częste były pijatyki, czasem zakończone bijatykami, a jeszcze częściej kłótniami. Można odnieść wrażenie, iż ta satyra jest bardzo aktualna nawet dzisiaj.
Wreszcie kolejnym typem postaci, który stara się napiętnować Krasicki, jest typowy szlachcic - sarmata - dumny, głośny, butny, ale jednocześnie politycznie infantylny, za to chętnie wymachujący swą szabelką. Odnajdujemy go m.in. w satyrze Do króla. Bez wątpienia jest to człek zarozumiały, ceniący swoje zalety i niedostrzegający wad. Jego portret jest dość pocieszny - to wąsaty, gruby mężczyzna w kontuszu, z szablą u boku, zawadiacko trzymający się pod boki, ale mimo to Krasicki nie jest do niego pozytywny nastawiony i ostro jego wady krytykuje. Można powiedzieć, że arystokratyczna kultura charakteryzuje się przerostem formy nad treścią, przypomnijmy, że dla żony modnej warunkiem uczciwego życia jest odpowiednia oprawa. Przesada, która która wciąż zwiększa ludzki apetyt na nowe zbytki, prowadzi do całkowitego upadku polskiego społeczeństwa.