Wymagania doboru treści kształcenia wg. Okonia:
1).wymagania związane z osoba uczącą się i rozwijającą pod wpływem edukacji-treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych);należy uwzględnić fazy rozwojowe dziecka oraz potrzeby rozwijającego się człowieka.
2).wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem-przy doborze treści należy uwzględnić możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być zawarte przy doborze treści kształcenia to: ojczyzna, własny naród, inne narody, edukacja, rodzina, praca zawodowa.
3).wymagania związane z rozwojem kultury i nauki-treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie tych wartości (1)
Pojęcie nauki według W.Okonia:
Rozumie ją jako system uzasadnionych pojęć, twierdzeń, hipotez, będących wytworem działalności badawczej i stanowiących najwyżej rozwiniętą postać świadomości ludzkiej. (2)
W uwzględnieniu w programach szkolnych tak zwanej nauki pomaga znajomość składowych części nauki: faktów naukowych, pojęć naukowych, praw nauki, teorii naukowych. Elementy te mogą być odzwierciedlane na różnych poziomach nauki oraz w różnym zakresie. (3)
Typy koncepcji treści kształcenia wg. Tadeusza Lewowickiego:
1.koncepcje”treściowo informacyjne”
2.koncepcje”czynnościowe”
3.koncepcje”funkcjonalne”
4.koncepcje”modelowe”
Lewowicki stwierdza, że tylko 2 pierwsze znalazły zastosowanie w edukacji a kolejne dwa to propozycja na przyszłość. Zauważa również, że w szkole posiada się wiedzę typu „wiedzieć, że „ , a nie typu „wiedzieć dlaczego „. Jest to wiedza encyklopedyczna , która polega na tym ,iż uczymy się haseł , będących streszczeniem wiadomości ,ale nie zawsze potrafimy łączyć ją w logiczną całość.
Interesujące ujęcie kryteriów doboru treści kształcenia przedstawia Konarzewski, który wyodrębnia 4 kryteria doboru materiału nauczania:
1.filozofia programu szkolnego;
-należy dobrać taki materiał, który jest zgodny z poglądami panującymi w społeczeństwie
-materiał ma służyć do przygotowania uczniów do wykonywania z powodzeniem zadań społecznych.
-należy dobrać taki materiał, który pozwoli rozwinąć zdolności poznawcze ucznia.
2.kryterium interesu- odnosi się do „właściciela szkoły” i jego powiązań ze społeczeństwem. Materiał nauczania musi odzwierciedlać interesy różnych grup i instytucji mimo ich oczywistych różnic i rozbieżności. Sprowadza się to do tego ,iż „właściciel szkoły” w zależności od położenia geograficznego ,dostępu do produktów lub surowców , siły roboczej i innych czynników decyduje się na profil kształcenia ,który jest najbardziej oczekiwany i możliwy do zagospodarowania w przyszłości. Przykładem może być powstanie Akademii Morskiej w mieście portowym , gdyż absolwenci takiej uczelni mogą znaleźć zatrudnienia w żegludze.
3.kryterium merytoryczne- odnosi się do konstruktorów programów .Musza to być fachowcy w danej dziedzinie nauki ,którzy swoja wiedza zapewnia przygotowanie takiego programu ,który zagwarantuje uzyskanie niezbędnych kwalifikacji przez uczących się. Mamy tu do czynienia z 3 hasłami programowymi ;
- tematu rozwiniętego, zwierającego szczegółowe wiadomości, które się na niego składają;
-tematu przedstawionego jako zbiór wiadomości, z których nauczyciel dokonuje wyboru;
- tematu sformułowanego ogólnie, którego „przerobieniu” posłużą wiadomości dobrane samodzielnie przez nauczyciela.
4.kryterium skuteczności dydaktycznej-materiał ma pomagać w skutecznym uczeniu się. (5)
Trzy układy treści kształcenia;
1.liniowy-ważna jest systematyczność
2.koncentryczny-powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie
3.spiralny-cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku. (6)
Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia według J. Półturzyckiego:
1)kryterium społeczno-polityczne- jest to taki dobór treści kształcenia, który odpowiada potrzebom społecznego życia i przyjętym zasadom polityczno- ustrojowym. Szczególnie ważne jest interpretowanie faktów, zdarzeń i zjawisk o charakterze społecznym, politycznym, ekonomicznym;
2)tradycje kultury-- kultura regionu i narodu zawiera znaczące dla społeczeństwa znaki i symbole kulturowe, które powinny wystąpić w treściach kształcenia. Ich istotą są wydarzenia życia społecznego i kulturowego oraz osiągnięcia naukowe;
3)rozwój psychofizyczny- uzależnia dobór tematów i zagadnień do wieku i rozwoju dzieci;
4)kryterium aksjologiczno-teologiczne- przyjęte w danym społeczeństwie i preferowane przez politykę oświatową wartości i cele kształcenia. Wartości i potrzeby społeczne stanowią podstawę idei edukacji. Z nich wynikają podstawowe treści kształcenia. (7)
Charakterystyka teorii doboru treści kształcenia według Półturzyckiego:
*encyklopedyzm-zasadniczym calem pracy szkoły jest przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z różnych dziedzin wiedzy
*formalizm dydaktyczny-treść kształcenia jest jedynie środkiem służącym do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych
*utylitaryzm-szkoła winna być miniaturą życia społecznego, miejsca, które przygotowuje do działalności praktycznej
*teoria problemowo kompleksowa-łączenia wiadomości z różnych dziedzin nauki, treści kształcenia powinny dotyczyć problemów współczesnego świata
*strukturalizm- trzeba włączać do programów treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek nauki, nawiązujące do historycznych jej źródeł, jak i najnowszych osiągnięć;
*egzemplaryzm-- przyjmowanie części za całość, konieczność redukcji materiału nauczania, ale by nie doprowadziła do zubożenia procesu kształcenia; obowiązuje koncepcja nauczania paradygmatycznego ( materiał nauczania należy układać w sposób wzorcowy ) oraz zasada egzemplarycznego układu treści ( wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, pewnych przykładów, które są reprezentatywna dla danego tematu
*materializm funkcjonalny- podstawowym kryterium doboru i układu treści programowych powinny być względy światopoglądowe, w materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować ich „idee przewodnie”;
*teoria programowania dydaktycznego-- stanowi próbę formułowania odpowiedzi w jaki sposób uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno- wychowawczej; najważniejsze zasady analizy i układu treści kształcenia w tej teorii to:
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->Materiał należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki;
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->Skojarzenia, które uczniowie tworzą w toku uczenia się , powinny być odwracalne;
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->Materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób;
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->Jasne i wyraźne określenie celów tekstu programowego;
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->Trzeba posługiwać się dedukcyjnym lub indukcyjnym tokiem prezentacji materiału, stosownie do charakterystycznych właściwości poszczególnych tematów;
<!--[if !supportLists]--> <!--[endif]-->Należy wydzielić najistotniejsze zagadnienia z materiału nauczania oraz dobrać do nich reprezentatywne przykłady lub umożliwić uczniowi podawanie własnych;
Każdy nowy termin, zasadę, prawo, itp. Trzeba eksponować parokrotnie w różnych kontekstach, aby uczniowie mogli dobrze zrozumieć ich treść i trwale ją sobie przyswoić. (8)