Teoria poznania - epistemologia-gnozeologia
Gnozeologia - pochodzi z greki - gnozis - poznanie, logia - nauka } nauka o poznaniu
Wszystko, co możemy objąć poznaniem (nie tylko w naukowym znaczeniu), np. poznanie mistyczne - z duchem świętym
Przedmiot poznania - to, co podlega poznaniu (ten duch)
Podmiot poznania - ten co poznaje
Epistemologia - z greckiego - episteme - wiedza, logia - nauka }nauka o wiedzy - nauka o poznaniu naukowym
Epistemologia - teoria poznania naukowego
Teoria poznania - połączenie obu nazw.
Epistemologia to jedna z najstarszych nauk, podstawowe zagadnienia ustalone w starożytności, pierwszy raz jej użył Arystoteles.
Arystoteles podzielił filozofię (naukę) na naukę teoretyczną i praktyczną.
Nauki teoretyczne:
Filozofia pierwsza
Przyrodoznawstwo(fizyka, matematyka, przyroda)
Nauki praktyczne:
Etyka
Retoryka
Polityka
Ekonomia
Nauka o poznaniu
Na progu nowożytności (XVI-XVIIw) rozwinęła się teoria poznania.
Odrodzenie - powrót do starożytności, odradzała się myśl starożytna.
Metoda scholastyczna - dojrzałe chrześcijańskie średniowiecze XI-XIII w - prąd kulturowy, z którym przenikały się treści filozoficzne z teologicznymi(przy braku odpowiedzi filozofii na jakieś zagadnienie teologia dawała jej odpowiedź)
Przykład
Filozofia - Dlaczego człowiek umiera?
Teologia - Żeby mógł się narodzić ponownie.
Rozwój nauk szczegółowych
Galileusz - rozwój fizyki (mechaniki)
Rozwój astronomii
Filozofowie zaczęli poszukiwać nowych metod poznawczych (odrzucając scholastykę średniowieczną) Rozpoczął ten prąd Galileusz
W pierwszej połowie XVIIw Kartezjusz (Rene de Kart) opracował analityczną uniwersalną metodę, która objęła wszystkie nauki.
Na przełomie XVI i XVIIw - pierwsza rewolucja naukowa:
Wyodrębnić poszczególne dziedziny naukowe od filozofii
Nowa forma świadomości - nauka
(widać to między innymi po nazwach dzieł: Kartezjusz „Prawidła kierowania umysłem”, „Rozprawa o metodzie” )
Teoria poznania zaczęła dominować w filozofii.
Teoria poznania dzieli się na 3 zagadnienia:
Dotyczące źródeł poznania
Możliwości i granic poznania
Wartości poznania (zagadnienie prawdy)
Zagadnienie źródeł poznania (geneza wiedzy):
Skąd wiedza pochodzi? (czy jest pochodzenia naturalnego, czy ponadnaturalnego)
Racjonalizm genetyczny:
Racjonalizm filozoficzny - wiedza pochodzi z możliwości poznawczych człowieka
Irracjonalizm filozoficzny - jeżeli wiedza nie pochodzi z możliwości poznawczych człowieka
Augustyn Aureliusz - wiedza pochodzi z iluminacji(oświecenia) Boga
Pojawia się stanowisko teoriopoznawczego racjonalizmu i empiryzmu teoriopoznawczego.
Racjonalizm teoriopoznawczy - wiedza ludzka pochodzi z rozumu człowieka (człowiek ma wiedzę wrodzoną trzeba ją tylko uaktywnić, przypomnieć sobie ją)
Platon - natywizm - wiedza jest wrodzona (genetycznie przekazana)
Racjonalizm umiarkowany
Aprioryzm - racjonalizm umiarkowany - pogląd, który zakłada, że istnieją sądy lub zadania, które pochodzą nie z doświadczenia (Kant)
Aprioryzm - (pochodzi od priori - z góry), nie czerpie swojego uzasadnienia z doświadczenia, ale może być przez niepotwierdzony albo obalony. Na jego czele stał Kant.
Kant dał impuls rozwojowi nowej teorii poznawczej, co zaowocowało w XIXx nowymi odkryciami w dziedzinach nauki.
Racjonalizm skrajny
Intuicjonizm - nagłe dotarcie do prawdy, błysk świadomości (przecież ja to wiem) intuicja - przedstawiciel Berkson - racjonalizm skrajny.
Empiryzm teoriopoznawczy genetyczny
Empiryzm teoriopoznawczy - empiryzm genetyczny - wiedza ludzka pochodzi z doświadczenia (nie pochodzi z rozumu, zdobywamy ją) przedstawicielem - J. Locke - tabula rasa - czysta tablica. „Niczego nie ma w zmyśle czego wcześniej nie było w zmyśle” J. Locke
Empiryzm umiarkowany
Przedstawiciel Bacon z doświadczenia pochodzi jedynie wiedza prawdziwa (idol - złudzenie) Musiała być stosowana metoda, która tworzyła doświadczenie.
Empiryzm Skrajny
Sensualizm - z bezpośredniego kontaktu naszych umysłów z rzeczywistością - Condillac, Berkeley, Hume (pierwsza połowa XVIIIw)
Zagadnienie źródeł poznania
Agnostycyzm teoriopoznawczy - prawda, wiedza, poznanie nie jest nam dostępne, nie możemy poznać rzeczywistości.
Intygibitylne - myślne
Nowmeny - rzecz sama w sobie (Kant)
Optymizm poznawczy - człowiek jest w stanie poznać wszystko - filozofia marksistowska - istnieje tylko to, o czym mówi nauka, o czym nie mówi - nie istnieje.
Sceptycyzm teoriopoznawczy - nie możemy wyrokować o czymś, co jest prawdziwe a co jest fałszywe. (sceptycy)
Relatywizm teoriopoznawczy - prawdziwość wiedzy zależy od pewnych okoliczności, spełnienia pewnych warunków:
Miejsca głoszenia
Czasu głoszenia
Osób głoszących
Relatywizm - względność wiedzy
Wartość poznania
W której pytamy o prawdziwość bądź fałszywość wiedzy.
Arystoteles jako pierwszy zadał to pytanie - koncepcja prawdy - prawda polega na sądzeniu o rzeczach - klasyczna koncepcja prawdy.
Św. Tomasz z Akwinu przejął na rzecz chrześcijanizmu od Arystotelesa tą koncepcję.
Nieklasyczne koncepcje prawdy:
(wymyślone kryterium wg którego orzekają prawdę)
Koherencyjna - czyli zgodności logicznej (Leibniz)
Konwencjonalistyczna - umowy (K. Ajdukiewicz)
Pragmatyczna - J. Idweya (Idłeja) - prawdziwe jest to, co jest użyteczne
Oczywistości - Kartezjusz - za prawdę uznajemy to co jest dla nas oczywiste.
św. Paweł z Taresu - władza pochodzi od Boga (podstawy na których została zbudowana cywilizacja)