Określenie problemu:
Obraz kobiety fatalnej, obecny jest naszej kulturze od wieków, zarówno w literaturze jak i w malarstwie. Archetypów kobiety fatalnej jest wiele. Najprawdopodobniej najbardziej znanym jest biblijna Ewa, która uwodząc Adama zesłała na niego i na cały świat nieszczęście. W każdej epoce występuje kobieta fatalna a im później tym jest silniejsza. Kobieta z biegiem lat umacniała swoją pozycję w społeczeństwie. Uczyła się wykorzystywać swoje walory tak, że miała coraz większy wpływ na życie mężczyzny.
Biblia ( Księga Rodzaju) :
Pierwsi ludzie żyli w raju. Bóg zabronił im jeść owoce z drzewa, które rosło w środku ogrodu. Wąż, który był najbardziej przebiegły ze wszystkich zwierząt lądowych, skusił niewiastę, aby zerwała owoc z drzewa poznania dobrego i złego. Niewiasta skosztowała jabłko, a potem dała je swojemu mężowi. Dopiero wtedy zobaczyli swoją nagość i upletli sobie przepaski z figowych gałązek. Kiedy mężczyzna i kobieta usłyszeli kroki nadchodzącego Boga, ukryli się przed nim. Zdziwiony Bóg zawołał ich i zapytał, dlaczego się przed nim ukrywają? Wtedy mężczyzna wyznał, że wstydzą się swojej nagości. Niewiasta zaś przyznała się do zerwania owocu z zakazanego drzewa, do czego skusił ją wąż. Bóg przeklął więc węża, a pierwszych ludzi wygnał z ogrodu Eden.
Za swój pierwszy grzech pychy i zwątpienia Adam i Ewa zostali bardzo srodze ukarani. Bóg zesłał ich na ziemię, gdzie mieli ciężko pracować i przestali być nieśmiertelni (nie mogli dalej spożywać owoców z drzewa życia). Utracony przez Adama i Ewę raj do dziś pozostaje w wyobraźnie ludzkiej jako wizja wymarzonego szczęścia.
Biblijna Ewa jest uosobieniem cech kobiecych: ciekawości, ale i grzesznego uroku, któremu nie są w stanie oprzeć się mężczyźni. Cechy te doprowadzają ludzkość do zguby i sprowadzają na świat grzech.
Dies irae
Ewa przedstawiona jako kusicielka Szatana jest nagą, jasnowłosą kobietą. U jej stóp wije się wąż rozpusty. Widzimy ją pochyloną nad "niezwiędłymi różami grzechu i winy" oraz w miłosnym uścisku z Szatanem.
Adam to bohater liryczny utworu. Rozpoznajemy to po słowach: Niech mnie sądzą, niech mnie karzą, które padają z jego ust. Jest on kuszony przez Szatana i rozpustną Ewę. Adam jest słaby, boi się. Widzimy go uciekającego, z pobladłą twarzą, uginającego się pod ciężarem win i obawiającego się spojrzeć w stronę szerzącego się mroku. Siedzi tam, nad piekielną przepaścią, wabiąca go swymi wdziękami Ewa.
Szatana widzimy w pełni jedynie raz, gdy swą czarna brodę składa na łonie Ewy, by oddać się jej miłosnym uściskom.
Stwórca przedstawiony w Dies irae to Bóg potężny i wszechmocny, który bardziej przypomina starotestamentowe bóstwo, które jednym słowem gładzi całe miasto.
Postacią centralną jest Ewa - kusicielka i jawnogrzesznica. To ona "owiła sobie wokół palca" Szatana, ją też wystawia Bóg na pokuszenie wylęknionemu Adamowi. Ona też sprowadzi nań zgubę.
Postać Ewy przywołuje modernistyczny obraz femme fatale- kobiety tragicznej, która kusząc mężczyzn, doprowadza ich do zguby. Obraz Ewy jest nasycony erotyzmem. U Kasprowicza występuje ona przede wszystkim jako źródło wszelkich klęsk i nieszczęść. Ewa to uosobienie grzechu rozpusty, w nim to zespala się ona z Szatanem, co czyni z niej kobietę piekielną.
Lolita
Bohater powieści wyróżnia pewien rodzaj dziewczynek o szczególnym uroku, określając je mianem "nimfetek". U Nabokova bohater opisuje nimfetkę jako dziewczynka między dziewiątym a czternastym rokiem życie, które dwakroć lub wielokroć starszym mężczyznom niż one, zdradzają swoją prawdziwą naturę- nimfią naturę. Według Nabokova te kilkuletnie dziewczynki sprowadzają nieszczęście na mężczyzn, poprzez uwodzenie ich. Autor ukazuje jak wiele twarzy może mieć kobieta, a raczej nimfetka już na pierwszych stronach Mówiąc, że jego obiekt fascynacji ma na imię Lo, Lo z samego rana, w spodniach jest Lolą, w rubrykach Dolores. Ukazuje w ten sposób jak kobieta potrafi się zmieniać w zależności od tego w jakiej sytuacji się znajduje. Humbert Humbert opisuje swoje przeżycie z dwunastoletnią nimfetką. Jest ona zarazem dziewczęca i kobieca, naiwna i świadoma swojego wdzięku, niewinna i zepsuta, szybko orientuje się w erotycznych pragnieniach starszego o dwadzieścia pięć lat mężczyzny. Kokietuje go, prowokuje i odnajduje wiele satysfakcji w ryzykownej grze erotycznej. Ma już za sobą pierwsze doświadczenia seksualne po powrocie z obozu, w którym uczestniczy latem, w czasie, gdy jej matka bierze ślub z Humbertem, a następnie ginie. To Lolita rankiem, po wspólnie spędzonej nocy z ojczymem w hotelu przejmuje inicjatywę erotyczną i uwodzi Humberta Humberta. Miłosny układ utrwala w wędrówce z Humbertem po Stanach. Wyrachowanie połączone z naiwnością podpowiada jej wyłudzanie od ojczyma pieniędzy na drobne wydatki( drobna zapłata za miłość). Po dwuletniej tułaczce po calych Stanach Dolores ucieka od Humberta. Przez jakiś czas zdobywa nowe doświadczenia życiowe, obraca się w podejrzanych środowiskach, aż wreszcie wychodzi za mąż za Richarda Schillera (Kombatanta wojny koreańskiej). Przyciśnięta niedostatkiem pisze list do Humberta z prośbą o pieniądze. Humbert Odkrywa, że Dolores jest zakochana w kimś innym. Jedzie do jej ukochanego i grozi mu bronią przez co zostaje aresztowany. Humbert zostaje aresztowany. Dolores zsyła nieszczęście na Humberta. Najpierw go uwagi, a gdy już ma go „w garści” wyłudza od niego pieniądze i sprawia, że zostaje aresztowany.
PORÓWNANIE
Każdy z tych utworów ukazuje femme fatale. Każda jest inna. Biblijna Ewa- ulega pokusie szatana i zwodzi Adama przez co zsyła na niego i na świat nieszczęście; Dier irae- ukazuje kobietę jako kusicielkę, prowokującą do złego (zjedzenia zakazanego owocu) natomiast Lolita, która emanowała namiętnością zsyła na mężczyzn nieszczęście już jako dziecko. W dwóch pierwszych utworach biblijna Ewa nieświadomie sprowadza nieszczęście, ukazując, że kobiety są źródłem destrukcji mężczyzn. Z biegiem lat kobieta uczyła się wykorzystywać swoje walory i kierować postępowaniem mężczyzny. Kobiety zaczęły używać swoich wdzięków . Postacie te są podobne, ale Nabokov pokazuje jak z biegiem czasu już coraz młodsze kobietki- dziewczynki wpływały negatywnie na mężczyznę. Coraz to młodsze pokolenie zaczęło świadomie dawać pokusę mężczyźnie przez co on niszczył sobie życie.
5. Edward Munch- Madonna
Obraz przedstawia piękną nagą kobietę w chwili uniesienia. Światło skupia się na jej nagich piersiach i brzuchu. Głowę okalają ciemne rozrzucone włosy. Ramiona splecione za plecami dają wrażenie ruchu obrotowego postaci, podkreślanego dodatkowo przez kołowe pociągnięcia pędzla malującego tło.
To połączenie erotyzmu i sacrum wywołało skandal. Tytuł wskazuje na religijną treść dzieła. Odbiorca spodziewa się wizerunku Matki Boskiej, a otrzymuje obraz kobiety w ekstazie.
Muncha mamy do czynienia z młodą, namiętną osobą. A jednak podobnie jak inne wyobrażenia, Madonna Muncha jest spokojna, pewna siebie i skromnie przymyka oczy. Niektórzy krytycy uważają, że obraz przedstawia Madonnę w chwili zwiastowania.
Oprócz tytułu i łagodnej twarzy na związki z postacią biblijną wskazuje też czerwona opaska we włosach modelki, przypominająca nieco aureolę. Złota aureola nad głową Matki Boskiej symbolizowała jej świętość. Czerwona otoczka na obrazie Muncha odnosi się do miłości i bólu.
Obraz można interpretować jako pragnienie nieśmiertelności. Kobieta jest dawczynią życia, a chwila uniesienia stanowi namiastkę wiecznej szczęśliwości.
6. Podkowiński Władysław, „Szał uniesień”
„Szał uniesień” jest dziełem o niezwykle dynamicznej kompozycji. Ukazuje ono nagą kobietę (akt) na grzbiecie stojącego dęba konia maści. Rudowłosa bohaterka o bladym ciele mocno trzyma się wierzchowca, niemal zupełnie do niego przywierając. Samo zwierzę na pierwszy rzut oka wygląda całkiem normalnie. Gdy jednak uważnie przyjrzymy się jego sylwetce, dostrzeżemy toczącą się z pyska pianę, wybałuszone oczy zwierzęcia oraz długie, potargane włosy.
Jeśli idzie o kolorystykę, obraz Podkowińskiego podzielony został na dwie części. Lewa jest rozświetlona, a wszystkie kontury widać na niej dokładnie. Po prawej wszystko niknie w ciemności. Dominują barwy ciemne: brązy i czernie. Bardzo wyraźnie z resztą płótna kontrastują jasne ciało kobiety oraz jej rude włosy.
Obraz Podkowińskiego najczęściej interpretuje się jako wyraz ogromnej potęgi pragnień erotycznych. Naga kobieta na wierzgającym, nieokiełznanym koniu, chociaż delikatna i jakby nieświadoma, niesiona jest przez swoje pierwotne instynkty, zmysły. Zupełnie nie kontroluje swojego położenia, lecz coraz mocniej obejmuje wierzchowca, który pędzi w stronę nieznanego.
To właśnie koń - dziki, nieskrępowany, dynamiczny, gwałtowny - stanowi tu symbol owej ciemniej strony człowieka, która często wymyka się wszelkim mechanizmom kontroli. Jest symbolem pierwotnych ludzkich pragnień oraz żądz kryjących się w zakamarkach nieświadomości.
PORÓWNANIE\:
Madonna ukazanie sfery sacrum
Szał uniesien ukazanie sfery profanum
Madonna jest bardziej wyniesiona na ołtarze
Kobieta w szale uniesien ukazana jako jednostka pragnaca ekstazy
Madonna ukazana jako \matka boska
Kobieta w szale uniesien jako zwykly człowiek
Madonnie towarzyszy sswiętość
Kobiecie towarzyszy Kon, ukazując niedosyt w pragnieniach
Madonna ma twarz lagodną ,spokojną
Szczescie dwoch kobiet jest osiągnięte jedynie przez erotyzm.
Aby osiągnąć stan nie potrzebują mężczyzny
Obraz Madonny ukazuje sferę sacrum, natomiast szał uniesień bardziej odwołuje się do sfery profanum. Madonna jest wzniesiona nad ołtarze natomiast Kobieta ukazana w Szale uniesień jest ukazana jako jednostka pragnąca ekstazy. Ukazuje nam to jakby Kobieta była zwykłym człowiekiem, natomiast Madonne przyrównuje się do Matki Boskiej. Madonna ma twarz łagodną, natomiast kobieta jest wykrzywiona z bólu. Łączy je jednak to, że szczęście tych dwóch kobiet przesiąknięte jest erotyzmem i aby osiągnąć ten stan nie potrzebują one mężczyzny.