Lidia Zarzycka
Nr albumu 2497
Metody badań pedagogicznych - typów badań.
Metodologia badań pedagogicznych to nauka o metodach i działalności naukowej w pedagogice, która obejmuje sposoby przygotowania i prowadzenia badań naukowych na gruncie pedagogiki oraz opracowania ich wyników, budowy systemów naukowych oraz utrwalenie w mowie i w piśmie osiągnięć pedagogiki naukowej. Przez zasady postępowania badawczego uznaje się najogólniejsze zalecenia obowiązujące w badaniach pedagogicznych, natomiast sposoby, czyli metody i techniki postępowania badawczego, związane są najczęściej z konstruowaniem, gromadzeniem i przechowywaniem badanego materiału.
Dlaczego podejmujemy się badań? Potrzebę tę uzasadnia aktualny problem, którym się zajmujemy, a który pragniemy za jego pomocą rozwiązać. Wpływa to na usprawnienia pracy dydaktyczno-wychowawczej z dziećmi, młodzieżą czy dorosłymi. Nie wszystkie z badań okazują się trwałe i niezbędne dla zasobu wiedzy pedagogicznej, niemniej jednak, przy zachowaniu jasności umysłu, uzyskane wyniki mogą posłużyć innym praktykom. Bez względu na przyczynę i wyniki badań, większość pedagogów kieruje się dwoma sposobami w uprawianiu metodologii - opisowej i normatywnej. Metodologia opisowa polega głównie na opisie i analizie przeprowadzonych dotychczas badań z punktu widzenia zastosowanych podczas nich zasad i sposobów postępowania badawczego, zaś metodologia pojmowana w sensie normatywnym to taka, która zajmuje się formułowaniem teoretycznych założeń bądź przesłanek istotnych z punktu widzenia badań pedagogicznych. Bez względu na przyjęte działania wyróżnia się stałe etapy badań pedagogicznych:
-zaistnienie sytuacji problemowej,
-formułowanie problemów badawczych,
-projektowanie narzędzi badawczych,
-dobór osób badanych,
- przeprowadzenie badania,
-opracowanie wyników badań.
Metoda, to ściśle określony sposób postępowania w celu naukowego zbadania danego fragmentu rzeczywistości, problemu. Pierwsza z metod badań pedagogicznych to obserwacja. W odróżnieniu od potocznego rozumienia słowa, obserwacja naukowa wymaga koncentracji na zachowaniach ważnych z naukowego punktu widzenia, rejestrowania danych obserwacyjnych w sposób możliwie adekwatny do istniejącego obiektywnie stanu rzeczy; interpretacji nabytych danych w obliczu posiadanej wiedzy, znanych teorii i własnych doświadczeń oraz sprawdzenia i kontroli pod kątem trafności i rzetelności. W obrębie każdej z obserwacji można wymienić kilka określonych technik obserwacyjnych:
-techniki obserwacji standaryzowanej - każda z tego rodzaju technik posiada skonkretyzowany czas zbierania danych obserwacyjnych; zaliczamy tu techniki: obserwacji skategoryzowanej (uwzględnia różne kryteria zachowania się osób obserwowanych), obserwacji próbek czasowych (dotyczy określonych kategorii interesującego badacza zjawiska, ale odbywa się w ciągu niedługich jednostek czasowych),
- techniki obserwacji niestandaryzowanej - umożliwiają opis i analizę jakościową zgromadzonego materiału obserwacyjnego; zaliczamy tu technikę obserwacji dorywczej, technikę dzienniczków obserwacyjnych, obserwacji fotograficznej i technikę obserwacji próbek zdarzeń.
Kolejną z metod, blisko związana z obserwacją, jest metoda szacowania (skale ocen). Korzystamy z niej, gdy jesteśmy zainteresowani nie tylko tym, co zrobiła obserwowana osoba, gdzie i kiedy, ale także tym, jak się wówczas zachowywała. Pozwala to na uzyskanie odpowiedzi, czy osoba ta jest taką na co dzień. Jedną z technik stosowanych w tej metodzie są skale. Są one zróżnicowane ze względu na sformułowany problem. Istnieją różne skale ocen - numeryczne i graficzne, przymiotnikowe i opisowe- są to tzw. skale dyskretne. Wyróżniamy też skale ciągłe, które stanowią pewien dłuższy lub krótszy odcinek, którego jeden koniec oznacza maksymalne natężenie ocenianej cechy, a drugi minimalny. Drugim, istotnym elementem tej metody są stopnie, czyli kryteria oceny. Mogą być one wyrażane za pomocą cyfr, według częstości pojawienia się badanej cechy (często, zawsze, nigdy), według przysługującej jej jakości (bardzo dobra, dobra, przeciętna, słaba), za pomocą nazwisk bądź też za pomocą opisu zachowań przedstawiających różny poziom nasycenia danej cechy.
Metodą najbardziej obiecującą w badaniach pedagogicznych jest, według Łobockiego, eksperyment pedagogiczny. Nie jest on powszechnie stosowany, gdyż wymaga dużego nakładu czasu, jednak cieszy się ogromnym uznaniem. Jest to metoda badania zjawisk, związanych z wychowaniem, nauczaniem i kształceniem, wywołanych specjalnie przez osobę badającą w kontrolowanych przez nią warunkach cele poznania tych zjawisk. Metoda ta jest przeprowadzana za pomocą różnych technik eksperymentalnych, które nazywa się schematami, modelami bądź planami eksperymentalnymi. Do technik tych zaliczają się:
-technika grup równoległych-polega na uwzględnianiu w badaniu co najmniej dwóch grup,
-technika rotacji, czy tez technika podziału krzyżowego-każda z uwzględnionych w badaniu grup pełni na przemian funkcję grupy eksperymentalnej i kontrolowanej;
-technika czterech grup, czyli technika Salomona-uwzględnia dwie pary grup równoległych, z których każda składa się z grupy eksperymentalnej i kontrolnej,przy czym badania wstępne przeprowadza się w jednej parze grup równoległych końcowe w obu;
-technika jednej grupy-jest najmniej użyteczna techniką, stanowi sama dla siebie układ odniesienia, wyklucza branie pod uwagę jakiejkolwiek grupy kontrolnej.
Kolejną z metod badań pedagogicznych są testy osiągnięć szkolnych. Rozróżniamy tu testy osiągnięć (obejmują oprócz testów osiągnięć szkolnych także testy rozwoju, inteligencji, zdolności ogólnych i specjalnych) oraz testy osobowości. Testy osiągnięć szkolnych pozwalają zbadać w miarę dokładnie poziom wiedzy i umiejętności uczniów. Za ich pomocą można również w sposób bardziej obiektywny ocenić przydatność różnych metod i form nauczania obowiązującego programu zajęć dydaktycznych.
Metoda socjometryczna, nazywana też socjometrią lub techniką socjometrii jest metodą wykorzystywaną zarówno przez pedagogów, jak i psychologów. Jej praktyczna przydatność w procesie wychowywania i nauczania doceniona została w metodologii badań pedagogicznych. Metoda ta polega na dokonywaniu wyborów pozytywnych lub odrzuceń spośród członków jakiejś grupy ze względu na ściśle określone kryterium wyboru. Kryteria te są precyzowane w specjalne pytania, na które osoby badane podają konkretne odpowiedzi-ze wskazaniem imienia i nazwiska wybranych przez siebie osób z grupy (np. klasy). Metoda socjometryczna dotyczy badania głównie stosunków interpersonalnych, zwłaszcza żywionych uczuć sympatii i antypatii. Klasyczną techniką socjometryczną jest podanie wszystkim członkom danej grupy starannie przemyślanych pytań dotyczących podejmowanego problemu. W odpowiedzi badani wskazują osobę z imienia i nazwiska, która według nich spełnia wymagania sugerowane pytaniem. Techniki socjometryczne stosujemy tam, gdzie chcemy stwierdzić fakt, a nie opinię o fakcie. Dotyczą one struktury grupy, relacji między jej członkami. Mają one na celu zbadać jak jest, zainterweniować, zobaczyć co się zmieniło.
Przez analizę dokumentów rozumie się metodę i technikę badawczą, polegającą na opisie i interpretacji konkretnych dokonań w procesie uczenia się, pracy produkcyjnej, zabawy lub innego rodzaju działalności, zakończonych mniej lub bardziej gotowym produktem. Dokumenty przedstawiają fakty i zdarzenia w sposób jednostronny, są subiektywnym obrazem rozwoju osobowości własnej dziecka. Dokument i jego analiza SA tylko jednym sposobem rozpoznania badanego wycinka rzeczywistości i stanowią uzupełnienie innych metod badawczych. W metodzie tej wyróżniamy następujące techniki:
- analiza treściowa,
-analiza formalna.
Stanowią one integralną część tej metody.
Przez metodę sondażu rozumie się metodę badań, której główna funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, zwanych respondentami. Rozpatrujemy tu następujące techniki:
- technika sondażu z zastosowaniem ankiety-technika ankiety audytoryjnej, pocztowej i prasowej, w tym ankieta tajna i jawna;
-technika sondażu z zastosowaniem wywiadu (częściowo lub całkowicie swobodnego) i wywiadu ustruktualizowanego czy też skategoryzowanego oraz wywiadu jawnego i ukrytego, a także indywidualnego i zbiorowego.
Powyższy podział nie obejmuje wszystkich znanych i stosowanych współcześnie metod badań pedagogicznych. Zawiera tylko te, najczęściej stosowane, jednocześnie wskazując na mnogość metod i technik badań pedagogicznych stosowanych obecnie.
Bibliografia:
Łobocki M. : Metody i techniki badań pedagogicznych. Impuls. Kraków 2003.
Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Impuls. Kraków 2001.
Łobocki M. : Metody i techniki badań pedagogicznych. Impuls. Kraków 2003.