GERMANIA

[1] GERMANIA OMNIS A GALLIS Cała Germania jest oddzielona od Galów, Retów i Pannończyków rzekami Renem i Dunajem, od Sarmatów i Daków wzajemnym strachem albo górami, resztę otacza Ocean, obejmując rozległe zatoki i niezmierzone obszary wysp, gdzie niedawno zostały poznane pewne ludy oraz królowie, których odkryła wojna.

RHENUS RAETICARIUM ALPIUM Ren wypłynąwszy z niedostępnego i stromego szczytu Retyckich Alp niewielkim zakrętem miesza się z zachodnim Oceanem. Dunaj wylewa się (wytryska, wytrysnąwszy) łagodnie z miękko wznoszącego się grzbietu góry Abnoby, dopływa do większej liczby ludów, aż sześcioma odnogami (ujściami) wpada do Morza Pontyjskiego, siódme ujście jest wchłaniane przez bagna.

[2] IPSOS GERMANOS INDIGENAS CREDIDERIM Samych Germanów uważałbym (byłbym skłonny uważać) za tubylców w najmniejszym stopniu niezmieszanych z innymi ludami związkami gościnności i imigracji, gdyż niegdyś nie drogą lądową, a flotami (tj. drogą morską), byli przywożeni (przybywali Ci), którzy próbowali zmienić siedziby, a niezmierzony i żeby się tak wyrazić przeciwległy ocean nielicznymi (rzadko płynącymi ) z naszego świata jest nawiedzany, dosięgany. QUIS PORRO PRAETER PERICULUM Któż zresztą/dalej pominąwszy niebezpieczeństwo strasznego i nieznanego morza, opuściwszy Azję, Afrykę lub Italię podążył do Germanii, nędznej ziemiami, szorstkiej klimatem, smutnej kulturą i widokiem, jeśli nie jest (ojczyzną?)

CELEBRANT CARMINIBUS ANTIQUIS QUOD Wielbią starszymi pieśniami, gdyż jeden jest u nich rodzaj, sposób pamięci i dziejów, boga Tuistona wydanego z ziemi.

EI FILIUM MANNUM ORIGINEM Jemu przypisują syna Mannusa, twórcę i założyciela ludu, Mannusowi przypisują trzech synów, od których imion najbliżsi <mieszkańcy> oceanu będą się nazywać Ingewonami, środkowi Hermionami, pozostali Istewonami.

QUIDAM UT IN LICENTIA VETUSTATIS Niektórzy, jak to w wolności <sądu> zamierzchłych czasów, niektórzy przyjmują (potwierdzają) więcej synów boga (bogu) i więcej nazw ludu: Marsowie (acc), Gambrywiowie, Swebowie, Wandyliowie, one te tylko są imionami prawdziwymi i pierwotnymi. Poza tym nazwa Germania jest świeża i została nadana niedawno, ponieważ Ci, którzy pierwsi przekroczywszy Ren wypędzili Gallów, a teraz zwani są Tungrami, wtedy Germanami: tak w ten sposób imię szczepu, a nie (całego) ludu powoli się wzmocniło (przeważyło), że wszyscy najpierw przez zwycięzcę z powodu strachu, wnet także przez siebie samych, wynalezionym (sztucznym) imieniem byli nazywani Germanami.

[3] FUISSE APUD EOS ET HERCULEM Wspominają, że był u nich Herkules, i kiedy mają iść do walki opiewają go jako jednego z najdzielniejszych wszystkich mężów.

SUNT ILLIS HAEC QUOQE CARMINA Mają także te pieśni, których deklamacją, nazywają ją barditus , zagrzewają serca, a samym śpiewem wróżą los/wynik przyszłej wojny, bowiem przerażają lub ulegają trwodze według tego, jak zabrzmi na linii bojowej <pieśni>, która wydaje się zestrojem ni etyle jej głosów, ile męstwa.

TERRENT ENIM TREPIDANTVE PROUT Szczególnie szorstkość dźwięku i złamany/przerywany pomruk podrywa ich, uwiązawszy tarcze przed usta/twarz, aby tym pewniej i głębiej głos odbijaniem nabrzmiewał.

ADEFACTUR PRAECIPUE ASPERITAS Ponadto, niektórzy sądzą, że i Ulisses zagnany długą i bajeczną wędrówką na ten ocean, przybył do ziemi Germanów i Asciburgium, które jest położone nad brzegiem Renu i dziś <jeszcze> jest zamieszkałe, przez niego zostało założone i nazwane, że nawet ołtarz poświęcony Ulissesowi z umieszczonym imieniem ojca Laertesa został niegdyś znaleziony w tym miejscu i że pomniki i jakieś grobowce z zapisanymi greckimi napisami, do tej pory na pograniczu Germanii i Recji istnieją.

QUAE NEQUE CONFIRMARE ARGUMENTIS Czego nie mam zamiaru ani potwierdzać dowodami ani obalać: niech każdy według swojego upodobania odejmie/odwróci lub da wiarę.

[4] IPSE EORUM OPINIONIBUS ACCEDO Sam przyłączam /zbliżam się do opinii tych, którzy sądzą, że ludy Germanii nie skalały się(nie pokrzyżowały się) żadnymi innymi małżeństwami z innymi plemionami i były (ujawniły się jako) ludem odrębnym, czystym i (tylko) sobie podobnym. UNDE HABITUS QUOQUE CORPORUM Stąd także wygląd ciał u tak wielkiej liczby ludzi jest dla wszystkich taki sam: dzikie i niebieskie oczy, złociste włosy, rosłe ciała i tylko do ataku silne, nie są wytrzymałe na pracę oraz trudy i nie nawykli (w najmniejszym stopniu nawykli) do znoszenia pragnienia i upału, przywykli do znoszenia zimna i głodu wskutek klimatu lub gruntu.

[5] TERRA ETSI ALIQUANDO SPECIE Chociaż kraj różni się (przedstawia rozmaitość) jakimś wyglądem, na ogół jednak albo jest najeżony lasami albo oszpecony bagnami, bardziej wilgotny jest gdzie Galia, bardziej wietrzny, gdzie Norykum i Pannonia spogląda, dość urodzajny, nie znosi (nie znoszący) płodnych <w owoce> drzew, obfitujący w trzody lecz w większości niepokaźne.

NE ARMENTIS QUIDEM SUUS HONOR Nawet bydło nie ma swojej krasy i ozdoby czoła: Germanowie cieszą się z liczby, a one są jedynymi i najmilszymi bogactwami/dostatkami.

ARGENTUM ET AURUM PROPITIINE AN Czy srebra i złota odmówili <im> łaskawi czy zagniewani bogowie, nie jestem pewien.

NEC TAMEN ADFIRMAVERIM NULLAM Jednak nie śmiałbym zapewniać, że w Germanii żadna żyła nie rodzi srebra lub złota. Któż bowiem przeszukał/zbadał?

POSSESIONE ET USU HAUD Posiadaniem i użytkowaniem nie bardzo się niepokoją/przejmują. EST VIDERE APUD ILLOS ARGENTEA Można u nich zobaczyć srebrne naczynia dane w darze ich posłom i naczelnikom, nie w innej poniewierce jak te, które są uformowane z gliny, jakkolwiek sąsiedzi (najbliżsi) dla potrzeb handlowych mają w cenie złoto i srebro, znają pewne rodzaje naszej monety i wybierają (wolą) je: mieszkańcy głębi (Germanii) w sposób prostszy i dawniejszy korzystają z wymiany towarów (posługują się w t.)

PECUNIAM PROBANT VETEREM ET DIU Cenią stary pieniądz i długo znane (w obiegu) karbowane i z wyobrażeniem rydwanu.

ARGENTUM QUOQUE MAGIS QUAM Na srebro bardziej polują, niż na złoto, nie z zamiłowania umysłu (usposobienia) lecz ponieważ ilość/zapas srebników jest łatwiejszy w użyciu dla kupujących rzeczy pospolite i liche.

[9] DEORUM MAXIME MERCURIUM COLUNT Z bogów najbardziej czczą Merkurego, któremu w oznaczonych dniach uważają za godziwe składać ofiarę także z ludzi (ludzkich ofiar). HERCULEM ET MARTEM CONCESSIS Herkulesa i Marsa zjednują (udobruchają) dopuszczalnymi ofiarami ze zwierząt.

PARS SUEBORUM ET ISIDI Część Swebów, składa też ofiary Izydzie: skąd przyczyna i początek obcego kultu nie bardzo wiem (na pewno wiem), w każdym razie sam znak/godło uformowane w rodzaju, kształcie liburnijskiego okrętu dowodzi sprowadzenia religii/obrzędu.

CETERUM NEC COHIBERE PARIETIBUS Zresztą nie uważają za rzecz godną wielkości niebian zamykać bogów ścianami, czy upodabniać (ich) do jakiegoś wyglądu ludzkiej twarzy: poświęcają im lasy, gaje i imionami bogów nazywają ową tajemniczą istotę, którą samą czcią widzą.

[10] AUSPICIA SORTESQUE UT QUI MAXIME Wróżb i przepowiedni w najwyższym stopniu przestrzegają. Zwyczaj losowania jest prosty.

VIRGAM FRUGIFERAE ARBORI DECISAM Gałąź odcięta z owoconośnego drzewa (dosł. Owoconośnemu drzewu) krają na małe gałązki (kolanka) i jakimiś wyróżniającymi znakami opatrzone, rozsypują je przypadkowo, jak popadnie na białej materii/ szacie.

MOX SI PUBLICE CONSULTETUR SACERDOS Wkrótce, jeśli radzi się publicznie (w imieniu ogółu) kapłan plemienia (gminy), modli się do bogów, zaś prywatnie, sam ojciec rodziny i spoglądając w niebo trzy razy wznosi pojedyncze <gałązki>, podniesione wyjaśnia według wytłoczonego/wyrytego przedtem znaku.

SI PROHIBUERUNT NULLA DE EADEM Jeśli były niepomyślne/sprzeciwiały się, w tym dniu nie było już żadnego radzenia się/pytania w tej sprawie (=nie radzić się w tej sprawie) Jeśli zaś dozwolone (pozwalały działać) żąda się jeszcze potwierdzenia wróżb.

ET IILUD QUIDEM ETIAM HIC NOTUM Doprawdy tu także jest znane pytanie się (zwyczaj pytania się) głosów ptaków i (ich lotu) właściwe/charakterystyczne dla <tego> narodu jest także badanie przeczuć i ostrzeżeń koni.

PUBLICE ALUNTUR ISDEM NEMORIBUS AC LUCIS Żywią się publicznie (na koszt gminy) w owych lasach i gajach - białe nietknięte żadną ludzką pracą, którym obciążonym świętym wozem (tj. zaprzężonym) kapłan lub król lub naczelnik społeczeństwa towarzyszy i obserwują rżenie i ryki (parskanie).

NEC ULLI AUSPICIO MAIOR FIDES Więcej ufności nie ma żadna inna wróżba nie tylko u ludu (lecz) u/wśród arystokracji i u kapłanów, uważają bowiem siebie za sług bogów, a ich (konie) za powierników bogów.

EST ET ALIA OBSERVATIO AUS[PICIORUM Jest i inna obserwacja wróżba, którą (dzięki której) badają wynik ciężkich wojen.

EIUS GENTIS CUM QUA BELLUM EST Jeńca tego ludu, z którym jest wojna, w jakikolwiek sposób schwytanego wybranym spośród swych rodaków każą walczyć bronią narodową: zwycięstwo tego lub tamtego jest brane za przepowiednie.

HISTORIAE

[71] VIXDUM REGRESSO Ledwo Marcjalis powrócił na Kapitol, nadszedł rozhukany (szalony żołnierz), bez żadnego wodza, każdy dla siebie autorem (każdy działał na własną rękę).

CITO AGMINE Szybkim marszem przeszli przez forum i obok świątyni górujących nad forum i rozwijają szyk przez przeciwległe wzgórze aż do pierwszych bram zamku kapitalońskiego.

ERANT ANTIQUIS Od dawna były portyki na boku pagórka po prawej stronie, gdy się na nie wchodziło (abl), krużganki, na których dach wyszli <żołnierze Sabinusa> i zasypywali wite lianów głazami i dachówkami (tudzież cegłami).

NEQUE ILLIS MANUS Ci mieli ręce zbrojone niczym innym, jak tylko w miecze i wydawało się, że za długo byłoby sprawdzać kusze albo pociski do rzucania (broń rzutną): miotali głównie na wystający portyk i podążali za ogniem i byliby się wdarli przez spalone bramy Kapitolu, gdyby Sabinus oderwawszy zewsząd posągi, zaszczyty przodków, w samym wejściu, jak murem nie zastawił.

TUM DIVEROS CAPITOLI Wtedy wdzierają się na przeciwne wejścia Kapitolu obok gaju azylu i tam, gdzie wchodzi się na skałę Tarpejską setką schodów (się wchodzi).

IMPROVISA UTRAQUE VIS Niespodziewany atak do obu (punktów); bliższy i ostrzejszy zwalił się na azyl. NEC SISTI POTERAT Wspinając się na przyległe budynki nie mogli zostać powstrzymani, które (budynki) jako w pełni pokoju wzniesione wysoko równały się jedynie z Kapitolem. HIC AMBIGITUR Tu jest sprawa sporna, czy oblegający rzucili ogień na dachy, czy oblężeni - czego wieść jest częstsza - odpędzili wówczas nim pomyślnych i postępujących na przód.

INDE LAPSUS IGNIS Stąd ogień został przeniesiony do krużganków stojących obok świątyń, wnet orły ze starego drzewa, które podpierały dach, płomień ściągnęły i podsyciły.

SIC CAPITOLIUM Tak Kapitol przy zamkniętych bramach nieobroniony i niesplądrowany spłonął.

[72] ID FACINUS POST Ten czyn był od założenia miasta najbardziej żałosnym i ohydnym, jaki przytrafił się państwu narodu rzymskiego, że bez żadnego zewnętrznego wroga, przy przychylnych bogach (przychylności bogów) jeśliby przy nowych obyczajach było to możliwe, zaś siedziba Najlepszego i Największego Jowisza założona i poświęcona przez przodków jako rękojmia władzy, którą ani Porsenna po kapitulacji miasta ani Gallowie po zdobyciu nie mogli zbezcześcić, została zburzona przez szał cesarzy.

ARSERAT ET ANTE Spłonął i wcześniej Kapitol w wojnie domowej lecz trzymający się/trzymany osobistą zbrodnią, teraz jawnie został oblężony, jawnie podpalony, jakimi pobudkami do wojny? QUO TANTE jakim zyskiem z tak wielkiej klęski? PRO PARTIA Stał dopóki walczyliśmy za ojczyznę? VOVERAT TARQUINIUS Ślubował król Tarkwiniusz Stary w wojnie sabińskiej i położył fundamenty w nadziei naszej przyszłej wielkości niż żeby jeszcze mierne środki narodu rzymskiego wystarczyły.

MOX SERVIUS TULLIUS Wkrótce Serwiusz Tulliusz dzięki staraniu sprzymierzeńców, następnie Tarkwiniusz Pyszny po zdobyciu <miasta> Suessa Pometia z łupów nieprzyjaciół wznieśli tę budowę.

SED GLORIA OPERIS Lecz chwała tego dzieła była zastrzeżona dla wolności: po wypędzeniu królów Horacjusz Pulwillus - ponownie konsul - poświęcił ją, tak okazałą, że później niezmierne bogactwa narodu rzymskiego raczej ją ozdobiły niż powiększyły.

ISDEM RURSUS VESTIGIIS Na tych miejscach (miejscu) została założona ponownie, kiedy po upływie okresu 415 lat spłonęła za konsulatu Lucjusza Scypiona i Gajusza Norbanusa.

CURAM VICTOR SULLA Zwycięzca Sulla podjął troskę, jednak jej nie poświęcił, to jedno zostało wzbronione jego szczęściu.

LUTATII CATULI NOMEN Imię Lutacjusza Katullusa wśród tak wielkich dzieł Cezarów, aż do czasów Witelliusza dotrwało. ET TUNC AEDES Teraz ta świątynia płonęła.

ANNALES

[62] M.LICINIO L. CALPURNIO Za konsulatu Marka Licyniusza i Lucjusza Kalpurniusza nieprzewidziana katastrofa dorównała klęsce ogromnych wojen: jednocześnie początek i koniec zaistniał.

NAM COEPTO APUD Bowiem w Fidenie niejaki Atyliusz z rodu wyzwoleńców rozpoczął (budowę) amfiteatru, aby święcić igrzyska gladiatorów, ani fundamentów na trwałym gruncie nie założył, ani mocnymi łączeniami nie spoił drewnianej odbudowy, gdyż <który> nie z nadmiaru pieniędzy, ani z mieszczańskiej ambicji lecz dla brudnego zysku chwycił (podjął się) tego zajęcia.

ADFLUXERE AVIDI TALIUM Napłynęli chciwi takich <widowisk>, za rządów Tyberiusza byli trzymani z daleka od rozrywek - płeć męska i żeńska, każdy wiek, z powodu bliskości miejsca tłumniej, stąd nieszczęście było tym cięższe, gdy natłoczony ciężarem/ogromem zawalił się wtedy, runął do wnętrza albo rozsypał się na zewnątrz i niezmierną moc ludzi zaciekawionych widowiskiem albo tych, którzy stali wokoło porwał w gruzy i pogrzebał.

ET ILLE QUIDEM QUOS I Ci zaiste, których początek zawalenia pozwolił na śmierć wyszli na tym najlepiej, (…) uniknęli katuszy, bardziej pożałowania godni byli Ci, których po oberwaniu części ciała życie nie opuściło, którzy w ciągu dnia z wyglądu, w ciągu nocy z krzyków i jęków rozpoznawali żony i dzieci.

IAM CERTI FAMA Już inni zostali przygnani wieścią, ten brata, tamten krewnego, inny rodziców opłakuje. ETIAM QUORUM DIVERSA Także Ci, których przyjaciele albo krewni z innej przyczyny nie zjawili się, bali się jednak, dopóki nie dowiedziano się kogo ta siła/katastrofa dotknęła, wskutek niepewności strach stawał się szerszy/szerzył się.

[63] UT COEPERE DIMOVERI Kiedy gruzy zaczęły być wynoszone (zaczęto wynosić gruzy), to zmarłych zbiegowisko obejmujących, całujących się stało i często wynikał spór, jeśli twarz była zbyt zniekształcona lecz jednaka postać lub wiek wprowadzało w błąd rozpoznających.

QUINQUAGINTA CERTAMEN 500 tysięcy ludzi w wypadku tym zostało okaleczonych lub zmiażdżonych, senat na przyszłość uchwałą powziął środki ostrożności, że nikt nie mógł wydać igrzysk gladiatorów, który miał mniej majątku niż 400 tys. sertecji i amfiteatr mógł być wzniesiony tylko na wypróbowanej wytrzymałości <gruntu>.

ATILIUS IN EXILIUM Atyliusz został wygnany.

CETERUM SUB RECENTEM Zresztą zaraz po nieszczęściu domy arystokracji stanęły otworem, wszędzie dostarczane były bandaże i lekarstwa, a miasta w tych chwilach choć o smutnym wyglądzie było podobne do instytucji/urządzeń praojców, którzy po wielkich bitwach rannych szczodrością (szczodrymi datakami) i troską utrzymywali/wspierali.WSPIIERAŁ

[64] NONDUM EA CLADES Jeszcze ta klęska się nie zatarła, gdy gwałtowność pożaru ponad zwykłą miarę osłabił/nawiedził miasto, wzgórze Celiusz spłonęło, mówiono/mówili, że to złowrogi rok i że cesarz wśród niepomyślnych wróżb powziął zamiar nieobecności, który zwyczajem gminu/ludu przypadkowe tłumacząc jako winę, aż Cezar wystąpił naprzeciw rozdzielaniu pieniędzy w miarę straty <zapobiegł szemraniu>.

ADDUNTUR SENTENTIAE UT MONS Podziękowania zostały mu złożone w senacie przez dostojników i sława u ludu <została uzyskana>, ponieważ bez oglądania się na osobę albo próśb najbliższych, wspierał szczodrością także nieznanych <ludzi>, a oprócz tego powołanych (przez siebie). Odezwały się głosy, by wzgórze Celiusz na przyszłość było nazwane Augustowym, gdyż, gdy wszystko płonęło ocalał jedynie posąg Tyberiusza, znajdujący się w domu senatora Juniusza, został nienaruszony.

EVENISSE ID OLIM Zdarzyło się to niegdyś Klaudii Kwincie, posąg jej, który dwukrotnie uniknął mocy ognia, został poświęcony w świątyni matki bogów.

SANCTOS ACCEPTOSQUE Święci i mili bóstwom są Klaudiusze i należy przyznać święcenia miejscu, w którym bogowie cesarzowi tak wielką cześć okazali.

[65] HAUD FUERIT ABSURDUM Nie będzie nonsensem od rzeczy podać, że to wzgórze nazywało się dawniej dębowe, ponieważ było urodzajne i obfitowało w takie drzewa, wnet zostało nazwane Celiszu od Celesa Wibenny, który był naczelnikiem ludu Etrusków, gdy przyniósł pomoc, siedzibę tę otrzymał od Tarkwiniusza Starego lub jakiś inny spośród królów ją dał, bowiem pisarze (tj. historycy) nie są co do tego zgodni.

CETERA NON AMBIGUA SUNT Reszta nie jest dwuznaczna/nie ulega wątpliwości: liczne te drużyny także na równinach i w pobliżu forum zamieszkały, skąd dzielnica TSUCUM (etruska) od nazwy przybyszów wzięła nazwę/zostala nazwana.

[14] PRIMI PER FIGURAS Pierwsi Egipcjanie przedstawiali uczucia myśli za pomocą figur zwierząt - te najdawniejsze pomniki pamięci/dziejów ludzkiej są oglądane (można oglądać) wyryte w skałach i oni twierdzą, że właśnie oni są wynalazcami pisma głoskowego, stąd Fenicjanie ponieważ byli potężni/panami na morzu, przynieśli (je) do Grecji i osiągnęli sławę, jakby sami je wynaleźli, co od innych przejęli.

QUIPPE FAMA EST CADMUM Mianowicie podanie głosi, że Kadmus przybywszy z flotą fenicką nieokrzesanym do tej pory ludom greckim tę sztukę ukazał.

QUIDAM CECROPEM ATHENIENSEM Niektórzy opowiadają, że Ateńczyk Kekrops lub Tebańczyk Linus, a w czasach trojańskich Argiwczyk Palamedes wynaleźli szesnaście znaków liter piśmiennych, wkrótce inni głównie Semonides wynalazł resztę.

AT IN ITALIA ETRUSCI A w Italii nauczyli się <ich> Etruskowie od Demaratusa z Koryntu, Aboryginowie od Arkadyjczyka Eunadra i litery łacińskie mają kształt jak najdawniejsze litery Greków.

SED NOBIS QUOQUE PAUCAE Lecz także my początkowo mieliśmy ich niewiele, później zostały dodane.

QUO EXEMPLO CLAUDIUS Za tym przykładem Klaudiusz dodał trzy litery, które były w użyciu za jego panowania, potem zostały „wymazane”, widać je także teraz w spiżu oficjalnych tablic przytwierdzonym na forach i świątyniach.

[15] RETTULIT DEINDE AD SENATUM Następnie do senatu odnośnie kolegium wróżbitów referując wywodził/wniósł, by przez niedbalstwo nie zanikła najstarsza nauka Italii: często w ciężkich dla państwa czasach byli przyzywani, których przepowiednią/wskazówką zostały odnowione kulty i na przyszłość były ściślej/bezpieczniej zachowywane, pierwsi w Etrurii z własnej woli albo z zachęty ojców rzymskich (senatu) zachowali tę wiedzę i zaszczepili w (swoich) rodzinach: dziś staje się to bardziej opieszałe wokół ogólnych dobrych sztuk + socordia i ponieważ zabobony nabierają znaczenia/rosną w siłę.

ET LAETA QUIDEM IN PRAESENS Wprawdzie teraz sytuacja jest szczęśliwa/pomyślna lecz za łaskawość bogów trzeba okazać wdzięczność (w ten sposób), by obrządki świętych czczone wśród niepewności nie zaniknęły wśród powodzeń.

FACTUM EX EO SENATUS Z tego wzięła się uchwała senatu, aby arcykapłani zobaczyli, co ze sztuk wróżbitów ma być zatrzymane i utrwalone.

\

DIALOGUS DE ORATORIBUS

[12] NEMORA VERO ET LUCI Doprawdy lasy i gaje i sama samotność, którą pajał Asper tak wielką przynoszą/sprawiają mi przyjemność, że między główne korzyści pieśni/poezji zaliczam to, że nie są tworzone w zgiełku ani gdy prowadzący proces siedzi przed drzwiami ani wśród żałoby/hańby i łez oskarżonych lecz dusza wycofuje się w miejsca czyste i niewinne i korzysta ze świętych siedzib.

HAEC ELOQUENTIAE PRIMORIDA One=pieśni były początkiem elokwencji/słów i sanktuariami, najpierw w tej postaci i szacie miła (wymowność) śmiertelnikom przenikała do owych czystych i nietkniętych żadnymi występkami serc, tak przemawiały wyrocznie.

NAM LUCROSAE HUIUS ET SANGUINANTIS Bowiem użycie tej lukratywnej i krwiopijnej elokwencji jest nowe/świeże i zrodziło się ze złych obyczajów i jak Ty mówiłeś Aprze, zostało wynalezione/odkryte na miejsce oręża.

CERTUM FELIX ILLUD ET Zresztą ów szczęśliwy i jak to powiem naszym zwyczajem złoty wiek, ubogi i w mówców i zbrodnie/przewinienia obfitował w poetów i wieszczów, którzy opiewali szlachetne czyny, a niektórzy bronili złych sprawek (źle dopuszczonych).

NEC ULIS AUT GLORIA MAIOR AUT Nikt nie miał albo większej sławy albo wspanialszej czci niż oni najpierw u bogów, których jak mówią wyrocznie/odpowiedzi objawiali/objaśniali i uczestniczyli w ucztach, następnie u owych bogów zrodzonych i świętych królów wśród, których nie słyszymy o żadnym adwokacie leczo Orfeuszu i Linosie, a jeśli głębiej chciałbyś spojrzeć o samym Apollinie.

VEL SI HAEC FABULOSA NIMIS ET COMPOSITA Lub jeśli te fakty wydają się zbyt bajeczne i wymyślone to z pewnością mi przyznasz Aprze, że nie mniejszą część miał u potomnych Homer niż Demostenes, że rozgłos Eurypidesa albo Sofoklesa nie jest ograniczony ściślejszymi granicami niż Lizjasza albo Hyperydesa.

PLURIS HODIE REPERIES, QUI CICERONIS GLORIAM Więcej dziś znajdziesz takich, którzy lekceważyliby sławę Cycerona niż takich, którzy Wergiliusza, żadne dzieło Azyniusza albo Messali, nie jest tak sławne jak Medea Owidiusza albo Tiestes Wariusza.

[13] AC NE FORTUNAM QUIDEM VATUM Nawet losu poetów i tego szczęśliwego życia <z Muzami> nie bawiłbym się porównać z niespokojnym i niepewnym życiem mówców.

LICET ILLOS CERTAMINA ET PERICULA Choćby walki i niebezpieczeństwa wynosiły ich do konsulów, wolę bezpieczne i spokojne odosobnienie Wergiliusza, w którym jednak nie brakowało łask u boskiego Augusta ani popularności u ludu rzymskiego.

TESTES AUGUSTI EPISTULAE, TESTIS Świadkami/świadectwami są listy Augusta, świadkiem sam lud, który usłyszawszy w teatrze wiersze Wergiliusza cały powstał i obecnego przypadkiem, a patrzącego (na przedstawienie) Wergiliusza uczcił tak jak Augusta.

NE NOSTRIS QUIDEM TEMPORIBUS SECUNDUS Nawet w naszych czasach Pomponiusz Secundus nie ustępuje bodaj Domicjuszowi Afrowi czy to w poważaniu za życia czy to w trwałości sławy.

NAM CRISPUS ISTE POMPONIUS Bowiem owy Krispus i Marcellus do przykładów których mnie używasz, cóż mają w tym swoim losie godnego pożądania?

QUOD TIMENT AN QUOD TIMENTUR? QUOD CUM Że się obawiają lub sieją postrach? Że gdy codziennie są o coś proszeni, ci którym nie spełnią próśb oburzą się?

QUOD ADLIGATI OMNI ADULATIONE NEC Że skrępowani wszelkim pochlebstwem nigdy nie wydają się dość niewolnikami dla panujących, a nam dość wolnymi?

QUAE HAEC SUMMA EORUM Gdzie więc jest ta ich największa potęga?

TANTUM POSSE LIBERTI Tyle zwykli móc wyzwoleńcy.

NE VERO DULCES UT VIRGILIUS AIT MUSAE Mnie doprawdy, jak mówi Wergiliusz słodkie muzy, odsuniętego od trosk, niepokojów i konieczności robienia czegoś codziennie wbrew duszy/skłonności/chęci, niech zaniosą do owych świętych miejsc i owych źródeł i niech drżący nie znam więcej nierozumnego i śliskiego forum blednącej sławy.

NON ME FREMITUS SALUTANTIUM NEC ANHELAS Niech mnie hałas pozdrawiających i zadyszany wyzwoleniec nie budzi, niech niepewny przyszłości nie pisze testamentu dla ubezpieczenia, niech nie mam więcej jak to, co mógłbym komuś pozostawić według swojego upodobania, kiedyś bowiem nadejdzie mój dzień przeznaczenia, niech smutny i ponury nie stanę na grobowcu (jako posąg) lecz wesoły i uwieńczony, niech ktoś w pamięci mej osoby nie stara się o uchwałę senatu, ani nie prosi (CESARZA

---