Hubert Świętek

Uznanie międzynarodowe

I Pojęcie i formy uznania

1) Uznanie międzynarodowe - akt prawny, w którym podmiot prawa międzynarodowego (państwo lub organizacja międzynarodowa) stwierdza, istnienie pewnych faktów oraz przyznaje im określone skutki prawne.

Czapliński: Akt jednostronny, na mocy którego podmiot PM oświadcza wyraźnie lub dorozumianie, iż jakaś sytuacja lub stan faktyczny jest zgodny z PM, bądź przyjmuje do wiadomości pewne zdarzenia.

* Najważniejszym skutkiem uznania jest przeciwstawialność, czyli możliwość powoływania się na nie w stosunku do państwa dokonującego aktu uznania.

2)uznanie:

a)Uznanie może być udzielone:

- indywidualnie przez poszczególne podmioty prawa międzynarodowego

- kolektywnie (skoordynowane) przez grupę państw czy organizację międzynarodową, w ostatnim wypadku uznaniem jest przyjęcie w poczet członków.

b) Uznanie pod względem formy może być:

- wyraźne - wyraźne notyfikowanie zainteresowanemu podmiotowi w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości

- dorozumiane - mimo nie mówienia o nim, domniemanie uznania wynika z faktów konkludentnych (np. nawiązanie stosunków dyplomatycznych, ustanowienie okręgu konsularnego obejmujące nabytek terytorialny innego państwa, ogoszenie neutralności wobec wojny domowej; ale nie wspólne uczestnictwo w OM, umowie czy negocjacjach).

c) Ze względu na uznającego:

- przez państwo macierzyste (np. za stronę wojującą, gdy rządowi macierzystemu zależy na przestrzeganiu prawa wojennego)

- przez państwa trzecie

II Rodzaje i przedmiot uznania międzynarodowego

1) Przedmiotem uznania: państwo, rząd, powstańcy, strona wojująca, naród, uznanie za komitet narodowy, uznanie nabytków terytorialnych.

- Przy szerszym rozumieniu może się odnosić do wszelkich tytułów, kompetencji, w zasadzie każdej sytuacji prawne (np. terytorium, kompetencje)

2) Rodzaje uznania- nie sformalizowane:

a) Uznanie de facto i de iure. Uznanie powinno mieć charakter bezwarunkowy i nieodwracalny (Montevideo 1933), w praktyce spotyka się warunki, zwłaszcza zawieszające. Państwo zgłasza wówczas gotowość uznania innego podmiotu, rządu itp., jeśli zostanie spełniony wstępny, sformułowany przezeń warunek. Uznanie zacznie obowiązywać w przypadku pozytywnej reakcji. Przez takie formułowanie warunków wyróżnia się (+ ze względu na niepełne spełnianie cech koniecznych):

Uznanie de facto - ograniczone, niepełne, warunkowe i odwołalne; nosi często znamiona uznania przedwczesnego, bo odnosi się do państw dopiero powstających. Można się z niego wycofać.

uznanie de iure - bezwarunkowe i nieodwołalne. Zakazane jest w tym wypadku wycofywanie uznania (choć się zdarzało przy uznaniu de facto, np. wobec aneksji Austrii).

b) Nie istnieje obowiązek uznania, pozostaje ono w sferze swobodnej decyzji członków społeczności międzynarodowej. Jednak jeżeli nie dochodzi do pogwałcenia fundamentalnych zasad SM, to ten, kto sprawuje władzę faktycznie, istnieje też i rządzi prawnie.

* nie jest uznaniem podpisywanie tej samej umowy wielostronnej ani uczestnictwo w OM, z wyjątkiem ONZ. Ważne jest, aby państwo odmawiające uznania głosowało przeciw uznaniu.

* brak zgody co do ewentualnej retroaktywności uznania.

* obowiązek uznania - istnienie faktów uzasadniających uznanie nie oznacza obowiązku uznania (Berezowski). Uznanie, zgodnie z PM, jest faktem pozostającym w sferze swobodnej decyzji poszczególnych podmiotów PM; państwa faktycznie istniejące były często nieuznawanie przez wiele lat. Istnienie braku obowiązku uznania jest uzasadnione trudnościami w stwierdzeniu, czy ustalone przez PM kryteria uznania faktycznie występuą w danym przypadku.

Uznanie jest swobodną decyzją, ale ta swoboda ma swoje granice- państwo nie powinno traktować uznania jako środka groźby lub przymusu, powinno działać w dobrej wierze, praktyka powinna być zgodna z zasadami NZ- m.in. z prawem do samostanowienia, co ogranicza możliwości lekceważenia rzeczywistości. Z drugiej strony- obowiązek nieuznawania w przypadku gdy mamy do czynienia z nieuznawaniem fundamentalnych zasad PM (np. nielegalna okupacja jakiegoś terytorium). Jednak zadnego państwa nie można pociągnąć do odpowiedzialności za nieuznawanie lub uznawanie przedwczesne, nie można zmusić do uznania.

Skubiszewski- istnieje obowiązek uznania, bo swoboda może utrudniać realizację prawa do samostanowienia.

* obowiązek nieuznawania sytuacji nielegalnych
- I raz w doktrynie Stimonsa w sprawie agresji japońskiej na Chiny w 1932- USA nie uznają żadnej sytuacji lub umowy, do których doszło w sposób sprzeczny z paktem Brianda- kelloga.

=>ale potem praktyka nieuznawania podboju nie była konsekwentnie stosowana, np. w sprawie Abisynii, różne pstawy wobec państw bałtyckich. Często w takich sytuacjach stosowano uznanie de facto.

=> po delegalizacji użycia siły w KNZ- praktyka nieuznawania nabytków; dodatkowo w Deklaracji Zasad z 1970 też zakaz groźby i użycia siły przeciw niep i integralności terytorialnj, w Akcie Koncowym KBWE+ praktyka RB np. w sprawie IZR czy NAM czy KUW, Rodezji, Bantustanów, Republiki Północnego Cypru- sformułowano wprost zakaz uznania, szcz. W sprawie NAM, gdzie MTS potwierdził wiążącą moc rezolucji RB także do państw trzecich, bo to pogwałcenie fundamentalnych zasad PM. W opinii MTS obowiązek nieuznawania to norma zwyczajowa.

=> RB współcześnie pełni rolę koordynująca nieuznawanie,

* Zakaz uznania nie zwalnia państwo nielegalnie okupującego itp. z odpowiedzialności za swoje czyny na tym terytorium. Np. Turcja wobec Cypru PN.

III Uznanie Państwa i konsekwencje uznania państwa (teorie konstruktrywan i deklaratywna)

Jednostronny akt, za pomoca którego państwo oświadcza lub milcząco przyjmuje że istniejącą organizację terytorialną uważa za państwo ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami. Nie pociąga za sobą konieczności nawiązania stosunków dyplomatycznych. Ma charakter deklaratoryjny (np. Montevideo 1933, Karta OPA 1948- istnienie państwa nie zależy od uznania tego przez inne państwa); jednak uznanie ma duży wpływ na zdolnośc do działania państwa, dlatego państwom zalezy na uznaniu. Aby umożliwić państwu funkcjonowanie w SM, koniczene jest jego uznanie przez społeczność międzynarodową. Powstanie państwa jest faktem historycznym, nie podlegającym ocenie prawa. Prawo może oceniać legalność powstania państwa, jednak nawet państwo nielegalne jest państwem, chronionym przez PM.

* Zgłaszanie roszczeń z tytułu odpowiedzialności za naruszenie PM nie jestuzaleznione od uznania, a niekiedy wręcz dokonywane jest przez państwo nie uznające (np. wobec Izraela).

1)Podstawa uznania.

a)Kryterium efektywności - obiektywne kryterium uznania-

- kryterium stabilności i skuteczności władzy najwyższej nowo powstałego państwa, jego zdolność do utrzymania stosunków międzynarodowych - obiektywne decydujące o tym, czy uznanie w danym momencie powinno zostać udzielone. Z chwilą uzyskania zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych, stania się państwem, suwerennym podmiotem, może być przedmiotem uznania. Ocena jednak, w jakim stopniu państwo spełnia ten warunek, należy do innych państw, które formułują różne kryteria i warunki- polityczne (subiektywne) i prawne (obiektywne). Subiektywne nie powinny być brane pod uwagę, z punktu widzenia PM obojętne jest, czy powstanie danego państwa, jego ustrój czy forma rządów są aprobowane czy nie

b) O uznaniu przedwczesnym można mówić wówczas, gdy zostało ono udzielone, mimo że istnieją poważne wątpliwości co do stabilności i trwałości nowej organizacji terytorialnej (uznanie za państwo jeszcze w czasie walki, uznanie niestabilnego rządu). Nowe państwo jest uznawane choć nie jest jeszcze w pełni ukształtowane, nie nastąpiło jego pełne oderwanie się od poprzednika, który nadal kontynuuje walkę z nim i wykonuje w stosunku do niego znaczną częśc kompetencji władczych wynikających z władzwa terytorialnego. Stanowi ono naruszenie prawa międzynarodowego- bo:

1) jest udzielane bezpodstawnie - uznawana społeczność nie tworzy jeszcze państwa w świetle faktów,

2) zazwyczaj jest pewnego rodzaju interwencją w sprawy wewnętrzne jakiegoś państwa.

*uznanie opóźnione- gdy z przyczyn politycznych państwo lub grupa państw odmawia uznanai jakiegoś państwa, które obiektywnie istnieje i zostało wcześniej uznane przez większość innych państw, np. uznanie Belgii przez Holandię. Ocena mopże być utrudniona, bo nie ma jednoznacznie określonych przesłanek opóźnienia. Każde państwo samo ocenia, czy powinno uznać i uznanie opóźnione może wynikać z wątpliwości co do legalności powstania lub efektywności.

c) Warunki uznania w praktyce międzynarodowej

- praktyka potwierdza tezę, że warunkiem i podstawą uznania państwa jest istnienie określonych elementów faktycznych, składających się na efektywność nowego porządku prawnego

- np. nota Canninga z 1825 uzasadniająca konieczność uznania rzeczywistej niepodległości nowych państw południowoamerykańskich wskazał na 4 waruki uzasadniające uznanie:

1) rząd nowo powstałego państwa musi notyfikować swą niepodległość odpowiednimi aktami publicznymi,

2) musi rzeczywiście sprawować władzę w kraju,

3) powinien mieć wystarczającą stabilność i jedność,

4) państwo powinno móc bronić swojej niepodległości, (współcześnie- powinno przestrzegać prawa do samostanowienia i praw człowieka)

2) Konsekwencje uznania państwa- teoria konstytutywna i deklaratoryjna

- spierają się, od jakiego momentu można mówić o skutkach prawnych faktów podlegających uznaniu, ponieważ PM nie rozstrzyga tej sprawy i nie zawiera reguł uznania. (ale np wyrok w spr. Tinoco, wyrok Mieszanego trybunału Arbitrażowego w sprawie Deutsche Continental Gesellschaft- teoria deklaratywna).

• teoria konstytutywna (Hegel) - istnienie państwa jest uzależnione od jego uznania przez społeczność międzynarodową. Istnienie państwa zalezy zatem od elementu subiektywnego. Skutki prawne powstają dopiero z momentem uznania stanu faktycznego, nabycie podmiotowości zależy od uznania; teoria ta wynika z teorii pozytywistycznej i mówi, iż skoro źródłem praw i obowiązków jest zgoda państw, wyrażona lub dorozumiana, to ona tez jest źródłem podmiotowości; nowe państwo staje się podmiotem PM tylko w drodze uznania przez inne podmioty PM- jak wstępowanie do klubu- musi spełniać warunki oraz uzyskać zgodę innych. Albo w ogóle nie uznaje istnienia nieuznawanego państwa, albo nie podważając tego podkreśla, że staje się ono podmiotem dopiero po uznaniu. Logiczną konsekwencją tej koncepcji jest dobrowolność uznania, które spełnia funkcję legitymizacji istniejącego bytu państwowego.

*modna w XIX wieku, gdy suwerenność była uważana za nieograniczoną. Dopiero uznanie zapewniało państwu ochronę.

* krytyka tej teorii- bo jest nierealna i nie oparta w rzeczywistej praktyce, szczególnie współcześnie, gdy nie uznaje się kogoś ze względów politycznych, ale dąży się do tego aby przystąpił np. do traktatów o nieproliferacji. Nie można rpzez dłuższy czas utrzymywać fikcji nieuznawania faktycznego rządu. Państwa nieuznawania korzystają faktycznie z ochrony prawnej i odpowiedzialności.

• teoria deklaratoryjna - skutki prawne maja miejsce z chwilą, gdy sytuacja faktyczna spełnia stawiane przez PM warunki; nabycie podmiotowości będzie wynikiem nie uznania przez inne podmioty PM ale przez uzyskanie efektywności przez nowy porządek prawny, co jest tylko odnotowywane przez uznanie. Wywodzi się ją z prawa do samostanowienia. Brak uznania może być traktowany jako akt nieprzyjazny, ale nie jako łamanie PM.

• Teoria uznania obligatoryjnego- mowi, że wszystkie państwa mają obowiązek uznania danej rzeczywistości.

3) znaczenie uznania- umożliwia faktyczne wypełnianie podmiotowości, faktyczną możliwość czynności prawnych:

Skutki uznania w płaszczyźnie prawnej:

1) zarejestrowanie i akceptowanie nowego państwa, niemożność dalszego kwestionowania jego podmiotowości lub kompetencji;

2) nawiązanie stosunków dyplomatycznych (w większości przypadków);

3) stwierdzenie kompetencji jego organów o przedstawicieli praz przyznania im stosownych immunitetów i przywilejów,

4) możliwość występowania przed sądami wewnętrznymi, korzystania z immunitetu sądowego oraz stwierdzenie obowiązywania aktów wewnętrznych uznawanego państwa.

Uznanie jest instytucją polityczną, zalezy od aktualnego układu sił i nie zawsze odzwierciedla stan faktyczny. Nieuznawanie państwa lub rządy są reżimami de facto; są traktowane jako niepełne podmioty PM. Nie wolno stosowac wobec nich siły, ponosza odpowiedzialność międzynarodową, mogą zawierać umowy (w sposób obchodzący pozory uznania, np. umowy NRD), mogą wymieniać misje i przedstawicieli nie mających charakteru dyplomatycznego (gł przedstawiciele handlowi), prawa przez nie stanowione powinny być uznawane za skuteczne, jeśli przeciwne rozwiązanie byłoby niekorzystne dla mieszkańców.

IV Uznanie rządu i kryteria uznania rządu na przykładzie doktryn Tobara i Estrady

Akt jednostronny w którym państwo oświadcza lub milcząco przyjmuje, że nowy rząd jest organem właściwy do reprezentowania swego państwa w SM i że uznający chce utrzymywać stosunki z tym rządem. Ma charakter deklaratywny, posiada jednak duże znaczenie polityczne prawne. Rząd nieuznawany ma duże problemy przy obronie interesów państwa i realizacji jego praw. Przy uznawaniu pansytwa często kieruja się wlasnym interesem oraz przesłankami politycznymi czy etycznymi.

1) Kwestia uznania powstaje, gdy dochodzi on do władzy w wyniku: zamachu stanu, przewrotu, puczu czy rewolucji

2) Swoboda uznania takiego rządu nie jest całkowita. Kryteria dzielą się na:

1) obiektywne (kryteria prawne) - zasadnicze znaczenie w prawie międzynarodowym

a) efektywność (jedyne właściwe) - Wystarczający warunek do uznania- rzeczywiste sprawowanie władzy państwowej nad określoną grupą ludności, zamieszkującą pewne terytorium; Często wymienia się też milczące lub wyraźne poparcie ludności oraz zdolność i wolę do wykonywania zobowiązań międzynarodowych. PM nie uzależnia uznania od sposobu powstania rządu, jego składu, ideologii, stanowiska, wykonywania zobowiązań wobec państw trzecich itp.

* obok efektywności często wymienia się akceptację

b) legitymizm - przeciwstawny do zasady efektywności- postulat nieuznawania rządów, które nie mogą się powołać na odpowiednią legitymację prawną, zgodność z określonym wewnętrznym porządkiem prawnym. Odrzucony w PM.

2) subiektywne (kryteria polityczne) - formułowane przez poszczególne państwa, od spełnienia których uzależniają one podjęcie decyzji o uznaniu. Nie powinny być podstawą uznania lub nie w przypadku uznania przez państwa, ale dopuszcza się w przypadku uznania przez OM, gdy formułuje kryteria odpowiadające kryteriom ideowym, nie partykulatym interesom członków.

Doktryna Tobara (Ekwador) - doktryna legitymizmu demokratycznego - wspólna odmowa przez państwa amerykańskie uznawania rządów ustanowionych w drodze rewolucyjnej, sprzecznie z porządkiem konstytucyjnym, dopóki swobodnie wybrany organ przedstawicielski nie potwierdzi władzy tego rządu. ; weszła w życie w konwencji dodatkowej do traktatu ogólnego o pokoju i przyjaźni między p. Ameryki Środkowej w 1907 oraz w traktacie ogólnym o pokoju i przyjaźni z 1923 (jeszcze dalej- nieuznawanie rządu konstytucyjnego, jeśli w jego skład wchodza osoby kierujące wcześniejszym przewrotem, ich krewni lub kierownictwo państwa z okresu przewrotu; Podobna była doktryna Wilsona. Pozwalała na mieszanie się w sprawy wewnętrzne innych państw.

Doktryna Estrady (Meksyk 1930) - wycofywanie lub pozostawianie przedstawicieli dyplomatycznych bez wypowiadania się co do prawa narodów do zachowania czy zmiany rządów lub władz. Osobny akt uznania jest zbędny. Państwa powinny możliwie jak najdłużej utrzymywać ze sobą stosunki dyplomatyczne bez względu na zmiany rządów. Powszechne uznawanie rządów, bez względu na sposób dojscia do władzy, w celu zachowania stabilnych stosunków między wszystkimi państwami.

- zaprzeczenie prawa przekształcenia się państwa w trybunał osądzający sprawy wewnętrzne drugiego. Odmowa bądź udzielenie uznania oznacza bowiem interwencję niezgodną z suwerennością uznanego podmiotu międzynarodowego. Cel- uznawanie rządów bez względu na sposób dojścia do władzy.

- ze wzgldu na podkreślenie znaczenia suwerenności i eliminowania obcej interwencji, była ona aprobowana przez wielu komentatorów; nie wywarła jednak wpływu na praktykę innych państw, które zajmowały stanowisko wobec rządów dochodzących do władzy w sposób pozakonstytucyjny.

=> ale gdy dojscie do władzy demokratyczne- przewaznie uznanie jest dzis dorozumiane.

3) Zagadnienie uznania rządów na emigracji powstało w okresie pierwszej (Belgia, Czarnogóra i Serbia) i drugiej wojny światowej (Belgia, Czechosłowacja, Grecja, Holandia, Jugosławia, Luksemburg, Norwegia, Polska)

Podstawa uznania - rząd na emigracji ma kompetencje pod warunkiem efektywnych (raczej symbolicznych) działań (walki) tak długo, jak istnieje okupacja- czyli brak stabilności i walka z okupantem; prowadzenie działalności mającej na celu odzyskanie niepodległości (walka z okupantem, posiadanie własnych sil zbrojnych lub kierowanie ruchem oporu na okupowanym terenie). Gdy kończy się okupacja, a rząd nie odzyskuje rzeczywistej władzy- traci on kompetencję i nie może być dalej uważany za rząd. Uznawanie rządu emigracyjnego jestzewnętrznym wyrazem nieuznawania legalności podboju.

V Uznanie za powstańców i za stronę wojującą; uznanie za naród

- jeśli na obszarze jakiegoś panstwa wybucha powstanie lub toczy się wojna domowa, wówczas grupa prowadząca walke przeciw suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem PM, jeszcze znaim utworzy nowe państwo. Podmiotowośc wiąże się z uznaniem grupy walczącej za powstańców lub stronę wojująca

=> jest to podmiotowość czasowa. - albo zwycięstwo, albo stłumienie.

- uznanie ma w tych przypadkach charakter konstytutywny, tworzy nowy podmiot praw i obowiązków.

* ale współczesnie występuje tendencja do zapewnienia przestrzegania praw i zwyczajów wojennych niezależnie od charakteru konfliktu i niezależnie od uznania.

1)Uznanie za stronę wojującą- instytucja wykształcona w okresie ruchów niepodległościowych w połowie XX wieku. Stosowanie jej, zwłaszcza przez USA, GBR i FRA, oznaczało, że ruch niepodległościowy, wojna domowa lub powstanie przekształciły się w konflikt o charakterze międzynarodowym. W praktyce niemożliwe było traktowanie zrewoltowanych kolonii, zorganizowanych w nipodległe państwa i prowadzące walkę w imię uniezależnienia się od metropolii, jako grupy rebeliantów, pozbawionych jakiegokolwiek statusu w PM.

-Kryteria uznania za stronę wojującą:

a) obiektywne -

*warunki by powstańcy mieli własny rząd i organizację wojskową;

*by rząd ten kontrolował cześć państwa będącego w stanie wojny domowej w sposób rzeczywisty - obszar okupowany i administrowany przez władze powstańcze;

*powstanie lub rewolucja przybrać muszą formę działań wojennych, w których siły powstańcze, działające w sposób zorganizowany pod jednolitym dowództwem, przestrzegają przewidzianych przez prawo międzynarodowe sposobów ich prowadzenia.

=> gdy któryś z tych warunków niespełniony- uznanie przedwczesne.

b) subiektywne - prawdopodobieństwo sukcesu powstańców, istnienie bezpośredniego własnego interesu.

c) konsekwencje-

*nabycie przez grupe powstamnców praw i obowiązków państwa prowadzącego wojnę.

*Uznające podmioty zobowiązane są do zachowania neutralności.

*Rząd konstytucyjny zostaje zwolniony z odpowiedzialności za wydarzenia, jakie mają miejsce na terytorium niepodlagejącym jego władzy.

2) Uznanie za powstańców- wtedy, gdy państwo ze względów politycznych nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą; różnica sprowadza się do zasięgu i rozmiarów wojny domowej oraz stopia zorganizowania powstańców; grupa powstańcza nie może być uznana za stronę wojującą jeśli:

- wlaczy dopiero o stworzenie warunków do powołania własnych organizmów rządowych, nie ma pod swą rzeczywistą władzą części terytorium, siły jej nie działaja pod jednolitym dowództwem bądź nie przestrzegają obowiązujących sposobów prowadzenia wojny

- wywodzi się z Ameryki- wobec róznych powstańców w Ameryce Południowej przez USA

Skutki prawne - nieokreślone, stwierdza się tylko, że grupa walcząca sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze i że jest gotrowe nawiązać z nią stosunki o ograniczonym zakresie w celu ochrony swych interesów (Góralczyk);

uznania za powstańców są węższe od uznania za stronę wojującą. Powstańcy nie są traktowani jako przestępcy lub piraci. Państwa trzecie nie mają obowiązku zachowania neutralności. Uznanie wynika zazwyczaj z chęci ochrony przez państwo swych obywateli oraz interesów, może być zakwalifikowane jako częściowe uznanie (Symonides).

3) Uznanie za naród:

a) nie jest jednoznaczne z automatycznym uznaniem przyszłej państwowości. Było traktowane przez państwa Ententy jako środek godzący w trwałość porządku prawnego nieprzyjaciela. Aktualnie nie jest stosowane

b) miało miejsce w stosunku do Czechów i Polaków walczących w I wojnie światowej po stronie Ententy; stworzenie narodowych komitetów uznanych przez mocarstwa pozwoliło im na korzystanie z pewnych kompetencji rządowych (prawo posiadania armii, trybunałów, używanie flagi narodowej); zaś mocarstwom pozwoliło zalegalizować walkę tych narodów u swego boku oraz określić swój stosunek do ich komitetów narodowych.

---