Systemy pieniężne
1. Cechy pieniądza
- płynność, - zamienność, - uniwersalność w ramach określonej społeczności (lokalnej lub światowej)
2. Funkcje pieniądza
- pieniądz jest: środkiem wymiany, pomiaru wartości i tezauryzacji
3. Narodziny pieniądza i zjawiska z nim związane
- poszukiwanie środka wymiany
- obieg pieniądza i różnorodność jego form w określonym miejscu i czasie
- emitenci pieniądza
- psucie pieniądza i zaufanie do pieniądza
4. Systemy pieniężne do XVIII wieku
a) system towaropieniądza - towary rzadkie, powszechnie przyjmowane: bydło,
skóry, muszle, papierosy ( od prehistorii do czasów najnowszych)
b) system pieniądza metalowego (kruszcowego)
- głównie złoto i srebro, ale także miedź, ołów, cyna, żelazo; od 3000 p.n.e.
metale w sztabach lub bryłach, a od ok. 650 r. p.n.e. monety (Sardes w Lidii)
- pieniądz kruszcowy paralelityczny - w obiegu są srebro i złoto, które są
wymieniane wg płynnego kursu
Ważniejsze monety
złote: dukat = 3,5g, Floren = 3,52 g, Pistol/Luidor = 6g
srebrne: Talar = 31,8 -27,2 g, złoty polski = 8,25 g
System talara po 1570 r. :
Talar |
Marka |
Grosz |
Szyling |
Stüber |
Krajcar |
Fenig |
Halerz |
1 |
2 |
24 |
32 |
60 |
72 |
288 |
576 |
5. Systemy pieniężne w XIX wieku
a) bimetalizm - funkcje pieniądza spełniały równolegle złoto i srebro pomiędzy
którymi ustalono we Francji w 1803 stały stosunek wymiany 1:15,5
- 1865 - 1878 - Unia Łacińska
b) system waluty złotej - wszystkie funkcje pieniądza spełniało jedynie złoto
W.Brytania 1816, pozostające w obiegu srebro spełniało rolę pieniądza zdawkowego, po 1878 r. dominujący system w całym świecie zachodnim, po tej dacie srebro zachowało swoją pozycje jedynie w USA, Indiach i Chinach
c) pieniądz papierowy
6. Systemy pieniężne w XX wieku
a) zawieszenie wymienialności biletów bankowych i banknotów podczas I wojny światowej, nadmierna emisja pieniądza papierowego, inflacja
b) systemy pieniężne po I wojnie światowej (konferencja w Genui 1922)
- System walutowy złotych sztabek (Gold bullion standard), banknoty wymienia się na złoto w postaci sztabek; W.Brytania, Francja, USA, - system funkcjonował do Wiekiego Kryzysu kiedy: zawieszono wymienialność banknotów na złoto i przeprowadzono dewaluację walut
- System waluty pozłacanej (Gold exchange standard), nie praktykuje się wewnętrznej wymienialności banknotów na złoto; pozostałe kraje kapitalistyczne,
c) systemy pieniężne po II wojnie światowej ( Bretton Woods - 1944, powstanie MFW i MBOiR 1946)
- system parytetu złota - państwa wyznaczały parytet swojej waluty w złocie ale nie wymagały od siebie realnej wymienialności na kruszec / waluty miały mieć stały kurs wobec dolara - dopuszczalne wahania +/- 1% /
* 1947 r. jednostronna deklaracja USA o wymianie dolarów na złoto w obrocie międzynarodowym
* 1971 r. R.Nixon zawiesza wymienialność dolara na złoto
* 1971 r. - porozumienia „smithońskie” - poszerzono granice tolerancji do +/- 2,5% („Tunel walutowy”) / w Europie tolerancja +/- 1,125% („Wąż walutowy)
* 1973 USA zaprzestały określać wartość dolara w złocie
* 1973 - 1974 system płynnych kursów / SDR
- system pieniądza wolnego
- konferencja w Kingston w 1976 r. demonetaryzacja złota / przejście do systemu pieniądza wolnego: nie związanego ze złotem czy innymi ustawowo określonymi wartościami materialnymi/ oraz nie związanego z papierowymi znakami pieniężnymi (pieniądz elektroniczny krążący w formie rozliczeń bankowych); pieniądz plastikowy
7. Banki centralne
- 1657 - Szwecja
- 1694 - Anglia
- 1800 - Francja
- 1828 - Królestwo Polskie
- 1860 - Rosja
- 1875 - Niemcy
- 1913 - USA