Rola nauczyciela WF, Studia

Edukacja zdrowotna - to proces, w którym ludzie uczą się dbać o zdrowie własne i społeczności w której żyją. Proces ten koncentruje się na uświadamianiu związku między zdrowiem człowieka a jego stylem życia środowiskiem fizycznym i społecznym. Nie oznacza to wyłącznie przekazywania wiedzy, ale pozwala uczącemu się wykorzystywać tę wiedzę w sposób efektywny tzn. zastanawiać się, myśleć, podejmować decyzje i działania dotyczące zdrowia, zdobywać umiejętności życia, które sprzyjają zdrowiu.
Edukacja do zdrowia jest podstawowym prawem każdego dziecka. Powszechnie uważa się, że prowadzenie jej przez szkołę może być najbardziej skuteczne. Szkole powinno nadać się priorytet, ponieważ zdrowe dziecko lepiej się uczy. Maciej Demel twierdzi, że „Wychowanie zdrowotne jest integralną częścią kształcenia pełnej osobowości. Natomiast L. Baric uważa, że edukacja zdrowotna to proces, przechowywania lub nabywania wiedzy i umiejętności, niezbędnych do przeżycia i poprawy jakości życia. Można więc stwierdzić, że edukacja do zdrowia obejmuje przekazywanie i nabywanie: świadomości i rozumienia zdrowia, wiedzy o zdrowiu, postaw wobec zdrowia swojego i innych, umiejętności niezbędnych do kształtowana zachowań sprzyjających zdrowiu i umiejętności życia. Edukacja zdrowotna powinna być obecna na co dzień w życiu dziecka, ponieważ zdrowie wychowanka jest podstawowym warunkiem pomyślnego procesu wychowawczego. Proces ten powinien być oparty na zapewnieniu wszystkim wychowankom wszystkich potrzeb zdrowotnych. Należy pamiętać, że ciało jest punktem wyjścia, natomiast głównym celem jest kształtowanie osobowości człowieka. Oznacza to, że we wszystkich dziedzinach należy podkreślić aspekty wychowawcze oraz ukazywać dzieciom różnorodne korzyści jakie daje im aktywność ruchowa i dbałość o zdrowie własne i innych.
Idea promocji zdrowia jest bardzo młoda. Pojawiła się mniej więcej w połowie lat 70 - tych ubiegłego stulecia. Określa się ją jako działania, której celem jest podniesienie stanu świadomości zdrowotnej, krzewienie zdrowego stylu życia oraz tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu.
W Polsce od wielu lat podejmowane są różnego rodzaju działania, realizowane są programy mające na celu zapobieganie negatywnym zjawiskom zdrowotnym w grupie dzieci i młodzieży. Troska o zdrowie musi rozpoczynać się w dzieciństwie i trwać do końca życia. Z chwilą przekroczenia przez dziecko progu szkoły, odpowiedzialność za kształtowanie u niego umiejętności i nawyków dbania o swoje zdrowie przyjmuje również szkoła. Jest to po domu rodzinnym miejsce edukacji zdrowotnej, gdyż tu odbywa się przekazywania wiedzy, nabywanie umiejętności oraz uruchamianie procesów, w których uczestniczą nie tylko uczniowie ale także rodzice i przedstawiciele różnych społeczności. Dobrze zatem się stało, że od kilku lat edukacja zdrowotna ma w polskiej szkole stałe miejsce. Pedagodzy i psycholodzy zwracają uwagę, iż wychowanie zdrowotne obejmuje kształtowania ciała i psychiki jednostki w nierozerwalnym związku jednego z drugim, zatem ma ono służyć rozwijaniu całej osobowości dziecka i wielostronnemu przygotowaniu go do życia. Tak szeroko rozumiana przez nas edukacja zdrowotna kładzie szczególny nacisk na świadomą i aktywną troskę o swój organizm oraz bliższe i dalsze środowisko naturalne. Głównym celem edukacji prozdrowotnej jest przygotowanie dzieci i młodzieży do wyboru właściwych zachowań dla utrzymania pełni zdrowia. Szczególny nacisk należy kłaść na racjonalne żywienie, higienę ciała i otoczenie, ekologiczne spędzanie czasu wolnego, rozwijanie różnych form aktywności ruchowej w szkole i poza szkołą, a także psychospołeczne aspekty zdrowia tj. kształtowanie pozytywnego wizerunku samego siebie, umiejętności radzenia sobie ze stresem, zachowania asertywne, umiejętność współżycia w grupie rówieśniczej, sposoby radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych. Osiągnięcie zaplanowanych celów edukacyjnych jest możliwe poprzez starania wszystkich podmiotów wychowania: nauczycieli i uczniów oraz rodziców na różnych szczeblach kształcenia.
Ogromną rolę w procesie edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży odgrywa nauczyciel wychowania fizycznego. Powinien być on kimś więcej niż tylko instruktorem ćwiczeń fizycznych. Ma być przewodnikiem po nieznanym świecie wartości społeczno - moralnych związanych z kulturą fizyczną człowieka, opisując swoje działania zarówno humanistycznej pedagogizacji procesu kształcenia i wychowania, wspierając się na coraz obszerniejszej wiedzy o fizjologii i biologii organizmu ludzkiego. Sam powinien być świadomym liderem zdrowego stylu życia. Jako osoba specjalnie powołana do wychowania młodzieży w kulturze fizycznej musi być dla niej wzorem kultury fizycznej, ale równocześnie, aby uczniowie chcieli przejąć jego sposób zachowania musi być dla nich prawdziwym autorytetem, musi być osobą, dla której uczniowie mają zaufanie, który cieszy się uznaniem z uwagi na cechy charakteru i wartości, jakie uznaje i realizuje. Im większym autorytetem jest dla uczniów nauczyciel, tym większy może mieć wpływ na kształtowanie ich poglądów, tym bardziej wiarygodne stają się przekazywane przez niego informacje w sposób werbalny, czy też w formie zachowań.
W realizacji edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży nauczyciel wychowania fizycznego powinien spełniać wiele zadań. Jednym z istotnych jest zapoznawanie uczniów ze znaczeniem aktywności fizycznej (postępowania fair, uczciwość...). Uczniowie muszą wiedzieć jakie cele oraz czy ważne dla nich cele mogą zrealizować w zorganizowanych lub samodzielnie podejmowanych formach aktywności ruchowej. Należy umożliwić im przekonanie się, że poprzez uczestnictwo w kulturze fizycznej, a początkowo w lekcjach wychowania fizycznego i zajęciach pozalekcyjnych, mogą zrealizować swoje różne, ważne potrzeby, np. dobrego samopoczucia psychicznego, własnej wartości, zdrowia i inne. Bardzo ważnym zadaniem nauczyciela jest stworzenie uczniom warunków do pozytywnych przeżyć emocjonalnych. Coś (przedmiot, osoba, czynność, itp.) co wywołuje negatywne uczucia raczej nie stanie się przedmiotem pożądania, a wręcz odwrotnie będzie powodować chęć jego unikania. Jeżeli działaniom uczniów nie towarzyszą dodatnie uczucia, wówczas jest niewielka szansa na to, że powstanie motywacja do ponownego podjęcia takiego działania. Istotne jest, że w badaniach stwierdzono, iż dla młodych ludzi najczęściej motywem podejmowania aktywności ruchowej są wartości przyjemnościowe. Radość i zadowolenie wyrażone uśmiechem, komentarze słowne „ale było fajnie", „szkoda, że już koniec" - to tylko niektóre z przejawów oznaczających, że propozycje nauczyciela wywołały u uczniów uczucia pozytywne. Oznaczają one, że uczeń chętnie podejmie ćwiczenia na lekcjach, podobnych zajęciach. Nauczyciel aby wyzwolić u uczniów pozytywne przeżycia emocjonalne powinien:
- urozmaicać lekcje wykorzystując różnorodne metody, formy organizacyjne, środki dydaktyczne konwencjonalne i niekonwencjonalne. Rola nauczyciela powinna polegać na tym, że będzie on reżyserem spektaklu pod tytułem lekcja wychowania fizycznego, która ma być wspaniałą i niezapomnianą przygodą.
- „nie zanudzać" uczniów wielogodzinnym realizowaniem jednej dyscypliny.
- w stosunku do ucznia być uśmiechniętym, życzliwym, wyrozumiałym, sprawiedliwym, traktować ucznia jako podmiot.
- ćwiczyć z uczniami. Największym uznaniem w oczach dzieci cieszy się nauczyciel, który bierze z nimi udział w zabawach i grach, nie krzyczy a zarazem wymaga na tyle, na ile stać daną osobę.
- stosować nowoczesne formy aktywności ruchowej: aerobik, stretching, callanetics i taniec (dotyczy głównie dziewcząt)
- zapewnia uczniom bezpieczeństwo fizyczne (właściwie wykonywane czynności zabezpieczające) i psychiczne ( nie ośmieszać, dać szansę wypowiadania swojego zdania, uznawać prawo ucznia do odmiennych poglądów)
- w trakcie lekcji zwracać uwagę na wszystkich uczniów (nie tylko najsprawniejszych lub najmniej sprawnych).
- stosować indywidualizację - stawiać cele na miarę możliwości uczniów. Nie każdy uczeń może być, ale każdy może przeżywać radość, zadowolenie i satysfakcję z aktywności ruchowej.
- nie oceniać za surowe wyniki testów sprawności fizycznej lecz za
postęp.
W procesie wychowania fizycznego nauczyciel powinien podjąć dwa podstawowe działania:

1. Wyposażyć każdego ucznia w umiejętności działania, dać podstawy zaradności ruchowej. Z punktu widzenia zaradności w sferze kultury fizycznej ważne jest, aby niezależnie od poziomu sprawności fizycznej nasz
wychowanek posiadał umiejętności możliwe do wykorzystania niezależnie od wieku, poziomu sprawności fizycznej, sytuacji materialnej, miejsca zamieszkania. Zaradność ruchowa uczniów bardzo sprytnych może przejawiać się opanowaniem wielu dyscyplin sportowo - rekreacyjnych na wysokim poziomie technicznym. Będą oni dla realizacji swoich celów (przyjemnościowych, towarzyskich, sprawnościowych, zdrowotnych) wykorzystywać w okresie nauki i w życiu dorosłym siatkówkę, koszykówkę, pływanie, jazdę na nartach, łyżwiarstwo i inne. Zaradność ruchowa uczniów słabych wyrażać się może umiejętnością wykorzystania prostszych form ruchowych: badminton, jazdę na rowerze, trening marszowy, atletykę terenową. Istota jest, aby w procesie wych. fizycznego uczeń opanował różnorodne formy ruchowe i dostrzegał możliwość ich wykorzystywania w czasie wolnym. Nie mniej ważne jest także przyswojenie przez ucznia podstawowych umiejętności celowego, efektywnego stosowania dyscyplin sportowych (czy ćwiczeń kształtujących) w późniejszym życiu.

2. Przekonać ucznia, że jest w stanie podejmować aktywność ruchową bez narażania się na niepowodzenie (brak efektu, ośmieszanie...). Ważne jest aby w procesie wychowania fizycznego nauczyciel tworzył warunki umożliwiające każdemu uczniowi odniesienia sukcesu, np. pokonanie własnego strachu, dobre wykonanie zalecanego ćwiczenia, samodzielne osiągnięcie celu określanego przez nauczyciela. Ważne jest, aby stosowane były oceny motywujące („dobrze", „już jest lepiej", akceptujący uśmiech i inne).
W pracy z młodzieżą, nauczyciel wychowania fizycznego powinien wykorzystać swoje przygotowanie biomedyczne i humanistyczne, uczyć wychowanków pomiaru i oceny tętna, higienicznego doboru ubioru w różnych sytuacjach zdrowotnych i wysiłkowych, przekazywać wiedzę, która dotyczy szeregu bardzo ważnych w obecnych czasach, tematów, np. zdrowe odżywianie, narkotyki, używki, stres, aktywność fizyczna. Pomaga poznać wychowankom ciało oraz doskonalić jego sprawność i zapobiegać lub korygować jego nieprawidłowości. Nauczyciel wychowania fizycznego jest więc bezsprzecznie dydaktykiem, który naucza różnych ćwiczeń, technik ruchu, wtajemnicza w arkana taktyki sportowej, a jednocześnie pomaga doskonalić sprawność fizyczną, przekazuje wiedzę o prawidłowościach rozwoju psychologicznego jednostki, uczy oceniać własne ciało w kategoriach wartości, uczy współdziałania z innymi, uczy szacunku dla przeciwnika w zabawie, grze czy walce sportowej, uczy przepisów i reguł gry zgodne z zasadami fair play, uczy radości z wygranej i honorowego przegrywania, wpaja zasady jak żyć zgodnie z normami higieny fizycznej i psychicznej, podnosić sprawność i odporność organizmu oraz uczyć jak doskonalić swoje zdrowie. Powinien też wyposażyć swoich wychowanków w odpowiednie wiadomości z zakresu anatomii i fizjologii człowieka.
Jako promotor zdrowia nauczyciel wychowania fizycznego powinien więc tak oddziaływać na swoich wychowanków, aby uznali oni zdrowie jako wartość nadrzędną, by czuli się za nie odpowiedzialni i świadomie dążyli do jego utrzymania także wówczas gdy opuszczę mury szkoły, dzięki nabytej wiedzy i nawykom oraz ukształtowaniu afirmatywnej postawy wobec zdrowia. Program edukacji zdrowotnej powinien obejmować nie tylko nauczyciela wychowania fizycznego, ale także innych nauczycieli i całą społeczność szkolną. Inwestycja w edukacji zdrowotnej w szkole oraz w nauczyciela wychowania fizycznego podejmującego zdrowie zaowocuje w postaci zdrowia dzieci, które jest jednym z istotnych elementów w procesie edukacji szkolnej. Szkoła zaś stanie się środowiskiem sprzyjającym zdrowiu tylko wówczas, gdy nauczyciel wychowania fizycznego będzie centralną postacią w edukacji zdrowotnej uczniów, realizującą program zdrowotny w sposób rytmiczny i planowy, w którym uczniowie uczą się jak dbać o zdrowie własne i innych.

Wanda Bogusława Lidacka
Dyrektor Szkoły Podstawowej w Ksebkach