Nowy testament zbiór 217 pism różnych autorów, które powstały krótko po śmierci Jezusa. Pełna ich lista znajduje się w 1 Dekrecie IV Sesji Soboru Trydenckiego 4 II 1546 r. Najdawniejszy, pełny spis 27 pism NT zachował się w Liście Wielkanocnym św. Atanazego, biskupa Aleksandrii.
Wymienia w nim księgi wchodzące w skład NT:
- 4 Ewangelie wg Mateusza, Marka, Łukasza, Jana,
- Dzieje Apostolskie,
- 7 listów tzw. katolickich,
- 14 Listów Pawła
- Objawienie Św. Jana.
Ew. św. Marka najstarsza ewangelia, napisana ok. 70 r., n.e. Marek był prawdopodobnie sekretarzem i towarzyszem św. Piotra i spisał jego nauki jeszcze za życia Piotra lub krótko po jego śmierci. Jedyny ewagelista, który mówi nam o nastrojach Jezusa. Tylko u niego Jezus spogląda z gniewem na faryzeuszów.
Ew. św. Łukasz - odwołuje się do wcześniejszych źródeł pisanych i tradycji ustnej. Jedyną datę w całym NT znajdujemy u niego w 3 rozdz. Ewangelii datującą wystąpienie Jana Chrzciciela w 15 r., panowania Cesarza Tyberiusza.
Ewangelia wg św. Jana z datą powstania nie ma już kłopotu. Początkowo uważano, że pochodzi z przełomu II/III w. Sprawę rozstrzygnęło znalezienie w Egipcie papirusu z fragm.18 rodz. Ewangelii (papirus Rylands)- 120-130 r.n.e, i książki papirusowej z całą prawie Ewangelią św. Jana. (papirus Bodmer 2) - ok. 200 r.n.e.
Proces powstawania NT
W miarę upływu czasu rosła liczba chrześcijan, którzy nie widzieli nawet Jezusa. Trzeba im było wyjaśniać wszystko np. łamanie chleba, ostatnią wieczerzę, śmierć i mękę Pana. Przyjmując chrzest należało również tłumaczyć jak żyć w zgodzie z nauką, opowiadać Jego własne słowa, przypowieści, jego czyny. Później te powiedzenia, przypowieści zaczęto zbierać i spisywać. Nie wszystkie przetrwały do naszych czasów.
Co wiemy na pewno o Jezusie:
- 28-30 r. pewien czł. imieniem Jezus, głosił w Palestynie bliskość Królestwa Bożego, gromadził uczniów i tłumy. Wszyscy Go jednak opuścili, gdy władze żydowskie skazały go na śmierć. Umarł ukrzyżowany z rozkazu Poncjusza Piłata.
- Po śmierci Jezusa jego uczniowie najpierw w Jerozolimie, potem w całym imperium zaczynają głosić Dobrą Nowinę. Nauczają, że Jezus zmartwychwstał i żyje.
- Uczniowie Jezusa nie od razu zaczęli spisywać jego słowa.
Wyróżnia się 3 etapy tworzenia Nowego Testamentu:
Czas ziemskiego życia Jezusa, kiedy głosi Ewangelię,
Młode gminy chrześcijańskie tą ewangelią żyją ok.30-70 r. n.e
Czas redakcji ewangelii - 70-100 n.e.
Palestynskie sekty wg Józefa Falwiusza :
Saduceusze - arystokracja kapłańska, przewodniczą obrzędom w świątyni, konserwatyści, trzymają się ściśle Prawa pisanego, odrzucają wszelkie nowości w kwestii wiary, wrogość wobec ruchów mesjańskich, które mogą naruszyć ustalony porządek. Udzielają poparcia władzy rzymskiej, która ten porządek utrzymuje. Nie interesuje ich nawracanie pogan.
Faryzeusze - oddzieleni, maja największe wpływy, uważają się za tych, którzy najściślej trzymają się prawa. Chcą uczynić płot dookoła Tory. Przejawiają ogromną troskę o czystość rytualną. Włączają do swojej nauki pojęcia zaczerpnięte z innych filozofii np. irańskiej (wiara w ostateczne zmartwychwstanie bądź wszystkich bądź tylko wybranych). Mają poparcie mas, bo zwracają się do ludu, nie elit, wg nich każdy Żyd ma znać Pismo, zakładają związki, stowarzyszenia bez hierarchii, biorą czynny udział w życiu społ. Wierzą w zapłatę po śmierci i zmartwychwstanie (jako jedyni z sekt żydowskich).
Elementy nauczania faryzeuszy nieobecne u esseńczyków: nakaz miłości bliźniego warunkiem zbawienia, jeżeli wybaczymy bliźniemu, Bóg wybaczy i nam, zasada zwyciężania zła dobrem, bo dobro ma większą siłę.
Zeloci - żarliwi, nieprzejednani, agresywni, pragną przy pomocy siły przyśpieszyć nastanie Królestwa Bożego. Obcy są dla ich wrogami. Utrzymują w Palestynie stan niepewności. Są inspiratorami powstania 66-70
Essenczycy - Asaja, leczyć, chcieli uleczyć chory świat, wspólnota, typu monastycznego, żyli na pustyni, uznając, że nie da się pogodzić świętości z życiem w świecie, w którym świątynia jest centrum deprawacji, żyli w zamkniętych społecznościach przypominających klasztory, nie mieszali się z ludem. Porzucili oficjalną liturgię świątyni, odprawiają własne obrzędy:
uczta sakralna, z błogosławieństwem chleba i wina,
oczyszczenie - przekształcenie zwyczaju mycia rąk przed modlitwą w obmycie całego ciała przez zanurzenie (specjalne baseny, przepływowe, z „żywą” wodą) + oczyszczenie duchowe.
Z tego oczyszczenia wziął się chrzest - warunkiem chrztu, pierwszego oczyszczenia jest próba, nie każdy mógł spełnić wysokie wymagania, dwuletni okres przejściowy, po którym następował rytuał chrztu i przysięgi wierności regułom zgromadzenia.
Prawo = Tora, hebr. Księga, Pięcioksiąg Mojżeszowy. Kanon Tory zostanie spisany dopiero w 90 r. n.e., a w II w. n.e. Torę uzupełni Talmud = Miszna (II w., komentarze do Tory - jak w praktyce stosować prawo) + Gemara (komentarze do Miszny)
Kanon - od gr. qane - u Homera drewniany kij będący jednostką miary, potem w znaczeniu „wzór” - tak u Filona z Aleksandrii czy Józefa Flawiusza. Kategoria „ksiąg kalających ręce” - tzn. tak świętych, że po ich trzymaniu trzeba umyć ręce by móc dotykać czegoś innego.
2 główne kanony: aleksandryjski i palestyński.
Kanon aleksandryjski - starszy, przełom III/II w, greckie tłumaczenie oparte na zaginionej wersji hebrajskiej - Septuaginta 70 - wg legendy tylu tłumaczy pracowało.
Kanon palestyński/hebrajski - powstał w 90 r. n.e. na Sanhedrynie w Jawne - gr. rabinów pod kierownictwem Johannesa ben Zakazi. Rabini dokonali pracy krytycznej i selekcji tekstów krążących po Palestynie, w przeciwieństwie do aleksandryjskiego kanon hebrajski jest uporządkowany i o 7 ksiąg krótszy, Tanach (żydowskie określenie Starego Testamentu) dzieli się na: Tora - 5ksiąg Mojżeszowy, Newiim (hebr. Prorocy), Ketuwim (hebr. Pisma) - pisma nie pasujące do powyższych kategorii.
Tora w pierwotnej postaci, istniała pod koniec V w. p.n.e. spisanie Tory to konieczność przekazania historii. Torę podzielono na odcinki (sedem) dla ułatwienia czytania w szabat.
1538 r. Eliasz Lewita dzieli Newiim:
Newiim Riszonim (prorocy pierwsi/więksi) - c.d. Tory; czasy wielkości Izraela.
Newiim Acharomin (prorocy ostatni/mniejsi) - treści przekazane prorokom przez Jahwe, przy osobistym kontakcie z Bogiem, zapowiadają nadejście Mesjasza i końca świata
Ketuwim - pisma nie pasujące do powyższych kategorii, ale uznane przez rabinów za ważne:
psalmy - pieśni, Lamentacje opłakujące zburzenie Jerozolimy, Księga Ezdrasza i Nehemiasza - kroniki, Księga Daniela, Estery, Rut, literatura sapiencjalna (mądrościowa) - Ks. Hioba, Ks. Przysłów, Koheleta, Pieśń nad Pieśniami.
Kościoły orientalne (syryjskie) sięgnęły po kanon palestyński, kościół zachodni - po aleksandryjski, bo był spisany po grecku - języku pierwotnego chrześcijaństwa
360 - papiestwo zaczyna mieć ambicje do prymatu w Kościele, papież Damazy zleca św. Hieronimowi tłumaczenie na łacinę, powstaje Wulgata.
Filon Aleksandryjski
Ściśle trzyma się przepisów i uznaje całość Prawa. Stara się wyjaśnić te sprawy, które budzą sprzeciw u Żyda. Święty tekst Pentateuch jest źródłem prawdziwego poznania. Gł. elementy swojej filozofii czerpie z platonizmu, z teorii przeciwieństw; m/ światem zmysłowym a światem idei, m/ materią a duchem. M/ Bogiem a światem materialnym buduje hierarchie bytów pośrednich. Na szczycie piramidy bytów niebiańskich znajduje się Logos, który jest najbliższy Boga, ale nie jest równy Bogu. Element duchowy duszy ludzkiej jest cząstką Logosu i za jego pośrednictwem dusza ludzka może powrócić do Boga. Z Filona kościół korzystał budując chrześcijańska naukę o logosie.
Św. Paweł
Urodzony w zhellenizowanym Tarsie, w żydowskiej rodzinie. Nazwany (Szaweł - imię pierwszego króla narodu wybranego). Ginie śmiercią męczeńską (62-64 r.n.e.) Był gorliwym faryzeuszem. F. byli sektą najlepiej przygotowaną do przyjęcia nauki Jezusa, otoczyli się mnóstwem przepisów, które miały bronić nienaruszalności prawa i pomóc w zachowaniu czystości duchowej i fizycznej. Występując w synagogach starali się kształcili wszystkich w trosce o zachowanie czystości i miłości do Prawa. Ich zdaniem świętość była dla wszystkich, nie tylko kapłanów, pod warunkiem najdokładniejszego przestrzegania Prawa i przepisów tradycji żydowskiej. Szaweł z dumą mówi o tym, że jest faryzeuszem, gorliwie służył Bogu i początkowo walczył z młodym Ch. Aż pod Damaszkiem objawił mu się Bóg pod postacią Jezusa i nakazał mu nieść dobrą nowinę poganom.
Wielkie rozłamy w Kościele
451 kościoły orientalne nie akceptują postanowień soboru w Chalcedonie
1054 wielka schizma - wzajemne klątwy legat papieskiego Humberta i patriarchy Konstantynopola Michała, faktyczny rozłam dopiero w XIII w.
1517 refomacja
Konstantyn Wielki nie wiedział legalizując Ch., że jest ono skrajnie odmienne od religii pogańskich, edykt mediolański z 313 r., był decyzją polityczną, bo:
chrześcijanie stanowili większość mieszkańców wschodu,
potrzebna była świeża ideologia cementująca Rzym w kryzysie
pojawiły się herezje.
Pierwsza herezja - Ariusz, kapłan z Aleksandrii, uznał Jezusa za Syna Bożego, ale nie równego Bogu, tylko stojącego m/ Bogiem a stworzeniem, w kategoriach neoplatońskich swego rodzaju „gorszy rodzaj boskości”. Był czas kiedy Logosu (którego uosabia Chrystus) nie było, a istniał Bóg. Logos nie jest z tej samej substancji co Bóg i nie ma udziału w jego naturze. Natomiast Bóg przyjął go za syna w przewidywaniu jego zasług. Arianizm uznawał trójcę świętą: Logos - twór doskonały, stoi niżej od Boga + Duch Święty.
Ariusza zaatakował patriarcha Aleksandrii Atanazy, część biskupów poparła Ariusza, i tak wybuchł wieloletni spór, doszło do zamieszek ulicznych w Aleksandrii, dublowania biskupstw i wzajemnych klątw. Konstantyn poparł Ariusza. 325 Konstantyn zwołał biskupów do Nicei by rozstrzygnęli spór, I sobór. Sobór uznał arian za heretyków, a Jezusa za równego Bogu pod względem boskości. Arianizm przetrwał długo, zwłaszcza wśród ludów germańskich, w Hiszpanii do VI w., w Afryce do podboju arabskiego w VII w., Longobardowie prawdopodobnie byli arianami do VIII w. Syn jest z tej samej substancji co Ojciec i uczestniczy w jego boskości. W 381 - II sobór w Konstant., przyjął ustawy nicejskie.
Kult maryjny
Protestanci nie wierzą w Matkę Boską. Piszą na ten temat: „kult maryjny nie ma żadnych podstaw w Biblii, ma natomiast swe korzenie w pogańskim kulcie bogini-matki, znanym niemal we wszystkich religiach. Czczono ją pod różnymi imionami: Artemida, Diana, Izyda, Asztarte i obdarzano przydomkiem „królowa niebios”. Podwaliny kultu dał w 431 roku sobór w Efezie (stolica kultu królowej niebios — Diany Efeskiej!), który przemianował Marię z „Christotokos” (matka Chrystusa) na Theotokos (Matka Boża), pozwalając w ten sposób rzeszom pogan zaaklimatyzować się w Kościele. Opisana przez ewangelie Maria była szlachetną, pobożną i skromną kobietą. Mówiła: „Co wam powie, czyńcie”, wskazując zawsze na Syna, a nie siebie. Pewnie dziś byłaby przerażona swoim kultem, który przyćmił samego Boga. W każdym razie Maryja nie jest dla protestantów żadną „Bogurodzicą”, oni nie modlą się do niej, a imiona „Królowo Nieba” lub „Matko Kościoła” uważają za całkowicie sprzeczne z Biblią i ich wiarą.
Kult maryjny - adoracja Marii, matki Jezusa praktykowana przede wszystkim w części kościołów chrześcijańskich, szczególnie - w katolicyzmie oraz prawosławiu, odrzucana lub kwestionowana w części przez większość kościołów protestanckich.
W Polsce kult maryjny był silnie rozwinięty już w średniowieczu, co wiązane jest z pierwotnym u Słowian kultem Mokoszy, znacznie ułatwiającym adaptację kultu Maryi. Już wówczas za miejsce kultu maryjnego obrano Jasną Górę w Częstochowie. W 1382 roku do Częstochowy z Rusi książę Władysław Opolczyk sprowadził cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, który rozsławił Jasną Górę + Ludźmierz, Kalwaria Zebrzydowska, Staniątki pod Krakowem.
Świat : Fatima, Lourdes, Ostra Brama (Wilno), Guadalupe (Meksyk), Knock (Irlandia), La Salette w Alpach (Francja).
Ośrodek kultu maryjnego w Efezie
Najstarszym znanym ośrodkiem kultu maryjnego był Efez w Azji Mniejszej, gdzie też na początku IV wieku zbudowano pierwszą bazylikę poświęconą Matce Boskiej. W 431 r., w bazylice tej trwały również obrady Soboru Efeskiego, na którym oficjalnie zaakceptowano tytułowanie Marii mianem Bogurodzicy, czyli Matki boskiej.
Związki kultu maryjnego z Efezem tłumaczy się tradycją, wg której to właśnie w tym mieście zmarła Maria, która miała przybyć do Efezu z apostołem Janem. Część naukowców krytycznych wobec kultu maryjnego uważa jednak, iż na pewnym etapie rozwoju chrześcijaństwa, ok. III wieku n.e., pogański kult Wielkiej Matki, Wiecznej Dziewicy i Królowej Niebios w jakiś sposób przerodził się w kult maryjny.
325 Sobór w Nicei (I):
Potępienie arianizmu, sformułowanie symbolu (wyznania wiary) oraz dogmatu o współistotności Chrystusa i Boga Ojca, ustalenie terminu obchodów Paschy; ogłoszenie 20 przepisów prawa (kanonów).
381 Sobór w Konstantynopolu (I):
Potępienie macedonianizmu, czyli duchoburstwa, nie przyjmującego współistotności Ducha Św. z Ojcem i Synem; ogłoszenie 4 kanonów, m.in. o honorowym pierwszeństwie biskupa Konstantynopola po biskupie Rzymu.
431 Sobór w Efezie :
Potępienie nestorianizmu i uznanie Marii za Theotokos, czyli Matkę Boga, a nie jedynie Christotokos, czyli Matkę Chrystusa, kanony.
451 Sobór w Chalcedonie:
Potępienie monofizytyzmu.
6