Nowy testament zbiór 217 pism różnych autorów, które powstały krótko po śmierci Jezusa. Pełna ich lista znajduje się w 1 Dekrecie IV Sesji Soboru Trydenckiego 4 II 1546 r. Najdawniejszy, pełny spis 27 pism NT zachował się w Liście Wielkanocnym św. Atanazego, biskupa Aleksandrii.

Wymienia w nim księgi wchodzące w skład NT:

- 4 Ewangelie wg Mateusza, Marka, Łukasza, Jana,

- Dzieje Apostolskie,

- 7 listów tzw. katolickich,

- 14 Listów Pawła

- Objawienie Św. Jana.

Ew. św. Marka najstarsza ewangelia, napisana ok. 70 r., n.e. Marek był prawdopodobnie sekretarzem i towarzyszem św. Piotra i spisał jego nauki jeszcze za życia Piotra lub krótko po jego śmierci. Jedyny ewagelista, który mówi nam o nastrojach Jezusa. Tylko u niego Jezus spogląda z gniewem na faryzeuszów.

Ew. św. Łukasz - odwołuje się do wcześniejszych źródeł pisanych i tradycji ustnej. Jedyną datę w całym NT znajdujemy u niego w 3 rozdz. Ewangelii datującą wystąpienie Jana Chrzciciela w 15 r., panowania Cesarza Tyberiusza.

Ewangelia wg św. Jana z datą powstania nie ma już kłopotu. Początkowo uważano, że pochodzi z przełomu II/III w. Sprawę rozstrzygnęło znalezienie w Egipcie papirusu z fragm.18 rodz. Ewangelii (papirus Rylands)- 120-130 r.n.e, i książki papirusowej z całą prawie Ewangelią św. Jana. (papirus Bodmer 2) - ok. 200 r.n.e.

Proces powstawania NT

W miarę upływu czasu rosła liczba chrześcijan, którzy nie widzieli nawet Jezusa. Trzeba im było wyjaśniać wszystko np. łamanie chleba, ostatnią wieczerzę, śmierć i mękę Pana. Przyjmując chrzest należało również tłumaczyć jak żyć w zgodzie z nauką, opowiadać Jego własne słowa, przypowieści, jego czyny. Później te powiedzenia, przypowieści zaczęto zbierać i spisywać. Nie wszystkie przetrwały do naszych czasów.

Co wiemy na pewno o Jezusie:

- 28-30 r. pewien czł. imieniem Jezus, głosił w Palestynie bliskość Królestwa Bożego, gromadził uczniów i tłumy. Wszyscy Go jednak opuścili, gdy władze żydowskie skazały go na śmierć. Umarł ukrzyżowany z rozkazu Poncjusza Piłata.

- Po śmierci Jezusa jego uczniowie najpierw w Jerozolimie, potem w całym imperium zaczynają głosić Dobrą Nowinę. Nauczają, że Jezus zmartwychwstał i żyje.

- Uczniowie Jezusa nie od razu zaczęli spisywać jego słowa.

Wyróżnia się 3 etapy tworzenia Nowego Testamentu:

1. Czas ziemskiego życia Jezusa, kiedy głosi Ewangelię,

2. Młode gminy chrześcijańskie tą ewangelią żyją ok.30-70 r. n.e

3. Czas redakcji ewangelii - 70-100 n.e.

Rozwój chrześcijaństwa - Trudności w badaniu początków chrześcijaństwa:

• złożoność problemu

• ciągłe zmiany stanu wiedzy

• brak obiektywizmu wynikający z naszych korzeni chrześcijańskich

Prąd zapowiadający chrześcijaństwo - judaizm aleksandryjski, brakowało proroka takiego jak Jezus, wiele idei wspólnych. Ch. powstało z zetknięcia kilku religii i nurtów myśli

Naukowe badania Biblii od XIX w., + hipotezy, że Jezus to postać fikcyjna, koncepcja tzw. Jezusa filozoficznego. Wiedza o Jezusie pochodzi gł. ze źródeł chrześcijańskich, skromnych i nieraz sprzecznych, a więc niewiarygodnych. Współcześni nie zauważyli Jezusa, żydowskie źródła milczą, mimo że był Żydem i wśród nich działał uważał się za Mesjasza, na którego Żydzi czekali. Także rzymskie źródła milczą. Jezus ważny tylko dla grona uczniów, nie było ich wielu, gminę jerozolimską szacuje się na ok. 300 osób

Współcześni Jezusa nie zauważyli Go, w przeciwieństwie do Jana Chrzciciela, o którym mówią źródła chrześcijańskie, żydowskie, rzymskie i mandejskie. Jego wyznawcy - mandejczycy/sabejczycy żyją do dziś (ok. 200 tys. w Iraku i irańskiej prowincji Chuzestan) - to czwarta religia monoteistyczna. Najważniejszym pismem dla jej wyznawców jest Księga Jana Chrzciciela, Jezus jest uważany za ucznia Jana Chrzciciela. Rozwój chrześcijaństwa postępuje w wieku II i nasila w III w. Na Wsch. przenika na wieś i przekracza granice Cesarstwa, na zach. przebiega wolniej. Większe miast Afryki pół Hiszpanii, Galii, Brytanii, krajów nadreńskich, naddunajskich, dalmatyńskich mają już gminy przed Konstantynem. Ch. dociera do wszystkich warstw społ.

Palestynskie sekty wg Józefa Falwiusza :

Saduceusze - arystokracja kapłańska, przewodniczą obrzędom w świątyni, konserwatyści, trzymają się ściśle Prawa pisanego, odrzucają wszelkie nowości w kwestii wiary, wrogość wobec ruchów mesjańskich, które mogą naruszyć ustalony porządek. Udzielają poparcia władzy rzymskiej, która ten porządek utrzymuje. Nie interesuje ich nawracanie pogan.

Faryzeusze - oddzieleni, maja największe wpływy, uważają się za tych, którzy najściślej trzymają się prawa. Chcą uczynić płot dookoła Tory. Przejawiają ogromną troskę o czystość rytualną. Włączają do swojej nauki pojęcia zaczerpnięte z innych filozofii np. irańskiej (wiara w ostateczne zmartwychwstanie bądź wszystkich bądź tylko wybranych). Mają poparcie mas, bo zwracają się do ludu, nie elit, wg nich każdy Żyd ma znać Pismo, zakładają związki, stowarzyszenia bez hierarchii, biorą czynny udział w życiu społ. Wierzą w zapłatę po śmierci i zmartwychwstanie (jako jedyni z sekt żydowskich).

Elementy nauczania faryzeuszy nieobecne u esseńczyków: nakaz miłości bliźniego warunkiem zbawienia, jeżeli wybaczymy bliźniemu, Bóg wybaczy i nam, zasada zwyciężania zła dobrem, bo dobro ma większą siłę.

Zeloci - żarliwi, nieprzejednani, agresywni, pragną przy pomocy siły przyśpieszyć nastanie Królestwa Bożego. Obcy są dla ich wrogami. Utrzymują w Palestynie stan niepewności. Są inspiratorami powstania 66-70

Essenczycy - Asaja, leczyć, chcieli uleczyć chory świat, wspólnota, typu monastycznego, żyli na pustyni, uznając, że nie da się pogodzić świętości z życiem w świecie, w którym świątynia jest centrum deprawacji, żyli w zamkniętych społecznościach przypominających klasztory, nie mieszali się z ludem. Porzucili oficjalną liturgię świątyni, odprawiają własne obrzędy:

• uczta sakralna, z błogosławieństwem chleba i wina,

• oczyszczenie - przekształcenie zwyczaju mycia rąk przed modlitwą w obmycie całego ciała przez zanurzenie (specjalne baseny, przepływowe, z „żywą” wodą) + oczyszczenie duchowe.

Z tego oczyszczenia wziął się chrzest - warunkiem chrztu, pierwszego oczyszczenia jest próba, nie każdy mógł spełnić wysokie wymagania, dwuletni okres przejściowy, po którym następował rytuał chrztu i przysięgi wierności regułom zgromadzenia.

Prawo = Tora, hebr. Księga, Pięcioksiąg Mojżeszowy. Kanon Tory zostanie spisany dopiero w 90 r. n.e., a w II w. n.e. Torę uzupełni Talmud = Miszna (II w., komentarze do Tory - jak w praktyce stosować prawo) + Gemara (komentarze do Miszny)

Kanon - od gr. qane - u Homera drewniany kij będący jednostką miary, potem w znaczeniu „wzór” - tak u Filona z Aleksandrii czy Józefa Flawiusza. Kategoria „ksiąg kalających ręce” - tzn. tak świętych, że po ich trzymaniu trzeba umyć ręce by móc dotykać czegoś innego.

2 główne kanony: aleksandryjski i palestyński.

Kanon aleksandryjski - starszy, przełom III/II w, greckie tłumaczenie oparte na zaginionej wersji hebrajskiej - Septuaginta 70 - wg legendy tylu tłumaczy pracowało.

Kanon palestyński/hebrajski - powstał w 90 r. n.e. na Sanhedrynie w Jawne - gr. rabinów pod kierownictwem Johannesa ben Zakazi. Rabini dokonali pracy krytycznej i selekcji tekstów krążących po Palestynie, w przeciwieństwie do aleksandryjskiego kanon hebrajski jest uporządkowany i o 7 ksiąg krótszy, Tanach (żydowskie określenie Starego Testamentu) dzieli się na: Tora - 5ksiąg Mojżeszowy, Newiim (hebr. Prorocy), Ketuwim (hebr. Pisma) - pisma nie pasujące do powyższych kategorii.

Tora w pierwotnej postaci, istniała pod koniec V w. p.n.e. spisanie Tory to konieczność przekazania historii. Torę podzielono na odcinki (sedem) dla ułatwienia czytania w szabat.

1538 r. Eliasz Lewita dzieli Newiim:

Newiim Riszonim (prorocy pierwsi/więksi) - c.d. Tory; czasy wielkości Izraela.

Newiim Acharomin (prorocy ostatni/mniejsi) - treści przekazane prorokom przez Jahwe, przy osobistym kontakcie z Bogiem, zapowiadają nadejście Mesjasza i końca świata

Ketuwim - pisma nie pasujące do powyższych kategorii, ale uznane przez rabinów za ważne:

psalmy - pieśni, Lamentacje opłakujące zburzenie Jerozolimy, Księga Ezdrasza i Nehemiasza - kroniki, Księga Daniela, Estery, Rut, literatura sapiencjalna (mądrościowa) - Ks. Hioba, Ks. Przysłów, Koheleta, Pieśń nad Pieśniami.

Kościoły orientalne (syryjskie) sięgnęły po kanon palestyński, kościół zachodni - po aleksandryjski, bo był spisany po grecku - języku pierwotnego chrześcijaństwa

360 - papiestwo zaczyna mieć ambicje do prymatu w Kościele, papież Damazy zleca św. Hieronimowi tłumaczenie na łacinę, powstaje Wulgata.

Filon Aleksandryjski

Ściśle trzyma się przepisów i uznaje całość Prawa. Stara się wyjaśnić te sprawy, które budzą sprzeciw u Żyda. Święty tekst Pentateuch jest źródłem prawdziwego poznania. Gł. elementy swojej filozofii czerpie z platonizmu, z teorii przeciwieństw; m/ światem zmysłowym a światem idei, m/ materią a duchem. M/ Bogiem a światem materialnym buduje hierarchie bytów pośrednich. Na szczycie piramidy bytów niebiańskich znajduje się Logos, który jest najbliższy Boga, ale nie jest równy Bogu. Element duchowy duszy ludzkiej jest cząstką Logosu i za jego pośrednictwem dusza ludzka może powrócić do Boga. Z Filona kościół korzystał budując chrześcijańska naukę o logosie.

Św. Paweł

Urodzony w zhellenizowanym Tarsie, w żydowskiej rodzinie. Nazwany (Szaweł - imię pierwszego króla narodu wybranego). Ginie śmiercią męczeńską (62-64 r.n.e.) Był gorliwym faryzeuszem. F. byli sektą najlepiej przygotowaną do przyjęcia nauki Jezusa, otoczyli się mnóstwem przepisów, które miały bronić nienaruszalności prawa i pomóc w zachowaniu czystości duchowej i fizycznej. Występując w synagogach starali się kształcili wszystkich w trosce o zachowanie czystości i miłości do Prawa. Ich zdaniem świętość była dla wszystkich, nie tylko kapłanów, pod warunkiem najdokładniejszego przestrzegania Prawa i przepisów tradycji żydowskiej. Szaweł z dumą mówi o tym, że jest faryzeuszem, gorliwie służył Bogu i początkowo walczył z młodym Ch. Aż pod Damaszkiem objawił mu się Bóg pod postacią Jezusa i nakazał mu nieść dobrą nowinę poganom.

Wielkie rozłamy w Kościele

• 451 kościoły orientalne nie akceptują postanowień soboru w Chalcedonie

• 1054 wielka schizma - wzajemne klątwy legat papieskiego Humberta i patriarchy Konstantynopola Michała, faktyczny rozłam dopiero w XIII w.

• 1517 refomacja

Konstantyn Wielki nie wiedział legalizując Ch., że jest ono skrajnie odmienne od religii pogańskich, edykt mediolański z 313 r., był decyzją polityczną, bo:

• chrześcijanie stanowili większość mieszkańców wschodu,

• potrzebna była świeża ideologia cementująca Rzym w kryzysie

• pojawiły się herezje.

Pierwsza herezja - Ariusz, kapłan z Aleksandrii, uznał Jezusa za Syna Bożego, ale nie równego Bogu, tylko stojącego m/ Bogiem a stworzeniem, w kategoriach neoplatońskich swego rodzaju „gorszy rodzaj boskości”. Był czas kiedy Logosu (którego uosabia Chrystus) nie było, a istniał Bóg. Logos nie jest z tej samej substancji co Bóg i nie ma udziału w jego naturze. Natomiast Bóg przyjął go za syna w przewidywaniu jego zasług. Arianizm uznawał trójcę świętą: Logos - twór doskonały, stoi niżej od Boga + Duch Święty.

Ariusza zaatakował patriarcha Aleksandrii Atanazy, część biskupów poparła Ariusza, i tak wybuchł wieloletni spór, doszło do zamieszek ulicznych w Aleksandrii, dublowania biskupstw i wzajemnych klątw. Konstantyn poparł Ariusza. 325 Konstantyn zwołał biskupów do Nicei by rozstrzygnęli spór, I sobór. Sobór uznał arian za heretyków, a Jezusa za równego Bogu pod względem boskości. Arianizm przetrwał długo, zwłaszcza wśród ludów germańskich, w Hiszpanii do VI w., w Afryce do podboju arabskiego w VII w., Longobardowie prawdopodobnie byli arianami do VIII w. Syn jest z tej samej substancji co Ojciec i uczestniczy w jego boskości. W 381 - II sobór w Konstant., przyjął ustawy nicejskie.

IV/V w. pojawia się 2 herezje, pryscylinizm i pelagianizm.

Kolejna herezja: milenaryzm - apokaliptyczna, koniec świata jest blisko.

IV/V w - rozbudowa biurokracji kościelnej, nurty sprzeciwiające się temu: donatyści, pelagianie, milenaryści. Wszystkie zostają zniszczone, przez św. Augustyna.

2 okresy prześladowań w sensie polityki państwowej na podstawie dekretów cesarskich:

• 250-251 za Decjusza i 303-311 Dioklecjan

Cesarze zażądali od obywateli złożenia ofiar bogom Rzymu, co dla chrześcijan było apostazją, aktem bałwochwalstwa. Ofiara dla Rzymian była obowiązkiem obywatelskim, odmowa była aktem nieposłuszeństwa. Większość chrześcijan ugięła się, za Decjusza tłumnie poszli w Rzymie i Kartaginie, a w Afryce zdarzało się, że szły całe gminy, część przekupiła urzędników albo uciekła z miast, mimo to prześladowania trwały długo.

Donat nie wyklucza grzesznych kapłanów ze społeczności, ale uznaje, że są niegodni wysokich funkcji.

Biskup Rzymu, że mogą wrócić po odbyciu pokuty (przywraca także biskupów cudzołożników).

Donat: warunkiem sprawowania urzędu jest charyzma.

Rzym: urząd tworzy charyzmę (przejawem tego poglądu jest także dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności)

Donatyści uważają, że niegodni kapłani przenoszą grzech na wiernych udzielając sakramentów.

Rzym: sakramenty są ważne zawsze bez względu na osobę szafarza, sakrament działa sam przez się (do dziś tak jest w Kościele katolickim)

Augustyn i Donat uważają, że Kościół jest machiną prowadzącą do zbawienia, warunkiem zbawienia jest posłuszeństwo wobec Kościoła

Wg Donata wierni mają słuchać hierarchów, bo ci są od nich lepsi, wg Augustyna - bo zajmują urząd, w ten sposób powstaje kasta kapłańska poza kontrolą wiernych

Augustyn stworzył pojęcie Kościoła jako wspólnoty mieszanej, w której jest miejsce dla prawych i niegodziwych

Donatyzm to bunt przeciwko instytucjonalizacji Ch., Donat uważa, że nie można być jednocześnie dobrym chrześcijaninem i obywatelem. W 347 urzędnicy cesarza Konstansa mają rozwiązać problem. Donat dziwi się, co cesarz ma do Kościoła, nie uznaje autorytetu cesarza w sprawach religii. Donatyści stanowią większość w Afryce Płn., ale są skazani na porażkę, sprzeciwiając się i cesarstwu, i Kościołowi. Ideologiem zniszczenia donatystów jest Augustyn, który uważa, że cel uświęca środki, schizma donatystyczna zostaje stłumiona środkami aparatu państwowego - szykany administracyjne, terror państwowy.

Augustyn uprawomocnia hipokryzję, uważał, że lepiej gdy ludzie udają że wierzą niż otwarcie demonstrują brak wiary

Pelagiusz, mnich brytyjski IV/V w., podobnie jak donatyści uważa, że celem życia jest dążenie do świętości, ale kwestionuje całkowicie autorytet kapłanów. Świętość nie jest atrybutem organizacji, ale jednostki, jest obowiązkiem każdego czł., zbawienie zależy od samego chrześcijanina, a ponieważ doskonałość jest możliwa, więc jest obowiązkowa. Pelagiusz nawołuje do życia w świętości, krytykuje rozdwojenie chrześcijaństwa na życie świeckie i zakonne, domaga się by do świętości dążyli wszyscy. Pelagiusz uważa, że człowiek jest z natury dobry, może wybrać zło lub dobro

Augustyn: człowiek jest z natury zły, jeżeli będzie miał wolność wyboru, wybierze zło

Zasadnicza różnica m/ Pelagiuszem a Augustynem dot. pojmowania dystrybucji łaski Bożej. Augustyn wprowadza pojęcie grzechu pierworodnego - w konsekwencji grzechu Adama i Ewy wszyscy ludzie są obciążeni złem, nawet niewinne nieochrzczone noworodki będą potępione, zbawienia dostąpią nieliczni, zdecydowana większość będzie potępiona, to Bóg wybierze, kto zostanie zbawiony, może to być nawet poganin. jeżeli tak Bóg zechce.

Pelagiusz przeciwnie, powołując się na Pawła, uważa, że zbawienie jest dla każdego, łaska Boża jest potężna i jest siłą działającą w każdym czł., dzięki niej właśnie można żyć nie grzesząc, robiąc z niej właściwy użytek można dostąpić zbawienia

Sprzeczność w myśleniu Augustyna: z jednej strony uznaje, że warunkiem zbawienia jest posłuszeństwo wobec Kościoła, a z drugiej uważa, że i tak Bóg decyduje o zbawieniu, Bóg jest niepojęty i dlatego nie wiemy kto dostąpi zbawienia

418 synod w Kartaginie potępia Pelagiusza, 431 sobór w Efezie uznaje Pelagiusza heretykiem

GRECKA BIBLIA

Po powrocie z wygnania babilońskiego Żydzi żyli ok. 2 wieki pod panowaniem królów perskich. Jerozolima, a w niej Świątynia zostały odbudowane. Tymczasem w Mezopotamii mieszkali nadal ich współrodacy znajdując tam ojczyznę. W VI w Żydzi żyli również na płd. Egiptu. Wraz z upływem wieków Żydzi, czy to na skutek przymusu czy dobrowolnie osiedlali się na obcych ziemiach. Aleksander Macedoński stworzył w ciągu 13 lat panowania - imperium od Adriatyku po Indus. Rozpadło się ono po jego śmierci w 323 r., ale świat pozostawił po sobie grecki, z greckim językiem urzędowym, greckim wychowaniem zapewniającym awans społ. Od końca IV do 200 r., Judea znajdowała się pod panowaniem przychylnych Żydom królów Egiptu. To czas swobody religijnej, lecz podległości politycznej. Największa diaspora powstała w Aleksandrii. W Aleksandrii doszło do spotkania Żydów z kulturą grecką i tu narodził się również antysemityzm.

Żydzi szybko porzucili w Aleksandrii język aramejski i hebrajski. Mówili po grecku i po grecku żyli. Hellenizacja judaizmu nie oznaczała jednak asymilacji, lecz utwierdzała w poczuciu odrębności narodowej. Żydzi mieszkając z dala od Świątyni w Jerozolimie, gdzie wg Księgi Powtórzonego Prawa mieli jedyną możliwość oddawania czci i składania ofiar swemu Bogu, zaczęli zbierać się w specjalnie wyznaczonych do tego budynkach zwanych - synagoge - po gr. zebranie. Tak powstał nieznany dotychczas starożytnemu światu kult bez składania ofiar, zbudowany jedynie na słowie. Nieznajomość języka aramejskiego i greckiego uniemożliwiała rozumienie Pisma i dlatego prawdopodobnie w I poł. III w., zaczął powstawać grecki przekład.

Młode chrześcijaństwo szybko uczyniło z niej swoją biblie, gdyż większość ówczesnych wyznawców znała grekę doskonale. Faryzeusze zdecydowanie odrzucili te wersję.

Kulty misteryjne

• Życie, śmierć i odrodzenie boga symbolizują cykl zjawisk przyrodniczych

Dlaczego kulty misteryjne cieszyły się dużą popularnością, porównaj z kultem państwowym

• Zwracają się do czł. nie jak do obywatela lecz osoby prywatnej, w przeciwieństwie do rytuałów religii grecko-rzymskiej , która jest związane z organizacja polityczna

• Gesty rytualne pozostają w ścisłej zależności z mitem, są jego symbolem, w religii gr-rz. luźny związek m/ mitem a rytuałem

• Rytuały bogatsze niż tradycyjne religii państwowej

• Obiecują nieśmiertelność i wskazują drogę do niej

• Ich nauczanie przemawia do umysłu, a obrzędy do wyobraźni, spójne doktryny, pełne treści rytuały

• Przynoszą odwiedzi na pytania, które pogaństwo klasyczne nie stawiało lub nie rozwiązywało

• Osobowość bóstwa - człowiekowi bliski wydawał się tragiczny los boga wyjaśniający egzystencję czł. i pozwalający zrozumieć jej sens.

• Wymagania moralne

• Ważna role odgrywa grzech i pokuta

• Dbałość o czystość cielesną i rytualną

Chrześcijaństwo a kulty misteryjne

• Męka Boga opisująca jego śmierć, zejście do piekieł, zmartwychwstanie (Izis, Ozyrys, Adonis, Attys)

• Rytuał świętego posiłku - wspólna uczta mająca na celu wzmocnienie więzi m/ współwyznawcami lub święty posiłek mający przekazać wiernym substancje Boga -komunia (Attys, Mitra) łączy wiernych ze sobą i z bóstwem

Spory w Kościele przednicejskim dotyczyły

- dyscypliny i praktyki liturgicznej - spór o datę Wielkanocy - od ok. II w., kościoły w Azji obchodzą Wielkanoc 14 nisan wg kalendarza hebrajskiego, a Kościoły rzymskie w pierwszą niedziele po 14 nisan. Na soborze w Nicei sprawa została uzgodniona wg rzymskiego

- problemów doktrynalnych - trinitaryzm, (Trójca Św.), problemem był związek m/ Bogiem - ojcem, a Jezusem - synem bożym. Zaproponowano 2 rozwiązania: chrystologię adapcjanistyczną - Jezus jest tylko czł. bezgrzesznym, w chwili chrztu zstępuje na niego Duch Św. i staje się synem bożym. Jego adopcja ujawnia się w jego męce, śmierci, zmartwychwstaniu (kościół judeochrześcijański). W monarchizmie umiarkowanym - Ojciec i Syn to przejawy tej samej istoty, którą jest bóg jedyny, wcielający się w czł.

Liturgia eucharystyczna

Ok. 370 r.,.kKonstantynopolu. substancji ci za pontyfikatu Damazego, ustalono kanon mszy rzymskiej dla Zachodu. Na wschodzie (Egipt, Syria własna liturgia).

Liturgia eucharystyczna :

• znaczenie wspólnego posiłku - pamiątki ostatniej wieczerzy

• aspekt ofiarniczy - przypominający odkupieńczą śmierć Chrystusa

Liturgia w IV w., dzieli się na 2 części;

• Msze katechumenów - nauczanie słowne: lektury biblijne, kazania księży, na końcu biskupa, wpływ kultu synagogalnego. Po przemówieniach wzywano katechumenów, pokutników i chorych na umyśle do opuszczenia świątyni i zaczynała się :

• Msza wiernych - pełna liturgia eucharystyczna, wiernych obowiązywała tajemnica jeśli chodzi o praktyki i formuły, zwłaszcza eucharystię i sakramenty chrztu, słowa konsekracji, wyznania wiary i Ojcze nasz.

Po IV w. ceremoniał się komplikuje. Komunia pod 2 postaciami.

Kult maryjny

Protestanci nie wierzą w Matkę Boską. Piszą na ten temat: „kult maryjny nie ma żadnych podstaw w Biblii, ma natomiast swe korzenie w pogańskim kulcie bogini-matki, znanym niemal we wszystkich religiach. Czczono ją pod różnymi imionami: Artemida, Diana, Izyda, Asztarte i obdarzano przydomkiem „królowa niebios”. Podwaliny kultu dał w 431 roku sobór w Efezie (stolica kultu królowej niebios — Diany Efeskiej!), który przemianował Marię z „Christotokos” (matka Chrystusa) na Theotokos (Matka Boża), pozwalając w ten sposób rzeszom pogan zaaklimatyzować się w Kościele. Opisana przez ewangelie Maria była szlachetną, pobożną i skromną kobietą. Mówiła: „Co wam powie, czyńcie”, wskazując zawsze na Syna, a nie siebie. Pewnie dziś byłaby przerażona swoim kultem, który przyćmił samego Boga. W każdym razie Maryja nie jest dla protestantów żadną „Bogurodzicą”, oni nie modlą się do niej, a imiona „Królowo Nieba” lub „Matko Kościoła” uważają za całkowicie sprzeczne z Biblią i ich wiarą.

Kult maryjny - adoracja Marii, matki Jezusa praktykowana przede wszystkim w części kościołów chrześcijańskich, szczególnie - w katolicyzmie oraz prawosławiu, odrzucana lub kwestionowana w części przez większość kościołów protestanckich.

W Polsce kult maryjny był silnie rozwinięty już w średniowieczu, co wiązane jest z pierwotnym u Słowian kultem Mokoszy, znacznie ułatwiającym adaptację kultu Maryi. Już wówczas za miejsce kultu maryjnego obrano Jasną Górę w Częstochowie. W 1382 roku do Częstochowy z Rusi książę Władysław Opolczyk sprowadził cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, który rozsławił Jasną Górę + Ludźmierz, Kalwaria Zebrzydowska, Staniątki pod Krakowem.

Świat : Fatima, Lourdes, Ostra Brama (Wilno), Guadalupe (Meksyk), Knock (Irlandia), La Salette w Alpach (Francja).

Ośrodek kultu maryjnego w Efezie

Najstarszym znanym ośrodkiem kultu maryjnego był Efez w Azji Mniejszej, gdzie też na początku IV wieku zbudowano pierwszą bazylikę poświęconą Matce Boskiej. W 431 r., w bazylice tej trwały również obrady Soboru Efeskiego, na którym oficjalnie zaakceptowano tytułowanie Marii mianem Bogurodzicy, czyli Matki boskiej.

Związki kultu maryjnego z Efezem tłumaczy się tradycją, wg której to właśnie w tym mieście zmarła Maria, która miała przybyć do Efezu z apostołem Janem. Część naukowców krytycznych wobec kultu maryjnego uważa jednak, iż na pewnym etapie rozwoju chrześcijaństwa, ok. III wieku n.e., pogański kult Wielkiej Matki, Wiecznej Dziewicy i Królowej Niebios w jakiś sposób przerodził się w kult maryjny.

Sobór chalcedoński

IV sobór powszechny, odbywał się 8-31 października 451 r., w Chalcedonie. Zwołany przez cesarza Marcjana i zatwierdzony przez papieża Leona I Wielkiego. Sobór uzgodnił wiarę dot. istnienia dwóch natur w Chrystusie, boskiej i ludzkiej, że jednocześnie jest On jedną Osobą - unia osobowa. Z cesarskiego punktu widzenia podstawowym celem soboru było zaprowadzenie jednej wiary w cesarstwie i przezwyciężenie istniejących kontrowersji. Z punktu widzenia ojców soborowych pierwszym zadaniem zgromadzenia było naprawienie szkód wyrządzonych przez pseudo-sobór zwołany w Efezie w 449 r. Potępiono więc ustalenia zgromadzenia z 449 r. oraz pozbawiono urzędu i skazano na zesłanie Dioskura, patriarchę Aleksandrii, który mu przewodniczył. Biskupi nie popierali tej myśli, twierdząc, że wystarczają dotychczasowe wyznania wiary są wystarczające i powoływali się na zakaz podjęty przez Sobór Efeski co do uchwalania jakiejkolwiek nowej formuły wiary (credo).

Uzgodniono w końcu Definicję, która przybrała następującą postać:

1) na wstępie potwierdzono uroczyście poprzednie Symbole wiary (nicejski i konstantynopolski);

2) następnie przyjęto jako obowiązujące dwa Listy Cyryla Aleksandryjskiego i liście papieża Leona I do Flawiana (Tom Flaviana). Potępiono nestorianizm i Eutychesa.

3) przyjęto formułę chrystologiczną następującej treści: że jest jeden i ten sam Syn, Jezus Chrystus, doskonały w Bóstwie i doskonały w człowieczeństwie, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, złożony z rozumnej duszy i ciała, współistotny Ojcu co do Bóstwa - podkreśleniE w Chrystusie 2 odrębnych wymiarów, boskiego i ludzkiego.

325 Sobór w Nicei (I):

Potępienie arianizmu, sformułowanie symbolu (wyznania wiary) oraz dogmatu o współistotności Chrystusa i Boga Ojca, ustalenie terminu obchodów Paschy; ogłoszenie 20 przepisów prawa (kanonów).

381 Sobór w Konstantynopolu (I):

Potępienie macedonianizmu, czyli duchoburstwa, nie przyjmującego współistotności Ducha Św. z Ojcem i Synem; ogłoszenie 4 kanonów, m.in. o honorowym pierwszeństwie biskupa Konstantynopola po biskupie Rzymu.

431 Sobór w Efezie :

Potępienie nestorianizmu i uznanie Marii za Theotokos, czyli Matkę Boga, a nie jedynie Christotokos, czyli Matkę Chrystusa, kanony.

451 Sobór w Chalcedonie:

Potępienie monofizytyzmu.

553 Sobór w Konstantynopolu (II):

Potępienie Orygenesa, a także niektórych twierdzeń Teodoreta z Cyru, Teodora z Mopsuestii i Ibasa z Edessy.

680-681 Sobór w Konstantynopolu (III):

Potępienie monoteletyzmu, czyli doktryny o jednej woli Chrystusa.

787 Sobór w Nicei (II):

Potępienie ikonoklazmu, uznanie czci obrazów i podanie jej definicji, 22 kanony.

869-870 Sobór w Konstantynopolu (IV):

Potępienie patriarchy Focjusza.

1123 Sobór na Lateranie (I):

Zebranie i ujednolicenie wszystkich wcześniejszych uchwał dotyczących inwestytury, celibatu, pokoju Bożego, praw krzyżowców itp.

139 Sobór na Lateranie (II):

Unieważnienie wyboru i decyzji zmarłego antypapieża Anakleta II, ogłoszenie 30 kanonów mających wzmocnić dyscyplinę kościelną.

1179 Sobór na Lateranie (III):

Ustalenie 27 kanonów, pierwszy do dzisiaj obowiązujący, ustalał sposób wyboru papieża (2/3 ważnych głosów), powołanie szkół przykatedralnych, dekrety dotyczące Żydów, muzułmanów i heretyków.

1215 Sobór na Lateranie (IV):

Przyjęcie 70 kanonów, wyszczególnienie różnych herezji, ustalenie przepisów dotyczących inkwizycji, wyłożenie nauki o Eucharystii (przeistoczenie), przepisy dotyczące spowiedzi i komunii, zakaz zakładania zakonów wg nowych reguł.

1245 Sobór w Lyonie (I):

Kwestie dotyczące upadku Jerozolimy, zagrożenia cesarstwa łacińskiego, niebezpieczeństwa mongolskiego, ekskomunika cesarza Fryderyka II.

1274 Sobór w Lyonie (II):

Unia z Kościołem bizantyńskim, który nie uznawał jednak Filioque (pochodzenia Ducha Św. od Ojca i Syna) i supremacji papieży, przepisy dot. wyboru papieża.

1311-1312 Sobór Vienne:

Papieski dekret przeciw templariuszom, orzeczenia dot. doktryny łaski, sprawa beginek i begardów.

1414-1418 Sobór w Konstancji:

Kwestie dot. przywrócenia jedności Kościoła po schizmie zach., usunięcia błędów wiary i wewnętrznych reform, potępienie husytyzmu, a potem Hieronima z Pragi, ustalenie dat następnych soborów; konkordat z Francją.

1431-1445 Sobór w Bazylei:

Problem koncyliaryzmu (wyższości soboru nad papieżem), ograniczenie do 24 osób kolegium kardynalskiego, nieudana próba unii z Kościołem prawosławnym.

1512-1517 Sobór na Lateranie (V):

Zarządzenia dot. prawa kościelnego, wprowadzenie egzaminów dla kandydatów do święceń kapłańskich, pojednanie z Francją.

1545-1563 Sobór w Trydencie:

Ustalenie trydenckiego wyznania wiary, zdefiniowanie pojęcia Objawienia i źródeł jego poznania, ostateczne potwierdzenie kanonu w wersji „Wulgaty”, zakaz kumulowania beneficjów, poszerzenie władzy biskupów, dekret o seminariach duchownych.

1869-1870 Sobór w Watykanie (I):

Dogmat o nieomylności papieża w sprawach moralności i wiary.

1962-1965 Sobór w Watykanie (II):

„Sobór dla świata”, przygotowanie tzw. 70 schematów, najważniejsze z nich: reforma Kościoła, podkreślenie roli osób świeckich, reforma liturgii, dyskusja nad źródłami Objawienia, pojednanie i unia z Kościołem wschodnim, zniesienie ekskomunik m/ Rzymem i Konstantynopolem, dekrety: o ekumenizmie, wolności religijnej, dotyczące Żydów i religii niechrześcijańskich.

15

---