CYWILIZACJA KONFUCJAŃSKA I CYWILIZACJA ZACHODU
Cywilizacja konfucjańska była :
- po 1 - kulturą swoistą/homogeniczną,
- po 2 - kultura „zamknięta”, odporna na wpływy zewnętrzne,
- po 3 - cywilizacja konfucjańska kreowała światopogląd kosmowitalny, przyjazny przyrodzie.
Myśl chińską cechował sinocentryzm. Przejawem był dekret z 836 r., zakazujący Chińczykom kontaktów z „ludźmi kolorowymi”, czyli z przybyszami spoza gór Pamiru (Irańczykami, Arabami i Hindusami), jak i sąsiadami z Azji Wsch. (Japończykami, Malajami i mieszkańcami Indochin oraz Indonezji). Mentalność sinocentryczna była przyczyną ataków na buddyzm - jedyny zagraniczny system idei, który w Chinach cesarskich zdobył akceptację i względne uznanie. Gdyż „Budda był barbarzyńcą”. Jego język nie był językiem Chin, jego ubiór miał obcy krój, nie głosił mądrości starożytnych władców i nie stosował się do zwyczajów.
ZDERZENIE DWÓCH ŚWIATÓW
W poł. XIX w., doszło do zderzenia 2 geogr. odległych światów: dynamiczny, agresywny Zachód wtargnął w życie pasywnego i zamkniętego w sobie D.W. - 3 fazy:
- militarna agresja Zachodu
- poddanie podbitych ludów zachodniej kontroli politycznej
- narzucenie zbiorowościom łowieckim/rolniczym zaawansowanej gospodarki
Po I wojnie opiumowej nastąpiła druga wojna opiumowa (1856-1860), a traktat, który ją zakończył zalegalizował handel opium i spowodował zarazem, iż narkotyk ten pozostał do końca XIX w., gł. zagranicznym produktem sprzedawanym w PŚ.
WESTERNIZACJA JAPONII
Japończyków dręczył starach przed utratą suwerenności narodowej i widmo „zachodnich barbarzyńców”. Druzgocąca klęska w starciu z Brytyjczykami potężnego niegdyś P.Ś., upokarzające jarzmo nierównoprawnych traktatów, agresywność i arogancja Zachodu, wszystko to razem wzięte wstrząsnęło japońską klasą polityczną i popchnęło ją do działania. Obserwując postępującą kolonizację Chin - nazwaną w E. „krojeniem arbuza” - politycy japońscy wyciągnęli trafny, wniosek, iż „zachodnich barbarzyńców” pokonać można wyłącznie za pomocą ich własnych barbarzyńskich metod. Aby tego dokonać trzeba najpierw poznać owe metody, a później skutecznie ich użyć do realizacji własnych celów. W połowie XIX wieku Japonia - podobnie jak Chiny - była zacofanym, samowystarczalnym państwem rolniczym. W tej sytuacji warunkiem ocalenia suwerenności Archipelagu stała się pośpieszna industrializacja kraju, a zwłaszcza forsowna budowa przemysłu ciężkiego, stanowiącego fundament zachodniej potęgi militarnej. Agresja Japonii we wczesnej fazie westernizacji skierowała się przeciwko najbliższemu i dużo słabszemu sąsiadowi: Królestwu Korei. W styczniu 1876 r., flota 6 okrętów wojennych wtargnęła do Zatoki Kanghwa. Posłużywszy się „znaną japończykom dyplomacją z Zachodu zgotowali swoim sąsiadom to, czego sami doświadczyli niespełna ćwierć wieku wcześniej. Traktat otworzył dla Japończyków 3 porty, zezwolił im się osiedlać w Korei na prawach eksterytorialnych, a także stworzył dla kolonistów uprzywilejowane warunki działalności gospodarczej i wymiany handlowej.
WESTERNIZACJA CHIN
Westernizacja Chin przebiegała zupełnie inaczej aniżeli westernizacji Japonii. W Japonii podmiotem reform był rząd centralny sprawujący pełną kontrolę nad całym terytorium kraju, w Chinach - władze lokalne niektórych regionów. W Japonii modernizacja przebiegała wg planu, podczas gdy w Chinach wysiłki urzędników rozbijały się o brak poparcia ze strony dworu w Pekinie. W dziedzinie finansów występowały nie mniej istotne różnice: Japonia zacisnęła pasa i wprowadziła dodatkowe podatki, dzięki czemu uniknęła zagranicznych długów, Chiny zaś jęczały pod ciężarem pożyczek europejskich i ogromnych odszkodowań wojennych.
Najważniejsza różnica m/ dwoma cesarstwami D.W. tkwiła w sferze mentalności elit polit. Frakcja młodych samurajów rządząca Japonią po przewrocie Meiji zrozumiała, iż zach. technika i organizacja społ. to całość i że ta pierwsza może skutecznie funkcjonować jedynie w kontekście tej drugiej. Japońscy przywódcy uznali, że do budowy nowoczesnej potęgi militarnej konieczny jest nowoczesny przemysł, zach. prawo, system edukacji, zach. metody zarządzania państwem i organizacji produkcji. Chińskie elity polityczne, które po wojnach opiumowych doceniły w końcu wartość zachodniej techniki, przywiązane były do konfucjańskiego stylu życia i bynajmniej nie zamierzały go zmieniać na niemoralne - ich zdaniem - barbarzyńskie wzory zachowań. Zamiast istotnych reform służących unowocześnieniu państwa, ogłosiły one program „samoumocnienia” mający połączyć technikę Zachodu z odbudową tradycyjnych wartości chińskich. Procesy modernizacji w Chinach cesarskich miały jednak marginalny zasięg i cała gospodarka tkwiła w ciasnym gorsecie patriarchalnych stosunków agrarnych. Ponadto chińscy dygnitarze bronili swojej uprzywilejowanej pozycji w państwie.
NIEOCZEKIWANE KONSEKWENCJE WESTERNIZACJI
Mocarstwa zachodnie, które wtargnęły na D.W. w poł. XIX w., dążyły do poddania 3 zamkniętych krajów - Chin, Japonii i Korei. Działania te pociągnęły za sobą dalekosiężne konsekwencje. Podjęcie rywalizacji z E. i Amer. przez zacofane kraje D.W. stało się możliwe dzięki forsownej industrializacji archaicznych społeczeństw regionu i stworzeniu systemu produkcji podobnego do tego, który istniał na Zach. Pośpieszne uprzemysłowienie D.W. wymagało głębokich przemian w sferze kultury, gł. odrzucenie konfucjańskiego stosunku do przyrody i zastąpienie go zachodnim aktywizmem. Japonia stała się pierwszym krajem Azji Wsch., który uporał się z tą trudną przemianą, gdyż w stopniu mniejszym niż inne społeczeństwa przesiąknięta była tradycją konfucjańską i miała ponadto za sobą doświadczenie XV wieków sprawnego asymilowania obcych wpływów kulturowych. Otwieranie Japonii przez E. i Amerykę doprowadziło do wykreowania potężnego rywala, który na jakiś czas wyparł Zachód ze strefy Pacyfiku. Procesy westernizacji zaczęły się w Chinach sto lat później niż w Japonii i szybko pociągnęły za sobą podobne skutki: w następstwie forsownego uprzemysłowienia trwającego zaledwie ćwierć wieku państwo chińskie stało się światową potęgą i wielkim zagrożeniem dla cywilizacji euroamerykańskiej. Kulturowy kontekst uprzemysłowienia Chin stanowiła udana synteza zach. kultury z tradycją rodzimą.
3