Podstawy filozofii: Fenomenologia -nurt filozofii współczesnej; Podział filozofii: a) starożytna - presokrateńska, Sokrates, Arystoteles, Platon, b)średniowieczna - św.Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, c)nowożytna - Kartezjusz, Lock, Alblis; Filozofia - umiłowanie mądrości; Charakterystyka: -odgrywa ważną rolę w kulturze, -człowiek jest istotą filozofującą, -wywodzi się z Grecji, -filozofia europejska osiągnęła najwyższy poziom intelektualny; Charakter fil.poza europ: -filozofia religijna, -filozofia jest nierozdzielna z refleksją religijną, -nie posiada znamion rozwiniętej teorii, -filozofia nie daje jednoznacznej odpowiedzi, -dotyczy harmonii ze światem, -zmienne, -w różnych tekstach przedstawia się te same rzeczy w inny sposób, -odpowiedzi są nie konkluzywne; Europejskie szkoły filozofii: -szkoła platońska „akademia”, -szkoła Arystotelesa „liceum”, -ok.1200r Uniwersytet Paryski, były to centra przekazywania wiedzy, w Polsce pierwszy UJ; Filozofia to nie ideologia; Fil. szuka prawdy obiektywnej; Elementy filozofii: a)poznanie autonomiczne (niezależne): -krytycyzm, -wiedza wyjściowa bez uprzedzeń, -poznawalność rzeczywistości, b)poznanie realistyczne: -dotyczy rzeczywistości istniejącej niezależnie od poznania, c)poz. racjonalne: -akceptuje tezy oparte na intersubiektywnie kontrolowanym doświadczeniu lub inteligentnej rzeczywistości, -generalny empiryzm, -wiedza jest ujęta intelektualnie, d)poz. mądrościowe: -wyjaśnienie rzeczywistości w świetle ostatecznych racji, e)poz. koniecznościowe: -prawdy konieczne; Filozofowie zawsze jako ostateczną rację podawali teologię; Substancjalizm -każdy byt jest substancją; Filozofia teistyczna -rzeczywistość każdego bytu składa się z istnienia i istoty; Filozofia w pkt wyjścia nie zakłada żadnej wiedzy; Ludzie zajmują się filozofią z potrzeby wiedzy; Zdziwienie to początek filozofii; Gnozeologia - nauka o poznaniu filozofii; 3 formy aktywności człowieka: -motyw poznawczy, -motyw praktyczny, -motyw teoretyczny; Najwybitniejszy polski filozof - Józef Krępel
Historia filozofii: Filozofia staroindyjska: W Indiach występuje co najmniej 6 systemów ortodoksyjnych, nie ma wprost nauki filozoficznej, wszystko jest uwikłane w religie, nie ma jednolitego systemu etycznego, podział na kasty, nie ma jednolitej koncepcji postępowania; Etyka może powstać gdy prawa występują i są jednakowe dla ogółu; Myśl Buddy: koncentruje się na cierpieniu, ukazuje drogę ucieczki od niego przez ucieczkę od świata, nie ma żadnych pozytywnych wskazań; Filozofia chińska: nie ma waloru teoretycznego, wykazuje zainteresowania praktyczne, mówi o 2 pierwiastkach: Yin i Yang; Filozofia grecka: początkowo też miała kształt religijny, przy czym bóstwami mogły być zjawiska i rzeczy, koncepcja bóstwa przeszkadza powstaniu koncepcji filozoficznej; Koncepcja pierwotna -Bóstwem dla greków jest każdy byt, który panuje nad człowiekiem; Arche -przyczyna; Główna teza sceptycyzmu: Nie można rozwijać filozofii, jeśli nie da się poznać prawdy; Człowiek jest zwierzęciem metafizycznym; Zasada jedności: Wszystko można sprowadzić do jednego istnienia; Hegel-„Przedmiotem filozofii jest myśl”, Akademia - koncepcja idei, Liceum -koncepcja bytu; Poglądy Platona: filozofia to dialog, kalokagatia -jednostka harmonijna w kwestii duszy i ciała, zło jest schorzeniem duszy, odwołania do mitów, ważna jest nauka o ideach, interesuje go istota cnoty, istnieje ogólność, istotny problem bytu matematycznego, świat czystych pojęć, świat idei, pojęcia stanowią uporządkowany świat -piramida pojęć -naczelna nadzieja, klasyfikacja obejmuje gatunki i rodzaje: matematyczne i przyrodnicze, sprawiedliwość jako cnota, wiedza jest niezmienna, człowiek przypomina sobie to co widziała jego dusza, poznanie jest oglądaniem, Platon szuka istoty, nie zajmuje się szczegółem, wiedzę nabyliśmy w preegzystencji, dusza widziała ideę, wiedza wraca skąd przyszła, miłość to tęsknota za wiecznością, w życiu widzimy tylko odblask piękna wieczności, wszystko się zmienia tylko idee są wieczne, są one prawzorami, nicość nie istnieje; Koncepcja wiecznej materii: Istnieje jako odwieczny byt;
Metafizyka Arystotelesa: Podział przedmiotów: a) teoretyczne -najwyższe pod względem duchowym, b) praktyczne -wiedza potrzebna do osiągnięcia doskonałości, c) wytwórcze -wiedza potrzebna do wytwarzania np. dzieła rzemieślnicze; Metafizyka -tytuł pochodzi od filozofa z Rodos, który nazwał tak książkę bez tytułu, która była po „Fizyce”; Metafizyka dla Arys. -zajmuje się rzeczywistością ponad fizyczną, bytami poza światem empirycznym; Teologia wg Arys:4 określenia metafizyki: a) zajmuje się pierwszymi przyczynami, najwyższymi zasadami bytu, b)zajmuje się bytem jako bytem, c)zajmuje się substancją, d)zajmuje się Bogiem i substancją ponad zmysłową; Arche dla Arys. to istota, Byt podstawowy -substancja; Parmonides -wprowadził pojęcia bytu; Fizyka -tłumaczyłaby wszystko, gdyby nie było Boga; Przyczyny bytu: a)zewnętrzne: sprawcza-od czego pochodzi ruch, celowa -przeznaczenie rzeczy, b)wewnętrzne: materialna, formalna, c)Bóg ; Dla człowieka formą jest dusza rozumna; „Analogiczność pojęć wyjaśnia rację bytu”, „Byt traktuje się różnorodnie, ale wraca do jednej zasady”; Transendentalia bytowe -najbardziej ogólne pojęcia na temat rzeczywistości; Byt: Nie ma niebytu, wszystko co istnieje jest bytem, człowiek jest bytem substancjalnym, cechy nie mogą istnieć same, nie ma samego działania- to substancja działa; 10 kategorii substancji Aryst: a) substancja albo istota, b)jakość, c)ilość, d)relacja, e)działanie, f)doznanie, g)miejsce, h)czas, i)posiadanie, j)położenie; Znaczenie bytu Aryst: substancje(10 kategorii), ogólne pojęcia (gatunki, rodzaje), byt jako prawda i fałsz, możność i akt; Rodzaje substancji: zmysłowe, niezmysłowe; Każdy byt posiada materię, formę i całość bytową; Sytolon -konkretne połączenie materii i formy; Koncepcja Boga u Arys: jest rzeczą sprawczą, jest czystym aktem, bytem najbardziej doskonałym, on jest tym co pociąga całą rzeczywistość, jest wieczny, Bóg kontempluje nad sobą samym, jest myślą myśli; „Bóg nie myśli o ludziach. Nie potrafi ich kochać” -Arys
Fil. św. Tomasza z Akwinu: (1225-74) najwybitniejszy przedstawiciel filozofii chrześcijańskiej średniowiecza; dzieła: „Suma teologiczna” „Suma przeciw poganom”; oddzielił wiedzę od wiary, oddzielił dziedziny rozumu od dziedziny objawienia; Prawdy Wiary -zostały przekazane przez Boga i rzucają światło na problematykę istnienia i filozofii, rozum ludzki nie jest w stanie w pełni ich poznać, niektóre z nich przekraczają go, ale mu się nie sprzeciwiają; ideizm -„Wystarczy sama wiara, aby poznać świat”; Metafizyka: Bóg nie jest znany bezpośrednio człowiekowi, tylko z poznania rzeczy stworzonych możemy poznać Stwórcę, wszystkie byty istnieją w substancjach, my wyciągamy z nich esencję, tworząc byty/cechy ogólne, pojęcie człowieczeństwa jest zawarte w konkretnej osobie i jest jego sednem, pojęcie ogólne istnieje tylko w umyśle, ale ma podstawy w rzeczach, wszystkie rzeczy są pomyślane stwórczo; Składniki bytowe: złożenie z istoty i istnienia; Byt -bytem jest to co istnieje, istnienie jest najbardziej zasadniczą energią, świat jest ujęty w aspekcie istnienia, każdy byt jest skończony, tylko Bóg jest ciągły; Deistyczna definicja -kiedy pokazujemy na coś i mówimy, że to jest; Człowiek nie potrafi ująć w słowa istnienia, św. Tomasz pojął Boga egzystencjalnie; Byty wyższe -np. anioły-mają tylko substancję; Różnice z Arystotelesem: Tomasz przyjmuje akt stworzenia, zmiana koncepcji Boga i ludzi, zmiana koncepcji istnienia; Pięć dróg: a)wszystko co jest w ruchu musi mieć przyczynę, b)istnieje istota samoistna, c)istnieje istota konieczna, d)istnieje istota najdoskonalsza, e)istnieje istota najwyższa, działająca celowo, stwórcą ładu jest Bóg; Własnością Boga jest: mądrość, inteligencja, dobroć; Koncepcja stworzenia: Świat został stworzony z niczego, nie zaś z materii jak u Platona. Nic nie jest nie zależne od Boga. Stworzenie wykonało się wprost przez Boga, nie było nic przed tym, ani pomiędzy Bogiem i stworzeniem. Stworzenie jest aktem woli, a nie koniecznością. Stworzenie odbyło się wg idei stworzenia Boga. Stworzenie nastąpiło w czasie (jest to rzecz wiary, a nie wiedzy). Bóg jest tym, który kieruje światem, rozwija się on celowo wg boskiego planu, świat jest uporządkowany hierarchicznie. Bogu służą wszystkie rzeczy. Świat wyszedł od Boga i do Boga powróci. Bóg jest czynny wszędzie. Bóg ma udział w każdym czynie ludzkim; Budowa świata: Świat to dzieło Boże, rozumne i celowe, jest zróżnicowany pod względem doskonałości. Istnieją byty wyższe, które są niezbędne oraz niższe tj. żywioły, natura, ludzie. Występują istoty pośrednie -anioły; Nauka o duszy: Ciało należy wraz z duszą do natury człowieka. Dusza-forma, ciało-materia. Dusza jest rozumna, to wyróżnia człowieka. Czynność rozumu jest najwyższą. Dusza obejmuje wszystkie niższe formy. Psycho-fizyczna jedność człowieka; Nauka o poznaniu: Nie przyjmuje iluminizmu. Człowiek poznaje dzięki bodźcom z zewnątrz. Istnieje łączność poznania wyższego z niższym. Poznanie genetyczne, bierze „coś” w spotkaniu zmysłów z bytami. Poznanie ma charakter zmysłowy. Władze umysłowe posługują się władzami poznawczymi.
Teoria poznania: Poznanie w życiu człowieka to fakt. Działania ludzkie: poznanie, działanie. Celem poznania jest prawda, celem filozofii jest poszukiwanie prawdy. Poznanie zmysłowe -jest związane z wrażeniami, odczuciami, zawsze z jakimś organem, władze poznawcze różnicują się; Rodzaje zmysłów: właściwe (wzrok, słuch, dotyk, smak), wewnętrzne; Ostatecznym celem poznania jest kontemplacja; Zmysły nie błądzą jeżeli chodzi o odczytywanie właściwych im bodźców, błędy zdarzają się tylko w naszych sądach; Zmysły wewnętrzne: pamięć, wyobraźnia; Ludzie są skazani na intelekt; Poznanie umysłowe: nieograniczone, nie dokonuje się poprzez narząd cielesny, ale jest zależne od poznania zmysłowego, dzięki abstrakcji mamy pojęcia ogólne; Poznanie intuicyjne: (intueor - oglądam, widzę) -kontemplacja, ten typ poznania mają anioły; Droga dochodzenia do prawdy: 1-tworzenie pojęć, 2-łączenie pojęć, sądzenie 3-łączenie sądów, rozumowanie; Akt poznania: proces, nigdy nie jest gotowy, świadomy; Rodzaje aktów świadomości: bez aktowy, aktowy; Elementy świadomości: intencja, refleksja, przedmiot, przeżywanie, charakter egotyczny (akt jest nakierowany na mnie samego); Poznania: a)pośrednie, bezpośrednie b)intelektualne zmysłowe, czysto intelektualne c)intuicyjne, dyskursywne d)normalne, paranormalne; Poznanie pośrednie: poznanie przez znak, obraz, skutek, objaw; Poznanie bezpośrednie: Spostrzeganie zmysłowe zewnętrzne. Spostrzeganie zmysłowe wewnętrzne (dostajemy info na temat funkcjonowanie ciała). Spostrzeganie wewnętrzne (nuda, smutek). Spostrzegania zewnętrzne (radość innych, widzimy co czują inni wokół nas). Przypominanie. Percepcja w wyobraźni (poznanie tego co sobie wyobrażamy). Doświadczenie moralnej powinności. Doświadczenie Boga; Poznanie pierwszych zasad - pierwsze zasady obowiązują w sposób absolutny, są analityczne, są pewne i oczywiste, ale mogą dowodzone, ponieważ wszystko musi się do nich odwoływać; Prawa bytu: tożsamości, świadomości, wyłączonego środka, racji dostatecznej; Podstawowe reguły naszego myślenia: Zasada tożsamości: nie jest tautologią, jeśli nadamy jej właściwe znaczenie, wskazuje ona, że człowiek jest czym jest, podważa to fakt, że człowiek stale się rozwija; Zasada niesprzeczności: „Nie podobna jednocześnie być i nie być”, jest ona podstawą nauki; Zasada wyłączonego środka: „Między bytem i nie bytem nie ma rzeczy pośrednich” „Wszystko z konieczności jest albo nie jest”; Zasada racji dostatecznej: Nic nie staje się bez racji, każdy byt posiada swoją rację dostateczną, byt może być rozumiany tylko jeśli ma racje; Zasada celowości: bez przyczynowej racji nic nie może powstać; Racjonalizm -Kartezjusz -rozum ma być wyposażony w myśli, które są konieczne aby wiązać doświadczenia; Kant -chciał połączyć empiryzm z racjonalizmem. Uważał, że wrażenia, których doświadczamy przez zmysły są porządkowane przez intelekt. Był agnostykiem. Uznał częściową nie poznawalność rzeczywistości; Empiryzm -Dawid Heeum, doświadczenie to jedyne i najważniejsze źródło poznania rzeczywistości. Czynności myślowe podporządkowane są poznaniu zmysłowemu. Pojęcia służą do kojarzenia danych szczegółowych. Czynności rozumowe sprowadzają się do wiązania danych zmysłowych, porównywania. Intelekt nic nie wnosi do poznania. Odmiany: sensualizm, pozytywizm. Empiryzm może prowadzić do subiektywizmu; Subiektywiści -uznają tylko wrażenia, intelekt jest nie potrzebny, kwestionują realizm; Realizm: a)pośredni, b)bezpośredni: my postrzegamy stany, aspekty świata rzeczywistego, postrzegamy poprzez obrazy poznawcze obiekty świata rzeczywistego, nie ma niczego w myślach co wcześniej nie było w zmysłach, poznanie nie jest czysto intelektualnym doświadczeniem; Fenomenalizm -istota poznania polega na świadomym utożsamianiu podmiotu z treściami poznawczymi; Prawda -jest zgodnością sądu z danym aspektem rzeczywistości; Pewność: subiektywna, obiektywna, przedmiotowa, pośrednia (myślowa), bezpośrednia (spontaniczna); Oczywistość: intelektualna, pośrednia (dedukuje z sądów bezpośrednio pewnych); Pewność obiektywna -pewność sądu dająca spokój osądu; Sceptycyzm -kierunek przeciwny do dogmatyzmu, postawa: Nie możliwe jest pełne poznanie; Dogmatyzm: niektóre rzeczy są pewne w sposób oczywisty i nie muszą być udowadniane, na nich opiera się dalsze poznanie, odwoływanie się do rozsądku; Odmiany sceptycyzmu: relatywizm, egzystencjalizm, konwencjonalizm; Skrajny sceptycyzm: „Pewność jest nie osiągalna”; Sceptycyzm umiarkowany: „Można wyjść poza stan wątpienia i dojść do mniemań prawdopodobnych”; Błędy sceptycyzmu: a)mylność, zwodniczość poglądów (nie można mówić, że wszystkie sądy są mylne) b)nie odróżniają wypadków, których stany rzeczowe są zawikłane); Fideizm -wszystko jest na podstawie objawienia (nie jest to możliwe); Probabilizm -nie jest łatwo dojść do sądu, który jest pewny, uważa że nasze sądy są tylko prawdopodobne; Intelektualizm: uznaje przedmiotowość, jako ostateczną rację potwierdzającą, ostateczne kryterium pewności; Sądy intelektualne oczywiste -musimy je uznać; Tezy intelektualizmu: W rzeczach jednostkowych znajdują się elementy konieczne, które po ekstrakcji nadają się do ogłoszenia. Intelekt jest w stanie wyprowadzić z tych tez sądy pewne, dotyczące rzeczywistości. Sądy pewne wywodzą się z sądów spostrzeżeniowych (empirycznych), ale wywód ten NIE może odbywać się bez intelektu; Kryterium pewności: Sądy posiadające rzeczywistość intelektualną. Oczywistość wzrokową przenosimy na oczywistości intelektualne. Umysł ulega determinacji ze strony przedmiotu. Każde doznanie zmysłowe na swój właściwy przedmiot, to on determinuje pewność sądu; Istota pojęciowa przedmiotów poznawczych -przedmiot właściwy intelektu; Intelekt -dąży do uchwycenia istoty pojęciowej rzeczy; Nasze poznanie nie jest intuicyjne, musimy doskonalić wiedzę, rozbudowywać, nie mamy od razu pewności, musimy zgłębiać wiedzę na temat przedmiotu, aby go poznać; Pragmatyzm -zrodził się na gruncie amerykańskim (James, Peace). Podzielają zdanie Kanta, ponieważ uważali, że nie da się poznać sedna rzeczy samej w sobie, poznajemy same przedstawienia. Rozum ma tylko ustalać jak dalece rzeczy są nam potrzebne. Pomijają aspekty prawdy. „Prawda może być definiowana tylko w zależności od działania”. Prawdziwość przejawia się w sukcesach działania. Prawdziwość i użyteczność pokrywają się. Prawda jest jednym z gatunków dobra. Redukują oni wszystko do filozofii praktycznej. Intuicja to pośrednie ujęcie prawdy. Pragmatyzm miesza użyteczność z prawdą, on traktuje wszystko, jako elementy utrzymania życia i podniesienia standardu. Pragmatyści opisują poznanie, takie jakie jest typowe dla zwierząt; Konwencjonalizm -kładzie nacisk na umowny charakter założeń naukowych; Ostateczne kryterium prawdziwości -oczywistość bezpośrednia i pośrednia; Sądy: empiryczne, bezpośrednio prawdziwe, niezależne od postrzeżeń; Empiryzm genetyczny -wiedza wywodzi się z doświadczenia (rodzi się z niej); Poznanie ludzkie jest również poznaniem intelektualnym, nasz intelekt odczytuje w danych empirycznych treści konieczne, pewne; Fenomenologowie -uznają sądy konieczne, ale rozumieją je jako rezultat intuicji istoty. Nie jest ona oparta na doświadczenie. Poglądy zbliżone do Platona; W procesie poznania przeszkadza nam: subiektywność, człowiek nie poznaje od razu całości przedmiotu, człowiek zwraca uwagę tylko na pewne aspekty, pośpiech;
Filozofia (antropologia) człowieka: Platon: „Dusza jest wieczna i odwieczna” „Człowiek to dusza” „Dusza jest bytem, dla którego przebywanie w ciele jest niekorzystne i dąży do wyzwolenia”. Widzi on człowieka, jako całość; Stanowisko platońskie jest źródłem myśli kartezjańskiej; Arystoteles -„Dusza kształtuje człowieka”, „Ja” ludzkie jest monolitem, Egzystencja duszy po śmierci, nie jest bytem człowieka, śmierć jest rozdzieleniem bytu ludzkiego, Człowiek nie jest dwoistością, Traktował człowieka również w aspektach biologicznych, później miało to swój wydźwięk np. w poglądach Freuda; Kartezjusz: „Człowiek składa się z duszy i ciała”, zainicjował on dualizm filozoficzny, nurt w którym oddzielono duszę od ciała, Kartezjusz wskazywał na szyszynkę jako narząd, w którym łączy się dusza i ciało; Człowiek jest jednością, nie jest mozaiką; Teoria hylemorfizmu (hyle -ciało, morfe -forma): Nie ma dualizmu, ponieważ nie występuje materia bez duszy, człowiek jest traktowany całościowo; Funkcje duszy: wegetatywna, zmysłowa, rozumowa; W duszy wyróżniamy: rozum, intelekt (czynny i bierny); Człowiek intelektem zbliża się do istot czysto duchowych; Dusza jest elementem doskonalącym dany byt; Wola kieruje naszym dążeniem; Późniejsze koncepcje: Człowiek jest jednostką i osobą. Czynnik materialny nas indywidualizuje. Wszyscy ludzie należą do jednego gatunku. „Osoba to indywidualna substancja natury rozumnej” -Boecjusz; Koncepcje w chrześcijaństwie: Wieczność istnieje bo istnieje credo o Zmartwychwstaniu ciała, a więc dusza i ciało będą jednością. Życie po śmierci nie byłoby bez tego możliwe, bo tylko razem ciało i dusza tworzą człowieka. Dusza jest przyporządkowana do ciała i może ukonstytuować tylko jedno, konkretne ciało. Nie istnieje wędrówka dusz. Nie musimy być identycznie, ale musimy być tymi samymi osobami po Zmartwychwstaniu. Dusza stworzona przez Boga jest przystosowana do płodu, przystosowanie to jest wieczne i niezmienne; Samoposiadanie -istota posiada siebie, „To jestem ja” -filozofia K. Wojtyły. Skoro człowiek posiada siebie to może się rozwijać, dążyć do samodoskonalenia. Osoba jest niewymienialna na inną, osoba nie może przekazać swoich uprawnień; Koncepcja osoby ludzkiej: Psychologia racjonalna -zajmuje się duszą ludzką; Koncepcja człowieka w starożytności: platońska, arystotelesowska; „De anima” -O duszy; Typy dusz: wegetatywna, zmysłowa -zwierzę, rozumna -człowiek; Koncepcja chrześcijańska: W osobie Jezusa łączą się 2 natury: ludzka i boska; Edykt australijski: Kiedy człowiek przestaje być w pełni zdolny do kierowania sobą, przestaje być osobą; Rozumna natura osoby: zdolność do intelektualnego poznawania rzeczywistości, zdolność do wyboru poznanych dóbr i wartości, uzdolnienie do miłości; Właściwości charakteryzujące osobę wobec innej osoby: osoba jest podmiotem praw i obowiązków, osoba posiada godność, człowiek nie może służyć jako środek do osiągnięcia celu, zupełność; Człowiek nie wymaga dopełnienia ze strony innej całości; Społeczność -powinna mieć charakter personalistyczny; Człowiek korzysta z dorobku poprzednich pokoleń, nie musi zaczynać od zera, podejmujemy dziedzictwo, mamy obowiązek pracować na rzecz wspólnego dobra; Człowiek nie może się rozwijać izolując się od ludzi; Stanowisko kolektywistyczne: Interesy klasowe, grupy. Człowiek to element. Pochłania on jednostkę; Indywidualizm: izoluje człowieka (jednostkę) i stawia ją przeciwko innym; Człowiek musi być bytem integralnym; Nurt subiektywny -osoba jest powołana do solidarności; Egzystencjalizm -wersja ateistyczna i teistyczna; Osobowość w znaczeniu: prawnym, filozoficznym, psychologicznym; Filozofie ze względu na traktowanie osobowości dzielimy na: a)osobowość, jako układ zamknięty, b)osobowość, jako układ otwarty; Filozofia: a)teoretyczna (teoria poznania), b)praktyczna (np. etyka);
Etyka: (etos -obyczaj, zwyczaj) -nauka filozoficzna zajmująca się moralnością w odniesieniu do moralnego dobra i zła, określa istotę powinności człowieka i jej treść oraz wyjaśnia fakt moralnego postępowania, zrodziła się w V w pne, etyka zaczyna się wtedy, gdy normy obowiązują wszystkich ludzi; Przedmiotem etyki jest działanie ludzkie lub jego cechy, powinności moralne, normy moralności, wypowiedzi wyrażające moralną powinność działania, osobowe wzorce urzeczywistniane przez konkretne jednostki; Dla Greków zbiorem cech moralnych były np. przygody Odyseusza; Podejście etyczne: postawy, działania, etc. są odniesione do normy moralności (może ona popierać lub zakazywać działania); Arete -cnota; Cel -dobro moralne; Używamy słowa „dobry” w 2 kategoriach: względnej i bezwzględnej; Fizis -natura; Etologia -opis etyki; Stopień języka: język przedmiotowy (działania), metajęzyk (wartość działania); Nasze działanie jest zawsze celowe; Celem naszego działania jest dobro; Dobro nie może być zastępowane żadnym innym słowem. Trzeba zrozumieć naturę dobra; Możemy oceniać normy moralne, możemy je porównywać, nawet stwierdzać, że są lepsze od naszych i adaptować je; Etyka jest sporna, ale nie względna; Prawo naturalne -respektowane od momentu narodzin, jest takie samo dla wszystkich; Tylko dobro może być kryterium etyki;
Krytyka relatywizmu: Relatywizm rodzaje: a)społeczny -człowiek powinien podporządkować się moralności panującej w społeczeństwie, b)indywidualistyczny -każdy powinien dążyć do szczęścia na własny sposób; Nie ma absolutnych norm moralnych, dobra i zła; Fakty obalające moralność relatywistyczną: Dla relatywizmu nie ma jednolitych norm. Istnieją społeczeństwa, w których ktoś zmienił normy moralne. Nie można absolutować dobra; II teza relatywistyczna: „Nie obchodzą mnie społeczne normy moralne, każdy dąży do szczęścia w sposób, jaki chce” - Konsekwentny amoralizm. Człowiek potrzebuje przyjaźni, w tej koncepcji jednak nie potrafi on przyjąć dóbr innych, więc może być nie zdolny do przyjaźni; Musimy nauczyć się prowadzić nasze życie w zgodzie z panującymi normami, inaczej nie jesteśmy w stanie się rozwijać; Żyć dobrze znaczy uporządkować swoje życie wg odpowiedniej miary, żyć w zgodzie z samym sobą; dysonans -rozdzielenie, rozdział; Każdy może: a) szanować dobro innych (I-szy pogląd), b)nie zwracać na nie uwagi lub być wrogim do czyichś dóbr (II-gi pogląd); Każdy ma różne pragnienia, które mają różną rangę. Nie jest słuszne przyjmowanie zawsze swoich za dobro lub zawsze pragnień innych; Przy konflikcie pragnień tylko na bazie prawdy można dojść do porozumienia; Hedonizm: Pierwszy system etyczny, „Najważniejsze jest dla nas dążenie do szczęśliwości, ale unikanie przykrości” -Teza; Etyka autentyczna: „Zrealizujesz swoje cele samemu”; Etyka represyjna: „Zrealizujesz swoje cele, jeśli podporządkujesz się naszym normą” - a)manipulacja, b)wydanie człowieka na łut samowoli
Cnoty kardynalne: Cnota (virtus łac.) -mężny stosunek do bytu, do siebie, cnoty to trwałe postawy, stałe dyspozycje umysłu i woli; Intelektualizm etyczny: „Wystarczy np. znać sprawiedliwość, aby żyć sprawiedliwie” -Sokrates; Cnoty kardynalne: a)mądrość/roztropność -uzdalnia rozum do poznania prawdziwego dobra i do wyboru właściwych środków. Wskazuje innym cnotą zasadę i miarę. Pozwala na rozpoznanie odpowiednich hierarchii wartości. Rozum jest zdolny do prawdy i fałszu. Skutkiem tej cnoty jest to, iż ludzie potrafią współistnieć z innymi. Sąd roztropności dla każdej sytuacji jest inny. Jej celem jest ład i harmonia. Cnoty tej nabywa się z doświadczeniem, b) męstwo: jest świadectwem istnienia zła. Zapewnia wytrwałość w trudnych sytuacjach i stałość w dążeniu do dobra. Mężny to nie tylko żołnierz walczący za ojczyznę, ale również np. męczennik za wiarę. Dzięki męstwu człowiek pokonuje przeszkody w życiu moralnym i jest zdolny do przeciwstawianiu się pokusom. Cnota ta uzdalnia do wyrzeczenia się zła, c) umiarkowanie: cnota pozwalająca miarkować, opanować się w dążeniu do przyjemności. Zapewnia równowagę w używaniu dóbr. Zapewnia przewagę woli nad popędami, zachowuje pragnienie w granicach uczciwości, d) sprawiedliwość: domaga się dla każdego tego, co mu się słusznie należy. Jest oparta na równości stron. Sprawiedliwości wymaga się od każdego. Jednym z jej elementów jest gotowość do podporządkowania się obiektywnej instancji sądowniczej. Domaga się relatywizacji naszego życia. Trzeba nie działać tylko dla dobra własnego, ale również dla dobra innych. Nikt nie może być zwolniony ze sprawiedliwości; Sprawiedliwym nazywamy tego, który w sytuacji konfliktu patrzy na to jakie, a nie czyje interesy są sednem konfliktu, nie może on być stronniczy, nie może nikogo dyskryminować, ani uprzywilejowywać; Sprawiedliwość wymienna -dotyczy wymiany dóbr. Sprawiedliwość odnośnie ceny. Monopol jest zły. Polega na symetrycznym podziale ograniczonych dóbr; „Jeśli ktoś nie posiada choć jednej z cnót, nie posiada żadnej, ponieważ jedna wada pociąga za sobą upadek pozostałych cnót. Kryteria podziału: a)siły: silniejszy robi to co jest dla niego dobre. Nie sprawdza się, ponieważ silniejszy nie może być stale uprzywilejowany. Sprawiedliwość silnego polega m.in. na możliwości odstąpienie od swoich poglądów, b) dowolne: kryteria są ogólne i nie symbolizują niczyich dóbr. Sprawiedliwość powinna być oparta na równości arytmetycznej, uzupełnionej przez kryterium proporcjonalności (każdemu wg zasług), „Według kryterium proporcjonalności może oceniać tylko Bóg” -Platon; Aby żyć sprawiedliwie musimy wziąć pod uwagę: proporcjonalność arytmetyczną, proporcjonalność w zależności od zasług, zasadę miłości;
10. Podstawowe stanowiska etyczne: Trzy poglądy uzasadniające powinność naszego działania: eudajmonizm, deontologizm (heteronomiczny i autonomiczny), personalizm; Eudajmonizm: dążenie do szczęścia. Szczęście polega na życiu przyjemnym. Kontemplacja o prawdzie prowadzi do szczęścia. Za szczęście nie można uznać jednej rzeczy. Aby być szczęśliwym trzeba być prawym, ale jednocześnie posiadać wiedzę. Człowiek pragnący właściwie, chce żyć zgodnie z normami moralności. Szczęścia trzeba szukać wewnątrz, w rzeczach, które bogacą nas duchowo. Zadowolenie człowieka jako całości jest złożone. Szczęście osiąga się w doskonałości moralnej. Bardziej szczęśliwi są ludzie prowadzący życie czynne. Nie można być szczęśliwym, będąc nie uczciwym. Szczęście musi łączyć dualizm człowieka. Szczęście powinno polegać na kontemplacji prawdy i życiu czynnym. Trudność utrzymania szczęścia jest jeszcze większa niż osiągnięcie go. Szczęście względne nie może zostać utrzymane. Zachować można jedynie istotne szczęście, czyli np. godne życie. Szczęście jako cel ostateczny nie może być statyczne, musi być rozumiane dynamicznie, ponieważ jest osiągane stopniowo. Szczęście to dynamiczny proces osiągania wyższego poziomu rozwoju moralnego. Największe szczęście można pogodzić z cierpieniem i złem. Zło: fizyczne (choroba), duchowe (niewiedza, ignorancja). Zło może powstać przez nieuwagę. Przejawem zła jest słaba wola. Jesteśmy wewnętrznie rozdarci pomiędzy pożądaniami, a wymogami rozumu. Nie mamy gwarancji szczęścia, dlatego ciągle musimy czuwać nad sobą. Koncepcja teologiczna: „Szczęście może być darem od Boga”. Dlatego człowiek przetrwa śmierć, ponieważ musi istnieć życie, w którym osiągniemy pełnię szczęścia. Pełnię szczęścia można osiągnąć tylko z pomocą łaski. Oglądanie Boga daje pełne szczęście; Deontologizm: (deon -powinność, logos -nauka) -Głównym zwolennikiem był E. Kant. Kierunek w etyce wg, którego nakaz miarodajnego autorytetu konstytuuje moralną powinność działania i zobowiązuje do jego zrealizowania. Domaga się, aby nasze działanie było podporządkowane nie hipotetycznemu, lecz bezwarunkowemu dobru. „Obowiązek to obowiązek”. Krytykuje eudajmonizm, gdyż ludzie dążą do czegoś, co daje im szczęście, czerpiemy z tego zyski. Powinniśmy być bezinteresowni; Złota reguła: „Wszystko co byście chcieli aby wam ludzie czynili im czyńcie”; Autorytety: a)boski, b)ludzki, c)wewnętrzny (deontologizm autonomiczny), d)zewnętrzny (deo. heteronomiczny), ad c) ”Postępuj tylko wg takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć żeby stała się powszechnym prawem” -Kant, ad d)Dzielimy go na: pozytywizm etyczny (instancją jest państwo lub społeczeństwo), woluntaryzm etyczny (przyjmuje, że instancją nakazodawczą jest Bóg); W skrajnych przypadkach autorytet nakazodawczy jest bezosobowy. Dla Kanta jedynym motywem dobrej woli jest wypełnienie swojego działania. Nie jest to jednak możliwe, ponieważ działając z obowiązku np. pomagając starszym, nie działalibyśmy bezinteresowni, a więc wynikałoby, że nasze działanie jest złe; „Każdy z nas jest dla siebie autorytetem” -Kant. Dla Kanta najwyższym autorytetem jest nakaz wewnętrzny, w chrześcijaństwie jest odwrotnie, ponieważ to Bóg wie lepiej, co jest dla nas dobre. Jest to stanowisko indywidualistyczne; Nakaz moralny czyni jednostkę suwerenną, umożliwiając jej odrzucenie wszelkich autorytetów zewnętrznych. Daje jej wolność dążenia: „Sam sobie sterem i żeglarzem”; Kant mówi tylko, czego nie wolno robić: popełniać samobójstwa, łamać przyrzeczeń, kłamać. Co do zaleceń, co robić Kant milczy, nie ma żadnej pozytywnej wskazówki, ponieważ nie ma autorytetów. Jego stanowisko graniczy z dowolnością. Prowadzi do niej, ponieważ nic nie mówi o celu, do którego powinniśmy dążyć. W ten sposób dochodzimy do stwierdzenia, iż to nie etyka; Personalizm: Postępowanie jest dobre kiedy szanuje godność człowieka. Poglądy Karola Wojtyły: sformułował on normę personalizmu w 2 wersjach, pozytywnej i negatywnej: „Osoba jest takim dobrem, z którym nie godzi się używanie, które nie może być traktowane, jako przedmiot użycia i jako środek do celu”, „Osoba jest takim dobrem, że właściwe i pełnowartościowe odniesienie do niej może stanowić tylko miłość”. Wniosek: Wszystko co jest godziwe, zawiera się w przykazaniach miłości. Osobie należy się aby była traktowana jako przedmiot miłości, a nie użycia; Utylitaryzm: (J. Benthem, J.Mill) -(utilis -użyteczny) -maksymalizacja przyjemności, przy równoczesnej minimalizacji przykrości. Przyjemności nie da się zaplanować. Jeżeli najważniejszą rzeczą jest przyjemność, to również osoba ludzka musiałaby być środkiem do osiągnięcia celu, co nie jest zgodne z założeniami dotyczącymi godności człowieka. Jest to program konsekwentnego egoizmu. Zasada działania jest wewnętrznie sprzeczna. Jedynym wyjściem z egoizmu jest uznanie dobra ogólnego. Utylitaryzm nie jest w stanie zapewnić miłości między ludzkiej; Dobro godziwe -najważniejsze, najdoskonalsze, osobę należy traktować jako cel sam w sobie;
11. Sumienie: Stanowi sąd rozumu, wg niego osoba rozpoznaje jakość moralną swojego czynu; Rodzaje: przeduczynkowe, uczynkowe, pouczynkowe; Człowiek powinien iść za tym co dobre i prawe we wszystkim co robi; Sumienie kreatywne: samo tworzy pewne normy; Klasyczna koncepcja sumienia zakłada, że sumienie jest związane z prawdą, która człowiek poznaje z sobie; Synderze=Prasumienie -człowiek odkrywa w sobie autorytet prawdy, nakazy Boga; Sumienie powinno być uformowane, a sąd jasny i klarowny. Sumienie człowiek powinien formułować w oparciu o przykazania boskie oraz wychowanie. Proces formułowania sumienia jest ciągły. Wychowanie sumienia jest procesem całego życia. Właściwe sformułowanie sumienia prowadzi do spokoju serca, życia w pełnej zgodzie z sobą; Główną funkcją sumienia jest to, że może ono wydawać sąd, który może być właściwy lub błędny; Zasady sumienia: Nigdy nie jest dopuszczalne czynienie zła, aby wynikło z tego dobro. Cel nie uświęca środków. Złota zasada; „Sumienie jest prawem naszego ducha, ale go przewyższa”- J.H. Newman; Sumienie obejmuje: przestrzeganie zasad moralnych, postrzeganie ich i stosowanie w odpowiednich sytuacjach; Sumienie pozwala wziąć odpowiedzialność za popełnione czyny; Wyrok sądu sumienia nie może być zbytnio krytyczny, powinien być on miłosierny. Akt sumienia to akt uznania własnej winy; Działania zgodne z sumieniem -zasady: Człowiek ma prawo działać w zgodzie z sumieniem. Nie można zmuszać człowieka do działania nie w zgodzie ze swoim sumieniem. Prawo jednego nie może być uzależnione od sądu sumienia drugiego; Tortury zawsze i w każdej sytuacji są złe, ponieważ naruszają „autonomię wewnętrzną” człowieka.