GDAŃSKA WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNA

SOCJOLOGIA EDUKACJI

Przebieg procesu uspołecznienia

Małgorzata Łęcka

Pedagogika MSU

GR I „C”

Gdańsk 2006

Spis treści

I. Pojęcie uspołecznienia.

II. Fazy procesu uspołecznienia.

1. Faza przedszkolna

2. Faza szkolna

3. Faza pozaszkolna

I. Pojęcie uspołecznienia

Uspołecznienie, zwane też socjalizacją, to z jednej strony wchodzenie w kulturę, z drugiej zaś kształtowanie osobowości społecznej albo nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych. (…) Proces ten zaczyna się już u małego dziecka od przyswajania sobie zachowań zgodnych z elementarnymi wymogami kultury, tworzenia odpowiadających im postaw osobowości i stopniowo przenosi się na coraz bardziej złożone płaszczyzny cywilizacji i struktury osobowości.

Proces uspołecznienia wiąże się z rozwojem społecznym jednostki. Rozwój ten polega na zmianach zachodzących w poszczególnych fazach życia jednostki w przejawianych formach aktywności społecznej. Aktywność ta tworzą czynności występujące w toku kontaktów interpersonalnych związanych z przynależnością i uczestnictwem w działalności różnorodnych grup społecznych (rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, współpracownicy). Rozwój społeczny jest ściśle związany z rozwojem umysłowym, emocjonalnym i fizycznym, ponieważ procesy te wzajemnie się przeplątają i są od siebie uzależnione.

Jednostka uspołeczniona to taka, która działa zgodnie z normami wytworzonymi przez dana grupę. Biorąc pod uwagę adekwatność normy grupowej z zachowaniem się konkretnej osoby, można wyróżnić trzy stopnie uspołecznienia.

1. NISKI stopień uspołecznienia występuje wtedy, gdy zachowanie danej osoby jest niezgodne z normą grupy;

2. ŚREDNI stopień uspołecznienia występuje wtedy, gdy zachowanie danej osoby odpowiada normie grupy, jest jednak wynikiem presji tejże grupy (obawa przed zastosowaniem kary w wypadku niedostosowania się do normy);

3. WYSOKI stopień uspołecznienia występuje wtedy, gdy dana osoba stosuje się do normy, dlatego że ją akceptuje i uważa za słuszną;

Wyróżnienie wymienionych stopni uspołecznienia jest przydatne przy określaniu wieku rozwoju społecznego dzieci i młodzieży.

Dojrzałość społeczna to podatności jednostki na socjalizację, oraz związana z tym zdolność przyswajania zwyczajów i zasad postępowania obowiązujących w danej grupie. Miedzy uspołecznieniem a dojrzałością społeczną zachodzi ścisły związek. Na przykład osoba, która posiada niski stopień uspołecznienia wykazuje się brakiem dojrzałości społecznej. (Przedstawia to rysunek nr.1)

Rys. 1: Skala uspołecznienia i dojrzałości społecznej

Źródło: Z. Skorny, op. cit., s. 28

Tak, więc dokonanie pomiaru uspołecznienia pozwala na określenie poziomu społecznej dojrzałości jednostki. Przy badaniu stopnia uspołecznienia przydatna jest karta mierzenia postępu uspołecznienia dziecka K. M. Bridges, której zmodyfikowaną, dopasowana do naszych warunków, wersję przedstawił Jan Konopnicki.

Karta ta składa się z 50 pytań dotyczących cech społecznych, osobistych, i emocjonalnych. (Rysunek nr 2). Pozwala ona zmierzyć poziom uspołecznienia jednostki, najczęściej dziecka. Badanie takie powinien przeprowadzić nauczyciel, który dobrze zna dziecko. Porównując ze sobą wyniki badan przeprowadzonych w pewnych odstępach czasowych, nauczyciel może stwierdzić czy w procesie uspołecznienia dziecka wystąpiły korzystne zmiany, tj. czy zwiększył się stopień jego uspołecznienia.

Rys. 2: Karta mierzenia postępu uspołecznienia się dziecka od 7 do 14 lat wg układu

prof. dr. Jana Konopnickiego

Nazwisko i imię dziecka ……………………………………………………………….

Data urodzenia ………………………………………………………………………...

Imiona rodziców (opiekunów)…………………………………………………………

Adres …………………………………………………………………………………...

Nazwiska i imiona oceniających:

A ……………………………………… C ……………………………………

B ……………………………………… D ……………………………………

Data pierwszego badania ……………………………………………………………...

Data następnego badania ……………………………………………………………..

Ocena w skali od 1 do 5

Cechy Oceny Suma

A B C D

I Cechy społeczne

1. W zabawach przejawia skłonność do współdziałania

2. Podczas swobodnych zajęć indywidualnych nie przeszkadza innym.

3. Delikatny w obejściu z innymi.

4. Opiekuje się słabszymi.

5. Przestrzega przepisów (zasad) zabawy.

6. Uczynny dla innych.

7. Przejawia inicjatywę w zabawie.

8. W sposób godny (właściwy) broni swoich praw.

9. Mówi prawdę.

10. Popularny wśród kolegów.

11. Ujawnia tendencje do przewodzenia.

12. W stosunku do osób starszych okazuje szacunek.

13. Łatwo zżywa się z kolegami.

14. Chętny do współpracy.

15. Podporządkowuje się nauczycielowi.

16. Nie rozmawia w czasie lekcji.

17. Otwarty.

18. Nie narzuca się innym.

19. Żartuje, by zabawić, a nie po to, by wprawić innych w zakłopotanie.

20. Uznaje autorytet, nie buntuje się przeciwko niemu.

21. Wrażliwy na krytykę.

22. Zasługuje na zaufanie podczas nieobecności dorosłych.

23. Szanuje cudzą własność.

24. Uprzejmy w rozmowie.

25. Nie skarży na kolegów.

II Cechy osobiste

26. Punktualny.

27. Wierzy we własne siły.

28. Pracowity.

29. Szybki w działaniu.

30. Wytrwały w pracy.

31. Staranny w pracy.

32. Skupiony w pracy.

33. Dba o swój wygląd zewnętrzny.

34. Postępuje zgodnie z wyznaczonymi celami.

35. Pomysłowy w rozwiązywaniu trudności.

36. Konstruktywnie wpływa na zespół.

III Cechy emocjonalne

37. Pogodny.

38. Ma stałe usposobienie.

39. Lubi występować przed audytorium (widownią, publicznością).

40. Reaguje wstydem na naganę, uwagę.

41. Ostrożny w działaniu, nie lubi ryzyka.

42. Łatwowierny.

43. Umiarkowanie aktywny.

44. Panuje nad afektami.

45.Odważny.

46. Działający z namysłem, a nie impulsywnie.

47. Opanowuje się w okazywaniu złości.

48. Narzeka.

49. Cierpliwy.

50. Nie jest mściwy.

Procentowa ocena postępu ……………………………………………..Procentowa przeciętna ocena postępu ………………………………….

Suma punktów:

……………………………………………………….

(podpisy badających)

Źródło: http://www.literka.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=11460

II. Fazy procesu uspołecznienia.

Istota procesu socjalizacji polega na tym, że jednostka uspołeczniona uczestniczy w rozmaitych grupach społecznych. Jedne z nich wzmacniają wartości społeczne ( np. rodzina, szkoła), inne je osłabiają. Pierwsze są czynnikiem asocjacji, drugie - dysocjacji.

Asocjacja to względnie normalny, prawidłowy przebieg procesu uspołecznienia. Ma on miejsce wtedy, gdy jednostka wchodząca w swej biografii w coraz to liczniejsze grupy i odnośne role społeczne przyjmuje wartości, wzory i normy społeczeństwa globalnego w takim stopniu, ze jej zachowanie jest zgodne z nimi a jej stanowisko wobec odchyleń od nich tzn. wobec zachowań dewiacyjnych jest negatywne.

Natomiast o procesach desocjalizacji można mówić wtedy, gdy w procesie uspołecznienia nastąpią jakieś braki bądź nieprawidłowości, wynikiem czego może być niedostosowanie społeczne jednostki.

Proces uspołecznienia podzielić można na 3 fazy zasadnicze:

1. Faza przedszkolna jest to faza elementarnej akulturyzacji dziecka w rodzinie i najbliższym sąsiedztwie;

2. Faza szkolna jest to faza uspołeczniania zachodząca podczas kilkunastostopniowej karierze szkolnej zróżnicowanej pod względem czasu trwania, w zależności od tego, kiedy młodzież przechodzi do zawodu; aktualizuje się ona w toku pełnienia przez jednostkę podstawowej roli ucznia w płaszczyźnie rozszerzania się przynależności do grup i podejmowanych ról społecznych;

3. Faza poszkolna jest to faza w której, dominująca płaszczyzna styczności staje się rola zawodowa, zakład pracy i jego środowisko;

1) Faza przedszkolna

        Proces uspołecznienia dziecka rozpoczyna się w rodzinie. Od tego, w jakim stopniu dziecko potrafi zidentyfikować się z rodziną reprezentującą ogólną kulturę, a tym samym szersze społeczeństwo, zależą dalsze fazy jego uspołecznienia.

W rodzinie zdobywa ono umiejętności współżycia, nawiązuje pierwsze interakcje, a jeśli posiada rodzeństwo - kontakty interpersonalne są zróż­nicowane i dobrze przygotowują do wejścia w szersze społeczeństwo. Dziecko dobrze przygotowane w rodzinie łatwo poddaje się jej kierownictwu i w sytuacjach konfliktowych szuka w niej oparcia; łatwiej też asymiluje się w szkole.

Małe dziecko w czasie gdy ucząc się podstawowych czynności takich jak chodzenie, prawidłowe posługiwanie się rękoma czy mówienie nie pełni jeszcze ról społecznych. Ta wczesna faza procesy akulturyzacji polega raczej na przystosowaniach zachowań dziecka w sytuacjach kulturowo i społecznie uregulowanych. Następnie z tymi elementarnymi doświadczeniami dziecko powoli wchodzi w środowisko sąsiedzkie i ewentualnie środowisko przedszkolne, rozszerzając przy tym swój zasięg styczności zarówno z dorosłymi jak i z dziećmi. Włącza się do zabawowych grup rówieśniczych podejmując czynne role w zabawie lub też pełni role „kibica” obserwując zabawy dzieci starszych.

Dalsze uspołecznienie odbywa się poprzez przedszkole, przez udział dziecka w życiu zorganizowanej grupy stanowiącej zarówno formę pracy wychowawczej, jak i istotny element struktury przedszkola.

Proces uspołecznienia dziecka w przedszkolu polega na praktycznym przygotowaniu dziecka do pełnego uczestnictwa w tej grupie identyfikacji z nią, co pozwoli dziecku w przyszłości uczestniczyć i identyfikować się z innymi grupami. Przedszkolak jest stopniowo zaznajamiany z normami społeczno - moralnymi, a co za tym idzie wdraża się dziecko w przestrzeganie owych norm. U malucha rozwija się poczucie więzi z rówieśnikami, z lokalnym środowiskiem społecznym, z regionem, krajem, rozwijają się uczucia patriotyczne.

2) Faza szkolna

        Środowisko rodzinne ma duży wpływ na uspołecznienie dziecka. Jednak z chwilą podjęcia nauki znaczącą rolę w socjalizacji dziecka odgrywa szkoła. Następuje duża zmiana w jego dotychczasowym życiu. Dziecko wchodzi w zakres obowiązków i zadań oraz związanej z nimi odpowiedzialności. Rozpoczynając naukę w szkole staje się uczniem i wkracza w szkolna fazę uspołecznienia.

We współczesnej rzeczywistości jest ona bardzo długa, bo może trwać nawet kolo 20 lat. Kariera szkolna wyplenia zatem wszystkie fazy dojrzewania poczynając od starszego dzieciństwa, które przypada na wczesne klasy szkoły podstawowej, poprzez okres dorastania (ostatnie klasy szkoły podstawowej i gimnazjum) i wczesnej adolescencji w szkole średniej, po późną adolescencje w przypadku młodzieży studiującej.

        Przejście dziecka do szkoły to równocześnie zajęcie przez nie pozycji w nowych grupach społecznych, najpierw w klasie szkolnej, a następnie w grupach koleżeńskich i organizacjach uczniowskich. Rozpoczęcie nauki szkolnej przyczynia się do znacznej intensyfikacji rozwoju. Zmieniają się obiektywne warunki, w których dziecko żyje i rozwija się. Zmiany te zachodzą już w środowisku rodzinnym w jego prospołecznych postawach wobec społeczeństwa i otaczającej go rzeczywistości. Z chwilą, gdy dziecko podejmuje obowiązki szkolne powinna zachodzić zmiana w stosunku rodziców do niego. Ważne jest, by oprócz zwiększonych obowiązków w stosunku do dziecka, rodzice uwzględnili coraz większe prawo do samodzielności w działaniu, stwarzali warunki do działań, za które ponosi odpowiedzialność.

W fazie wczesnych klas szkoły podstawowej stosunki miedzy podstawowymi ogniwami środowiska: szkołą, rodziną i grupami rówieśniczymi, układają się w zasadzie bezkonfliktowo. Dzieci uczestniczą zarówno w formalnych, jak i nieformalnych grupach społecznych i chętnie jeszcze poddają się kierownictwu dorosłych. Problemy mogą pojawić się w starszych klasach szkoły podstawowej. Okres ten charakteryzuje się przejściowymi zaburzeniami fizjologiczno - psychologicznymi i ma swe źródło w fizjologicznym dojrzewaniu młodzieży w tym właśnie okresie. Objawia się to często rozluźnieniem, dotychczas bliskich kontaktów młodzieży z osobami dorosłymi (rodzicami, nauczycielami). Młodzież izoluje się od dorosłych, nie chce szukać u nich rady czy pomocy, często jest do nich krytycznie nastawiona. Wszystkie te procesy stwarzają warunki do powstawania konfliktów z dorosłymi. Konfliktowość ta jest w zasadzie przejściowa, ale w warunkach nie zapewniających asocjacji wpływów podstawowych ogniw środowiska, może stać się zaczątkiem odchyleń uspołecznienia od jego prawidłowego przebiegu.

Faza szkoły średniej zapoczątkowuje właściwą aktywność międzypokoleniowej dialektyki procesu uspołecznienia, która rozszerza się i pogłębia w fazie studiów wyższych. Faza ta jest ostatnim etapem uspołecznienia w fazie szkolnej.

4. Faza poszkolna

Faza ta kończy proces uspołecznienia, poprzez usamodzielnienie się w zawodzie, małżeństwie i rodzinie, oraz nabycie pełnych praw i obowiązków obywatela.

Bibliografia:

1. Kowalski S.; Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa 1986, PWN

2. Skorny Z.; Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1987, WSiP

3. Woskowski J.; Socjologia wychowania, Warszawa 1983, WSiP

4. http://www.literka.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=11460

Stanisław Kowalski: Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa 1986, PWN, s. 295 - 297

Zbigniew Skorny: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1987, WSiP, s. 22

Ibidem, s. 25 - 26.

Ibidem, s. 27 - 28.

Ibidem, s. 26 - 27

Stanisław Kowalski: Socjologia…, s. 322.

Ibidem, s 324.

Ibidem, s. 327

Jan Woskowski, Socjologia wychowania, Warszawa 1983, WSiP, s. 100.

Stanisław Kowalski: Socjologia…, s 329.

Ibidem, s. 329 - 330

10

DOJŻAŁOŚĆ SPOŁECZNA

bak przeciętna duża

niski średni wysoki

STOPIEŃ USPOŁECZNIENIA

---