Genetyczna teoria temperamentu Bussa i Plomina (EAS)
Arnold H. Buss i Robert Plomin (1984) definiują temperament jako zespół dziedziczonych cech osobowości, które ujawniają się we wczesnym okresie życia jednostki. Cechy te są zdeterminowane genetycznie i ujawniają się już w pierwszym roku życia człowieka. Tak rozumiany temperament stanowi podstawę kształtowania się i rozwoju osobowości. W dzieciństwie całą osobowość wypełnia temperament (nie biorąc pod uwagę sfery intelektualnej).
W oparciu o te dwa założenia oraz na podstawie wyników prowadzonych badań autorzy wyodrębnili trzy zasadnicze cechy określające strukturę temperamentu: emocjonalność (Emotionality), aktywność (Activity) i towarzyskość (Sociability), których pierwsze litery wyjaśniają skrót EAS. Początkowo za cechę temperamentalną uznana została również impulsywność (Impulsivity), jednak wyniki analizy czynnikowej wskazały na konieczność uznania jej za cechę niejednorodną, ponadto nie udało się jednoznacznie ustalić jej wskaźników odziedziczalności.
--------------------------------------------------------------------------------
Emocjonalność obejmuje trzy pierwotne emocje o zabarwieniu negatywnym: niezadowolenie (dystress), strach i złość.
Niezróżnicowana emocjonalność - niezadowolenie - jest tendencją do łatwego i silnego reagowania niepokojem, którego ważnym składnikiem jest zdeterminowany genetycznie poziom pobudzenia układu sympatycznego.
Cecha ta stanowi wymiar obejmujący dużą zmienność reakcji emocjonalnych w ich aspekcie aktywacyjnym: od braku reakcji do intensywnych, trudnych do opanowania lub niekontrolowanych (płacz, krzyk, napady złego humoru), typowe dla niej są trudności w zachowaniu spokoju i duża wrażliwość na bodźce wywołujące niezadowolenie. Przejawy tej cechy obserwowane są już od chwili urodzenia się dziecka.
W okresie niemowlęctwa emocjonalność różnicuje się na strach i złość.
Strach pojawia się już w 2-3 miesiącu życia dziecka i wiąże się z unikaniem awersyjnej stymulacji oraz z próbami ucieczki przed zagrożeniem. Reakcjom tym towarzyszyć może płacz czy przeraźliwy krzyk.
Złość pojawia się prawdopodobnie około 6 miesiąca życia dziecka i wywoływana jest przez bodźce, które drażnią lub frustrują dziecko. Jej przejawem jest atakowanie, odpychanie lub odsuwanie przedmiotów, a także głośne skarżenie się.
Aktywność jest wymiarem związanym z wydatkowaniem energii i obejmuje zmiany aktywności od bezruchu do skrajnie energetycznego zachowania. Przejawiać może się w każdym rodzaju zachowania, zarówno w jego tempie, jak też intensywności (wigorze). Człowiek aktywny przejawia silną motywację w kierunku zachowań wymagających dużej energii: wkłada wiele energii w aktywność wymagającą dużego wigoru, wykonywaną w szybkim tempie. Np. osoba taka może głośno i szybko mówić, grać w tenisa, często i silnie uderzając piłkę, ma tendencję do stałego bycia w ruchu, do wykonywania więcej czynności niż inni ludzie, itp. Autorzy, mówiąc o aktywności, wiążą ją głównie z aktywnością motoryczną.
Towarzyskość przejawia się w dążeniu do poszukiwania i przebywania z innymi ludźmi i unikania samotności. Źródłem tej tendencji są nagrody, które jednostka może uzyskać w kontakcie społecznym, czyli np. obecność innych ludzi zapobiegająca poczuciu izolacji, wspólna aktywność, akceptacja wynikająca z poświęconej uwagi, reakcje świadczące o rzeczywistej interakcji (poprzez wyrażanie zainteresowania, zdziwienia, zgody, niezgody, itp.) czy inicjowanie kontaktu społecznego przez inne osoby. Miarą towarzyskości jest częstotliwość inicjowania kontaktów społecznych, liczba związków oraz ilość czasu spędzanego z innymi ludźmi, reakcja na izolację, jak również społeczna wrażliwość.
--------------------------------------------------------------------------------
Zdaniem autorów, cechy temperamentu obserwuje się zarówno u niemowląt, jak i starszych dzieci oraz osób dorosłych. Przejawy tych cech występują także u zwierząt. Jako, że korelacja między cechami jest bardzo słaba, można je uznać za niezależne od siebie.
Temperamentowi przypisuje się ważną rolę regulacyjną. Buss i Plomin sformułowali hipotezę, iż odpowiednia kombinacja aktywności i towarzyskości może być źródłem różnic indywidualnych w zakresie podwyższonego nastroju/depresji, zaś kombinacja skrajnej aktywności i braku kontroli (impulsywności) może się objawiać u dzieci nadaktywnością psychoruchową. Różnice indywidualne w zachowaniach agresywnych mogą wynikać z interakcji aktywności i złości.