TANIEC W ŚREDNIOWIECZU (V-XV w.)
Ogólny obraz średniowiecznej kultury tanecznej jest trudny do ujęcia, ponieważ była ona pełna sprzeczności, zahamowań, nagłych zrywów, łączenia się różnych wpływów kulturowych.
Najazdy barbarzyńskie zniszczyły doszczętnie kulturę starożytnej Grecji i Rzymu, co zapoczątkowało ponowne formowanie się jej od podstaw. Fundamentem były prymitywne obrzędy taneczne barbarzyńców, które łączyły się z reliktami kultury hellenistycznej, wschodniej i chrześcijańskiej.
W średniowieczu muzyka dzieliła się na kościelną i świecką, co za sobą ciągnie taki sam podział w tańcu.
Władze kościelne i świeckie nie stwarzały dogodnych warunków do rozwoju tańca w życiu ówczesnego społeczeństwa. Rozwijał się on na podłożu ludowym. Brak nowych form tanecznych.
Ośrodki sztuki tanecznej są na Wschodzie, gdzie posiada ona cechy przeszłych, starożytnych tańców, zyskując niewiele nowych wartości.
ŚREDNIOWIECZNY WSCHÓD
BIZANCJUM
Sztuka taneczna Bizancjum czerpała z kultur:
STARYCH:
-syryjskiej
-judejskiej
-egipskiej
NOWYCH (różnych plemion barbarzyńskich, zwłaszcza słowiańskich)
GRECKO-RZYMSKIEJ
Konstantynopol centrum sztuki bizantyjskiej. Skąpe wiadomości dotyczące tańca. Brak motywów tańca w sztuce plastycznej, piśmiennictwie. Przypuszczenie, że formy tańca i jego znaczenie przyjęte zostało wraz z obyczajami rzymskimi. Sztuka wypływała na kraje wschodniej i południowej Europy, aż po Zachód.
Taniec pełnił funkcję podniesienia przepychu różnych uroczystości, zarówno dworskich, jak i kościelnych. Szczególnym upodobaniem cieszyły się:
- tańce w czasie uczt (tancerki sprowadzane z różnych krajów, czasami przy muzyce organów-używane były w muz. świeckiej, jak i kościelnej)
- wędrowne grupy (tancerze, akrobaci, kuglarze)
- cyrki (popisy taneczne z żonglerką i akrobatyką, najciekawsze były tańce linoskoczków)
Pojawiły się pierwsze kobiety-pantomimiczki (najsłynniejsza - Teodora, która po czasie została żoną cesarza Justyniana I) czerpiące z rzymskiej pantomimy.
II w. n.e. osłabnięcie Bizancjum na arenie polityczno-kulturalnej. Zdominowanie przez kulturę arabską. Ograniczenie się wpływów sztuki do wschodniej Europy - głównie Ruś Kijowska.
ARABIA I PERSJA
Powstanie i szybki rozwój państwa arabskiego wpłynął na osiągnięcie szerokiej sfery wpływów. Pod koniec I w.n.e. Arabowie są światową potęgą.
Ośrodki kultury arabskiej:
-Mekka
-Damaszek
-Bagdad
-Kordoba
Sztuka arabska wchłonęła z kultur:
-azjatyckiej
-afrykańskiej
-europejskiej
Utworzyły się dwa wielkie odłamy kultury:
Chrześcijańska kultura mozarabska w mauretańskiej Hiszpanii
Muzułmańska kultura arabsko-perska
ARABIA
Taniec przed wprowadzeniem Islamu to rodowo-plemienne magiczne obyczaje z rozwiniętą instytucją szamanów.
Przyjęcie Islamu i utworzenie silnej organizacji wojskowej obciążyło swobodny rozwój tańca. Mała ilość źródeł plastycznych i piśmienniczych o tańcu, ze względu na zakaz uprawiania tańca publicznie przez religię.
Kobiety nie mogły uprawiać tańca, chyba, że dla rozrywki swych panów. Jedynie w haremach (bez towarzystwa mężczyzn) tańczyły ekstatycznie przy zawodzącym śpiewie i rytmicznych uderzeniach bębenka. Taniec ten polegał płynnych ruchach rąk i bioder początkowo wolnych, potem szybszych, aż do utraty przytomności.
Z obrzędów magicznych kultywowanych przez mężczyzn powstały dramaty taneczne. Bohaterami tej formy byli potomkowie Mahometa. W miejscach, gdzie znajdowali się jego wyznawcy odtwarzano śmierć Husajna (potomka Mahometa). Były to widowiska połączone z tańcem, gdzie dwóch mężczyzn tanecznymi ruchami i z mieczami w dłoniach symulowali walkę.
Kalifowie arabscy byli protektorami sztuki, dzięki temu zachowała się łączność między śpiewem, tańcem i muzyką.
PERSJA
Taniec pełni bardzo ważną rolę w kulturze. Widoczne jest to w uroczystych obchodach, np. „świętach wiosny”. Miały one korzenie w kulcie Adonisa i polegały na tanecznych procesjach, śpiewach i recytacjach na cześć umierającego i odradzającego się boga.
Na dworach królewskich występowali zawodowi tancerze, aktorzy i kuglarze, którzy jednocześnie byli narodowymi poetami. Byli oni pierwowzorem średniowiecznych rybałtów i bardów.
Na pozostałych zabytkach plastycznych można zauważyć typowe dla Bliskiego Wschodu:
-wirowanie wokół własnej osi
-faliste ruchy rąk
-wysokie skoki
-zatrzymania w pięknych pozach
O podboju Iranu przez Persów i potem Arabów powstała kultura arabsko-perska. Elementy dawnej kultury Beduinów skrzyżowała się z kulturą rycerstwa Perskiego. Z arabskich instytucji szamanów powstały stowarzyszenia derwiszów. W tej kulturze widać już oddzielenie się tańca jako odrębnej sztuki, ale zawsze wiązał się z akompaniamentem muzycznym. Taniec w kulturze arabsko-perskiej charakteryzował się z wyrazistością i emocjonalnością z jednoczesną zawiłą ornamentyką. Rozwinął się taniec świecki, który oswobodził się spod jarzma religii. Poprzez wyprawy krzyżowe miało to wpływ na późniejszy rozwój europejskiego średniowiecza.
WCZESNE ŚREDNIOWIECZE W EUROPIE
TANIEC LUDOW BARBARZYŃSKICH
Na temat „barbarzyńców” (Celtowie, Galowie, Germanie, Goci i Słowianie) wiadomo tylko z pism rzymskich i greckich kronikarzy i historyków.
1. Celtowie
Zajmowali się uprawą roli, pasterstwem i obróbką metali. Obrzędy taneczne wiązały się z kultami sił przyrody. Druidzi - celtyccy kapłani - prowadzili na powitanie lata poważne korowody na cześć słońca. Wiosennym korowodom towarzyszyła wiara w dobre bóstwa. Na wzgórzach paliły się wielkie ogniska wokół których tańczyli ludzie. Często prowadziło to do ekstazy.
2. Galowie
Znali ponadto tańce wojenne, wywodzące się z wiary w boga wojny Hezusa. Podczas tańca uczestnicy tworzyli luźny łańcuch otwarty lub zamknięty. Galowie szybko czerpali z kultury grecko-rzymskiej, co zapoczątkowało potrzebę przepychu i wzbogacania uczt Galijskich wodzów o występu tancerzy, śpiewaków, muzyków, recytatorów. Tancerze-pantomimowie odtwarzali tańce wojenne oraz całe sceny na wzór greckich pyrriche, tańcząc wokół rozłożonej broni lub przeskakując nad obnażonymi mieczami.
3. Germanie
Germanie zajmowali się pasterstwem i rolnictwem. Również prowadzili nieustanne wyprawy wojenne. Przez to wykształcony został najlepiej taniec wojenny, który w czasach pokoju służył jako ćwiczenia dla młodych rozwijających zręczność, siłę i odwagę, np. : niebezpieczna zabawa skakania nad mieczami wbitymi rękojeścią w ziemię.
4. Goci
Najsilniej przyswoili kulturę śródziemnomorską. Rolnicze życie spowodowało utworzenie się tańca o charakterze magiczno-wegetacyjnym z elementami totemizmu. Na powitanie nowego roku i wiosny tworzyli obrzędy taneczne w maskach i skórach zwierząt przeradzające się w umajone zielenią korowody. Znane były tańce weselne i pogrzebowe. Taniec wojenny miał formę bardziej ornamentalną, skomplikowaną. Tańce wojenne stały się pierwowzorem dla średniowiecznych tańców z mieczem.
5. Słowianie
O tych plemionach wiemy z pism bizantyjskich i starożytnych pisarzy. Zajęcia rolnicze, pasterskie, myśliwskie, wiara w demony wykształciły rożne tańce wegetacyjne, weselne i pogrzebowe. Miały one związek z kulturą przodków, siłami przyrody i płodnością. Tutaj również odbywały się korowody w maskach i skórach. Skakano przez ogniska na cześć bóstw plemiennych. Wiele tych praktyk przeszło potem do obrzędów podczas których wysławiano bóstwa ponadplemienne (Światowid, Perun, itp…). Odbywały się symboliczne składanie ofiary „duchowi ziemi” pod postacią wybranej dziewczyny. Pomimo tego, ze starożytnych źródeł wynika, że Słowianie byli bardzo gościnni. Lubowali się w ucztach i igrzyskach tanecznych. Ruch był oparty na naśladownictwie codziennych prac. Podczas obrzędów oprócz tańca i śpiewu istniał tez akompaniament instrumentow takich jak piszczałki, czy gęśle.
Pomimo chrystianizacji przez kościół katolicki pogańskie obrzędy i tańce pozostały dotychczas, lecz w nikłej ilości w tańcach ludowych.
TANIEC W OKRESIE WCZESNEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA
Liturgię w tamtych czasach przepełniała nie tylko kultura ludowa, ale także miały na nią wpływy judejskie i grecko-rzymskie obrzędy kultowe. Taniec objawiał się przez rytmiczny marsz w procesjach, pokłony, miarowe ruchy kołysania kadzielnic i sypanie kwiatów. Miejscem służącym do tańca w kościołach były tzw. chóry (podwyższone podesty przed ołtarzem). Muzyka kościelna tamtych czasów często miała charakter taneczny. Z okazji, np. ślubów, chrzcin i innych świąt lud tańczył na placach przykościelnych. Tradycja łączenia tańca z wieloma uroczystościami przyjmował nowe treści. Przez niski poziom moralny i ogólną ciemnotę obyczaje te stały się mieszaniną pobożności, dzikiego rozpasania i pogańskich zabobonów. Wkrótce kościół wydał surowe dekrety zabraniających takich praktyk podczas nabożeństw.
Kiedy chrześcijaństwo stawało się religią krajową zaczęto walczyć z wszelkimi przejawami pogaństwa. Traktaty chrześcijańskich filozofów potępiało taniec i propagowało ascetyczny tryb życia. Wędrowni misjonarze występowali przeciwko obrzędom ku czci pogańskich bożków, gdzie ekstaza i taniec grały ogromną rolę. Wierzenia w demony rozwinęły się w podaniach ludowych i legendach. Ochrzczeni barbarzyńcy mieli tak głęboko zakorzenione wcześniejsze praktyki, że łamali często zakazy.