MOBBING W MIEJSCU PRACY
Czym jest mobbing?
O problemie mobbingu w miejscu pracy zaczęto mówić niedawno, bo dopiero w latach 80. XX wieku, kiedy to niemiecki profesor Leymann zajął się badaniami wrogich zachowań wśród pracowników. Określił ten zespół zachowań terminem „mobbing”, który oznacza psychiczne znęcanie się nad współpracownikami w miejscu pracy i pochodzi od angielskiego słowa „to mob”. Najlepszym odpowiednikiem w języku polskim terminu „mobbing” jest „psychoterror” bądź „przemoc moralna”.
Rodzaje mobbingu
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje mobbingu w miejscu pracy:
poziomy tzn. „pracownik przeciw koledze”,
pionowy tzn. „podwładny przeciwko przełożonemu”,
pochyły tzn. „przełożony przeciwko podwładnemu”.
Mobbing poziomy to podejmowanie wrogich działań przez grupę współpracowników wobec osoby, której odmienność staje się przedmiotem ataków (kobieta w gronie mężczyzn, mężczyzna wśród kobiet, odrębność rasowa, religijna lub społeczna, homoseksualizm i in.). Niekiedy źródłem molestowania jest zazdrość względem kogoś, kto coś posiada, a czego nie mają inni, np. młodość, wykształcenie, bogactwo, uroda.
W mobbingu pionowym przełożony staje się stroną prześladowaną przez podwładnych. Jest przykładem szefa nie posiadającego umiejętności zarządzania ludźmi, często także bez większych kwalifikacji i zdolności zawodowych. Podwładni usiłują kompromitować przełożonego, by np. zająć jego miejsce.
Najbardziej rozpowszechnioną formą mobbingu jest szykanowanie pracownika przez przełożonego, tzw. mobbing pochyły. Prześladowca ma zazwyczaj zbyt wygórowane zdanie na temat swoich kwalifikacji (umiejętności, wiedzy), a jednocześnie posiada zbyt dużo uprawnień, które wykorzystuje szykanując innych. Zjawisko to nasila się szczególnie w czasach recesji, sytuacja na rynku pracy, bezrobocie, powoduje, że pracownik godzi się na wszystko, chcąc utrzymać miejsce zatrudnienia. I to jest właśnie jednym z czynników, które sprzyjają utrzymaniu się mobbingu. Źle traktowani pracownicy, w obawie przed utratą pracy, nie ujawniają tego zjawiska, co utwierdza prześladowców w przekonaniu, że mogą dalej bezkarnie prześladować swoje ofiary. Także świadkowie mobbingu, którzy nie reagują na to zjawisko, powodują, że rozwija się ono coraz silniej. Wszelkie przejawy mobbingu powinny być zatem stanowczo zwalczane i to nie tylko przez kierownictwo, ale i przez samych pracowników.
Na czym polega mobbing?
Psychiczne nękanie polega na wrogim, nieetycznym zachowaniu się w stosunku do jednej lub więcej osób. Warto dodać, że zachowanie to ma charakter ciągły, powtarza się, trwa co najmniej pół roku. Nękanie to coś więcej niż tylko zła atmosfera w pracy, coś zdecydowanie gorszego niż okazjonalne, niesprawiedliwe traktowanie czy złośliwa plotka. Przejawami nękania może być między innymi pogróżki, omijanie, pomijanie przy przydzielaniu ciekawych prac, odbieranie osobie jej dotychczasowych (lubianych) obowiązków, ograniczenie dostępu do narzędzi pracy, pozbawienie poczucia stabilności, codziennie ponawiane akty przemocy. Cel dręczącego jest zazwyczaj bardzo jasny: zniszczenie emocjonalne ofiary, osłabienie jej pozycji w organizacji oraz zrujnowanie jej pozycji zawodowej i osobistej.
Wśród mobbingu wyróżnia się także tak zwaną dyskryminacje z powodu płci, które potocznie można nazwać molestowaniem seksualnym. Przejawia się ono niepożądanym zainteresowaniem o charakterze seksualnym. Pojawia się jednak problem przy sprecyzowaniu zachowań o tym charakterze, gdyż dla jednej osoby już „pożeranie wzrokiem” godzi w intymność, a dla drugiego poklepywanie, czy dotykanie będzie formą flirtu. Żarty, gesty z podtekstem seksualnym, podszczypywanie, niestosowne uwagi na temat stroju czy makijażu, insynuacje czy nawet zmuszanie do współżycia mogą być różnie odbierane przez poszczególne jednostki. W ocenie molestowania seksualnego istotne są odczucia osoby pokrzywdzonej, często przejawiające się poczuciem zagrożenia, upokorzeniem, zmniejszeniem poczucia własnej wartości, spadkiem efektywności pracy, niepokojem czy też panicznym strachem przed sprawcą. Aby można było mówić o zjawisku molestowania seksualnego w sensie prawnym, osoba pokrzywdzona musi jasno dać do zrozumienia, że nie akceptuje danego zachowania sprawcy.
Mobberzy dopuszczają się także przemocy fizycznej na swych ofiarach. Jest to jednak sytuacja odosobniona ponieważ takie działania dużo łatwiej jest zgłosić odpowiednim organom ścigania co skutkuje ukaraniem mobbera i często też zasądzeniem odpowiedniej kary finansowej.
Gdzie najczęściej występuje mobbing?
Wg statystyk mobbing najczęściej występuje w placówkach budżetowych gdzie panuje swoista hierarchia i frustracja z powodu niskich zarobków bądź modelu zarządzania. Podłożem mobbingu bywa zatęchła atmosfera urzędów, mało kreatywna, nudna i monotonna praca oraz niepewność. Rzadziej natomiast ten problem pojawia się w firmach prywatnych, w nowszych branżach gospodarki, które stwarzają zatrudnionym wiele ciekawych wyzwań zawodowych i możliwości awansu oraz samorealizacji, zaś atmosfera jest luźniejsza i mniej oficjalna.
Konsekwencje mobbingu
Do stycznia 2004 roku w Polsce mobber, czyli osoba prześladująca, była niemal bezkarna. Od tego czasu stosowany przez niego psychoterror w miejscu pracy podlega karze. Umieszczenie w znowelizowanym kodeksie pracy zapisu o mobbingu jest dużym postępem w polskim prawodawstwie. Przypuszcza się, że zapis ten podniesie świadomość społeczną tego zjawiska, a niejednego mobbera zaprowadzi na ławę oskarżonych.
Od strony szykanowanego pracownika konsekwencje wydaja się być cięższe. Zdarza się, iż szykanowani pracownicy na początku stają się bardziej ambitni przez co, starają się podnosić swoje kwalifikacje, nabywają nowe umiejętności, wykazują zainteresowanie wykonywaną pracą, starają się sprostać jak najlepiej powierzonym im zadaniom jednak jest to efekt krótkotrwały. Niedoceniony człowiek szybko się poddaje, zaczyna wątpić we własne siły, co przeradza się w eskalację reakcji negatywnych, trudności emocjonalnych, interpersonalnych a nawet w choroby fizyczne. Po dłuższym czasie psychika ofiary mobbingu zostaje "rozstrojona", następstwem czego jest znaczące pogorszenie możliwości realizacji powierzonych szykanowanej osobie zadań. Z czasem ofiara staje się zupełnie niezdolna do wypełniania jakichkolwiek obowiązków. Osoby molestowane rzadko szukają pomocy na terenie przedsiębiorstwa czy też wsparcia. ). Nie próbują zwykle radzenia sobie w drodze rozmów i negocjacji. Jedynie niektórzy aktywnie rozmawiają z kolegami z pracy, którzy być może doświadczyli podobnych zdarzeń co ofiara.
Mobbing a prawo
Mobbing wg prawa jest czynem zabronionym. Jednak przepisy są zbyt ogólnikowe w porównaniu z innymi krajami Europy zachodniej. Mobbing narusza godność i dobra osobiste pracownika i z tego tytułu jest możliwe w konkretnych przypadkach wykorzystać zarówno kodeks karny jak i kodeks cywilny, można również powołać się na międzynarodowe prawa ratyfikowane przez Polskę oraz na Konstytucję RP. W Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych podniesiono prawo każdego do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych warunków życia, pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy.
Biorąc pod uwagę powyższe zapisy osoba szykanowana w miejscu pracy może zgłosić się do odpowiednich organizacji pozarządowych, które udzielą wsparcia zarówno psychicznego jak i prawnego. Ofiara może zgłosić się do stowarzyszenia antymobbingowego, oferującego pomoc, lub zgłosić naruszenie kodeksu pracy do Okręgowego Inspektoratu Pracy co skutkuje możliwością rozwiązania umowy o pracę ze skutkiem natychmiastowym bez wypowiedzenia oraz żądaniem od pracodawcy odszkodowania, którego górna wysokość nie jest ograniczona. Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe oferuje pomoc prześladowanym w miejscu pracy, edukację, współpracę z mediami i nagłaśnianie problemu, prowadzenie działalności mediacyjnej z pracodawcą, współpracę z organizacjami walczącymi z dyskryminacją w miejscu pracy szczególnie z organizacjami kobiecymi, zbieranie informacji i dokumentowanie faktów przemocy w miejscu pracy.