MAŁE SPOŁECZNOŚCI - społeczności, w których występują stosunki społeczne ściśle ze sobą splecione. Są zintegrowane i zamknięte. Powoduje to, iż jedynym wyznacznikiem zachowania i moralności jest kultura zależna od warunków i społeczności (np. małżeństwo w obrębie rodziny).Instytucje mają charakter wyjątkowy, wielozadaniowy. Są uniwersalne, niewyspecjalizowane i służą wielu celom.
Etyka w małych społ. jest wyraźnie rozmyta (nie ma jednolitej doktryny i wyraźnej potrzeby przedstawiania wzorców i norm). Nie daje się łatwo wyodrębnić z całokształtu wskazówek i wzorców, które rządzą życiem członków małych społ. Istnieją jednak dobrze rozwinięte systemy moralne, osadzone w kulturze małych społ. Moralne znaczenie zachowania jest ściśle powiązane z kulturą. Celem moralności jest więc scalenie i utrzymanie dobrego stanu relacji. To, czy małe społeczności posiadają system etyczny, można dostrzec w konstruktach. wartości.
PRAWA NATURALNE:
1) Do życia (życie).
2) Do rozwoju (rozum).
3) Do rozmnażania się (rozmnażanie).
4) Do funkcjonowania w społeczności (życie w społ.).
Prawo na ogół rozumiano jako ustalony i niezmienny zbiór reguł, który można zastosować wobec ludzi, niezależnie od sytuacji.
Prawo naturalne - (lex naturalis) zespół zasad mających kierować życiem człowieka. Zwolennicy teorii prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz - pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne wspólne zasady postępowania. Jest trwałe, nie zmienia się pośród zmian historycznych, zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego nie można człowiekowi ani wyrwać, ani go zniszczyć, bo oparte zostało na jego naturze. Ono broni ludzkiej godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki człowieka. Prawo naturalne jest niezależne od jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo. Jego rolą jest dostarczanie wzorców i standardów, którymi powinno kierować się prawo pozytywne. Źródeł prawa naturalnego, możemy upatrywać w Bogu lub naturze.
Wg św. Tomasz z Akwinu prawa naturalne żyją w ścisłej zgodzie z naturą, która wg niego jest rozumna. Dobro jest więc zgodne z rozumem. Zło natomiast przeciwne. Rozum pobudza człowieka do działania lub też od tego działania powstrzymuje. Zatem zasadą i miarą uczynków jest rozum. Św. Tomasz dzieli prawo na dwa „rodzaje”:
1) Prawo naturalne - boskie
2) Prawo wieczne - zwykłe, od ludzi
Mimo że są prawa te różnią się od siebie, to jednak nie popadają w konflikt.
Prawo naturalne św. Tomasz dzieli na zasady pierwotne i wtórne. Zasady pierwotne w przeciwieństwie do zasad wtórnych są niezmienne.
Słabość teorii prawa naturalnego:
1) Niezdolność do wykroczenia poza stwierdzenie, iż natura ludzka jest rozumna (zatrzymanie się jedynie na pełnieniu funkcji biologicznej).
2)Twierdzenie, iż co innego to irracjonalność, czyli autodestrukcja (samozagłada).
Historia prawa moralnego:
Sofiści - zakładali, że świat ludzki to świat zmian, różnorodności, konsekwencji. To świat nomos - prawo, któremu podlega człowiek, nałożone przez Boga jako reguła (niepisane prawo). Natura ludzka jako część porządku przyrody.
1) Arys określił dwa rodzaje sprawiedliwości:
A) Prawna (konwencjonalna) - zmienna.
B) Naturalna - niezależna od poszczególnych praw pozytywnych, nie jest wolna od zmian.
2) Cyceron (zasady prawa naturalnego). Cechy natury ludzkiej:
A) Postawa wyprostowana (szerokie, dalekosiężne patrzenie).
B) Mowa i zdolność ekspresji (porozumiewanie się).
C) Naturalne poczucie współobywatelstwa.
D) Myślenie racjonalne.
3) Grotius wyróżnił cechy praw naturalnych (świeckość i indywidualistyczna teoria uprawnień)
4) Arystoteles - określił podejście biologiczne (wewnętrzne zasady zmiany). Zmiana jest naturalna (np. dorastanie)
UNIWERSALNY PRESKRYPTYWIZM - próba ustalenia, jakie błędy i jakie trafne intuicje kryją się w innych rozpowszechnionych teoriach etycznych.
Preskryptywizm uniwersalny zakłada:
1) Kryterium rozróżnienia reguł w uogólnialności zdań powinnościowych i normatywnych
2) Sąd powinnościwy - zasada, że sąd ten odnosi się do wszystkich takich samych sytuacji, z tym, że:
A) Sytuacje te muszą uwzględniać charakterystykę występujących w nich osób, ich pragnienia i motywacje.
B) Nie należy mylić uogólnialności z ogólnością. Te pierwsze to zasady ogólne, od których indywidualna osoba moralnie myśląca wytwarza wyjątki (np. od zasady „nie kłam”).
3) Mogą istnieć relacje ogólne (tak samo jak cechy) np. relacja bycia matką.
4) W podobnych sytuacjach powinno się postępować tak samo.
5) Sądy powinnościowe są uogólnianymi nakazami.
6) Akt mowy jest preskryptywny, gdy oznacza wzięcie na siebie zobowiązania.
Preskryptywizm jest teorią internalistyczną - zaakceptować pewne sądy moralne to jednocześnie mieć motyw do dalszego działania (przeciwny jest mu eksternalizm oceniający sądy moralne za słuszne, niezależnie od towarzyszących im motywacji).
1) Teoria etyczna - oznacza próbę sprecyzowania treści pytań dotyczących moralności.
Teorie etyczne dzielą się na:
A) Deskryptywistyczne - wg nich sądy moralne mogą być prawdziwe lub fałszywe.
„Błąd deskryptywistyczny” - polega na tym, iż istnieją zdania i wypowiedzi, których znaczenie nie jest określone warunkami prawdziwości
B) Nondeskryptywistyczne- zaprzeczają temu, jednak i tak posługują się pojęciem „prawdziwy” w odniesieniu do sądów moralnych.
Odmiany teorii A i B są teoriami semantycznymi, a nie ontologicznymi.
Z kolei:
a) Kognitywizm - przewiduje, iż możemy wiedzieć, że pewne sądy moralne są prawdziwe.
b) Nonkognitywizm - nie przewiduje tego, lecz może dopuścić taką możliwość
2) Teorie opisowe (odmiany deskryptywizmu) - określają czy warunki prawdziwości sądów moralnych, które nadają tym sądom znaczenie, mają być ujmowane wyłącznie poprzez zdefiniowanie pozamoralnych prawd lub właściwości. Teorie opisowe dzielą się na:
A) Naturalizm - jest to możliwe.
B) Intuicjonizm - nie jest to możliwe (żadne definicje nie są w stanie objąć znaczenia prawd moralnych).
Przeciwni tym teoriom są nondeskryptywiści, gdyż wg nich są one skazane na relatywizm, a oba rodzaje deskryptywizmu są zawodne.
C) Subiektywizm (rodzaj naturalistycznego deskryptywizmu) - znaczenie słowa „powinien” sprowadza się do pewnych postaw czy uczuć. Przypisanie ludziom wypowiadającym jakieś zdanie (o poza moralnym, psychologicznym fakcie) postawy aprobaty/dezaprobaty względem jakiegoś postępowania.
REALIZM - jest oparty na koncepcji niespójności faktów moralnych. Kłóci się z dwoma metafizycznymi stanowiskami w kwestii moralności z moralnym nihilizmem i irrealizmem (wg irrealistów (antyrealistów) fakty moralne nie istnieją, a sądy moralne są wyrazem pragnień ludzkich zachowań). Realista uznaje natomiast istnienie faktów moralnych. Realizm moralny jest zwykłym metafizycznym lub też ontologicznym stanowiskiem, zakładającym, iż fakty moralne istnieją. Realizm etyczny zakłada, że o wartości moralnej decyduje przedmiot, czyli to, co się robi. Zdaniem tych etyków istnieje obiektywny porządek dobra i zła moralnego (tzn. kradzież jest zawsze czymś złym, zabicie kogoś jest złe, serdeczność dobra).
Praktyka moralna - dążenie do uzyskania słusznej odpowiedzi na pytania moralne o moralności. Zastanawiamy się nad istotą moralnej argumentacji, wynikającą z obiektywnych faktów moralnych.
Hume zakładał, iż świat należy zmieniać, by odpowiadał naszym pragnieniom. Wyróżnił dwa rodzaje stanów psychicznych:
1) Przekonania -nasz obraz świata pod kątem prawda/fałsz
2) Pragnienia - nie podlegają ocenie prawda/fałsz (racjonalnej krytyce).Nie przedstawiają rzeczywistego świata. Pragnienia podlegają krytyce, gdy są oparte na przekonaniu, które można skrytykować, a same nie są krytykowane.
Wg Hume stan świadomości mówi o tym, jaki świat powinien być. Odkrywanie świata ma wpływ na nasze przekonania, ale już nie na nasze pragnienia.
Stan moralny może być:
1) Metafizyczny - skutki działań, fakty.
2) Psychologiczny-wyrażający sądy moralne poprzez nasze pragnienia.
Fakty moralne dzielimy na:
1) Słuszne - określają rzeczywistość społeczną. Ujmują działania, które mają pozytywne oddziaływanie dla społeczeństwa jako całości i stabilizują je.
2) Niesłuszne - budują niepokój w społ.
Niektórzy twierdzą, że fakty moralne objaśniają rzeczywistość społeczną. Refleksja moralna i argument moralny, to racje rozstrzygające o tym, które cechy działań ludzkich wykazują tendencję do wywołania niepokoju lub stabilizacji. Wg Arysa słuszne fakty to takie, które są zgodne z właściwą funkcją natury ludzkiej.
INTUICJONIZM - to odmiana deskreotywizmu. Zakłada, że warunki prawdziwości sądów moralnych polegają na zgodności z danymi, na których opieramy nasze rozumowania dotyczące kwestii moralnych i z którymi muszą być zgodne nasze wnioski. Intuicjonizm zakorzenia nasze rozumowania moralne w realiach poszczególnych społeczeństw. Był używany na określenie pluralizmu. Intuicjonizm zakłada, iż podstawowe zasady moralne poznajemy dzięki intuicji.
Intuicjonizm głosi dwa kontrowersyjne poglądy:
1) Istnieją takie prawdy moralne, które można poznać.
2) Wyjaśnienie jak dochodzimy do ich poznania.
Postawa moralna to wyraz czyjegoś odczucia. Może być ono słuszne lub też nie, ale nie może być rozpatrywane w kategorii prawdziwe/fałszywe, bo tylko wiedza dotyczy tego, co jest prawdziwe. Tylko fakty mówią o tym, co moralnie słuszne bądź nie. Postawy moralne są natomiast przekonaniami. Motywują do działania i zależą od pragnień. Przyjąć postawę moralną oznacza mieć motyw do podjęcia/ niepodjęcia pewnych kroków, uznać racje do działania. Osoba świadoma niesłuszności czynów ulega niezdecydowaniu. Przekonania moralne muszą pochodzić od zmysłów, gdyż nie są wynikiem rozumowania. Są, więc rezultatem działania szczególnego zmysłu moralnego (teoria zmysłu moralnego).
Internalizm - pogląd krytyków, twierdzących, iż uważając moje postępowanie za niesłuszne, mam motywację, by je powstrzymać.
Eksternalizm - zakłada, że sądy moralne motywujące i powodujące różnice w postępowaniu idą w parze z niezależnymi pragnieniami. Inna postawa moralna musi albo sprowadzać się do pragnienia albo zawierać pragnienie dobra bliźnich (”naturalna sympatia”). Fakty moralne mogą istnieć, bo odnoszą się do nich pragnienia.
Fakty moralne obiektywne - fakty naukowe, niezależne od ludzkiego umysłu. Dotyczą istniejącego świata.
Nagl określiła ideę nauk przyrodniczych w koncepcji obiektywności. Wg niej istnieją wartości, które można dostrzec/przeoczyć. Obiektywność jest stopniowalna, ponieważ:
1) Świat jawi się ludziom z ich subiektywnego punktu widzenia. Im mniej jest w tym ludzkiej ingerencji, tym bardziej obiektywna staje się perspektywa, (np. mam lęk wysokości, to każda wysokość wzbudza we mnie lęk, choć obiektywnie patrząc, nie ma się czego bać).
2) Wartości moralne są realne, są czymś więcej jak tylko złudzeniem
McDomwell przedstawia koncepcję sceptyczną:
1) Istnieją wartości, które można dostrzec lub przeoczyć.
2) Świat nie jest motywacyjnie obojętny.
3) Obiektywizm - obiektywne jest to, co jest niezależne od naszej świadomości (obiektywne są fakty fizyczne, moralne natomiast nie). Fakty dotyczą tego, co słuszne, a co nie może być obiektywne.
Projektywizm - barwy przedmiotów, nie wchodząc w żadne przyczynowe związki, zdolne są wywołać u nas wrażenie. Projektujemy właściwości morale na świat, który ich nie zawiera. Wartości nie oddziałują na nic aktywnie (percepcja barw), ale wchodzą w związki przyczynowe.
1