Wspólne mianowniki nałogów
Po pierwsze, obecność uporczywego dążenia do zażywania danej substancji lub do wykonywania określonych czynności, którego siła daje subiektywne poczucie nieodpartego przymusu wewnętrznego.
Po drugie, uporczywe powtarzanie tych zachowań mimo szkód, które powodują a w przypadku podejmowanych przez człowieka prób powstrzymania się od tego, co szkodzi, doznawanie niepowodzeń i załamywanie się kontroli nad tym postępowaniem.
Po trzecie, pojawianie się bardzo przykrych stanów psychicznych i dolegliwości fizycznych wtedy, gdy przedłuża się okres przerwy w zażywaniu substancji lub powstrzymywania się od nałogowych czynności oraz następnie doznawanie silnie oczekiwanej ulgi, po zakończeniu przerwy.
Wspólnym mianownikiem tych różnorodnych form postępowania jest fakt, że człowiek sam swoim zachowaniem powoduje szkody i tworzy zagrożenia dla siebie lub innych ludzi i mimo odbierania sygnałów na ten temat, nie potrafi się powstrzymywać od robienia tego dalej. Oczywiście problem utraty zdolności do kontroli nie pojawia się od samego początku podejmowania tych czynności, lecz dopiero po upływie jakiegoś czasu ich kontynuowania.
Nałogi i życie emocjonalne
W każdym nałogu zachowaniom jednostki towarzyszą specyficzne i intensywne stany emocjonalne, odgrywające istotną rolę w uporczywym podejmowaniu zachowań przynoszących szkodę. Wydaje się, że osoby te nie licząc się z kosztami poszukują tych stanów i, że nie mogą się bez nich obejść. Dotyczy to nie tylko tych, którzy zażywają chemiczne substancje bezpośrednio zmieniające stany psychiczne, ale i tych, którzy nadają normalnym skądinąd zachowaniom taką intensywność i specyfikę, że prowadzi to do podobnych stanów emocjonalnych.
Szczególną rolę spełniają takie stany emocjonalne jak:
- intensywne doświadczenie przyjemności zbliżającej się do rozkoszy i ekstazy, ostre wzbudzenia stanów napięcia i ekscytacji,
- głębokie stany rozluźnienia i relaksacji zbliżające się do stanów depersonalizacji,
- specyficzny rodzaj doznań nazywanych stanami zmienionej świadomości.
Każdy nałóg jest destrukcyjnym przywiązaniem się do specyficznych stanów emocjonalnych oraz do substancji lub zachowań, które te stany mogą wzbudzać.
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje doświadczeń w osiąganiu poczucia dobrostanu poprzez:
- relaksację,
- ekscytację, i
- fantazjowanie
Ci którzy w nadmierny sposób poszukują dobrostanu poprzez relaksację i uspokojenie, znajdują zadowolenie przy pomocy jedzenia, koczowania przed telewizorem lub przez picie alkoholu i zażywanie chemicznych substancji o właściwościach tłumiąco-hamujących jak np. heroina, benzodiazepiny Szukają redukcji różnego rodzaju dysonansów pochodzących ze źródeł zewnętrznych lub z wewnętrznych konfliktów.
Zupełnie inaczej poszukiwanie dobrostanu będzie się przejawiać u osoby preferującej doświadczenia pobudzenia i ekscytacji. Będzie ona dążyć do aktywnej konfrontacji z różnymi wyzwaniami sytuacyjnym, podejmować czynności ryzykowne, poszukiwać przygód seksualnych lub zażywać środki pobudzające jak kokaina czy amfetamina.
Jeszcze inne preferencje zobaczymy u osób dla których kluczem do dobrostanu jest zanurzanie się w fantazję. Pociągają je tajemnicze lub dziwne wyobrażenia, fantazjowanie, mistyczne doświadczenia, wschodnie rytuały itd. Sięgają również chętnie po substancje chemiczne torujące drogę do tego typu doświadczeń jak np. LSD, marijuana czy inne substancje halucynogenne.
Problemy osobiste jako czynniki ryzyka uzależnień
Istnieją pewne zjawiska problemowe, które przyczyniają się do rozwijania nałogowych form poszukiwań szczęścia i dobrego samopoczucia.
Należy do nich m.in.:
uporczywa negatywna koncentracja na swoim własnym "ja"
brak orientacji kim się jest
poczucie wewnętrznej pustki
brak poczucia znaczenia i celu w życiu
nadmierne poszukiwanie aprobaty
cenzurowanie samego siebie
przeżywanie poczucia wstydu
nieumiejętność radzenia sobie ze złością i gniewem
skrywane, zalegające stany smutku i przygnębienia
stałe wewnętrzne napięcie
skrywane potrzeby zależności
obwinianie innych
słabe zdolności radzenia sobie ze stresem
myślenie życzeniowe
potrzeba szybkiej i bezpośredniej satysfakcji
brak tzw. wewnętrznego przyjaciela
problemy z intymnością
trudności w zdobywaniu naturalnych przyjemności