1. DEF. POLITYKI - 1) w działaniu politycznym upatruje się możliwości dostrzegania, rozpoznawania i rozwiązywania problemów społ. i polit. W polityce jest działanie wobec dobra wspólnego. Prowadzi się dialogi, mediacje. Robi się wszystko, żeby nie doprowadzić do walki z udziałem broni militarnej. Na wszystko szuka się rozwiązania. 2) rozumienie realistyczne - polityka to konflikt, walka, rywalizacja, stosowanie różnych metod (w tym nieetycznych: manipulacja, przemoc), egoistyczne dążenie do pewnych celów. 3) Maks Weber - walka o udział w sprawowaniu włądzy polit. lub możliwość wywierania wpływu na podział władzy wew. państwa oraz w stosunkach między państwami. 4) planowe i zorganizowane dążenie do zdobywania, sprawowania i utrzymania władzy. 5) starożytność - sztuka rządzenia państwem. 6) sfera stosunków i działań przybierających postać współpracy, walki i kompromisów międzt grupami społ., organizacjami społ. i politycznymi ośrodkami decyzyjnymi i jednostkami. Podmioty te dążą do realizacji swoich interesów, potrzeb i wartości przez sprawowanie władzy politycznej i/lub wywieranie wpływu na decyzje władcze. Istotą polityki jest władcze, zwłaszcza władza państwowa posiadająca monopol stosowania legalnego przymusu wobec podmiotów nie respektujących autorytatywnych decyzji o rozdziale dóbr materialnych i niematerialnych.
2. PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY ASPEKT POLITYKI - I.aspekt podmiotowy: kogo dotyczy polityka, kto uczestniczy. Podmiotowość polityczna - względnie trwałą zdolność do podejmowania działań polit. (świadomych, suwerennych, racjonalnych, celowych). Społ. jest podm. polityki, świadczą o tym: referenda, wybory, regulacje konsytucyjno-prawne. Dwie grupy społ. - segmenty, z których się społ. składa: naród, grupy etniczne, wyznaniowe, klasy, kasty, stany, warstwy, grupy społ.-zawodowe. Reprezentacje polit. dużych grup społ. - partie polit., zrzeszenia, stowarzyszenia, organy pozarządowe,wyznaniowe (kościół). Ośr. decyzyjne (formalne, nieformalne). Jednostka jako podm. polityki - ujęcie formalno-prawne (wszyscy jesteśmy podm., bo tak stanowi konstytucja), stanowisko socjo-politologiczne (podm. są tylko te jednostki, które faktycznie uczestniczą w polityce, nawet minimalnie). publiczność -> elity -> liderzy. publ-część społ, któe jest zainteresowana, zaangażowana. Podejmują decyzje o uczestniczeniu w czymś. elity-te osoby, któe ten spektakl realizują, tworzą, wyrażają. liderzy-te osoby, które są swoistym marginesem, przyciągają. chcemy ich zobaczyć. II.aspekt przedmiotowy: potrzeby - brak czegoś co uniemożliwia bądź utrudnia sprawne działąnie. interesy - coś korzystnego do czego dążymy (hierarchia wartości). wartości - ideologie, wyznania, idee. decyzja - świadomy, nielosowy wybór sposobu działania z conajmniej dwóch możliwości. dział. wykonawcze - podm działania, cel, metody, środki, skutki. ważne dla polityki - relacje między ludźmi (któzy posiadają wspólne interesy, potrzeby, wartości) - wyróżniamy relacje sprzeczności i relacje zgodności. konsekwencją sprzeczności jest walka, a zgodności współpraca. między walką a współpracą jest kompromis. celem walki i współpracy jest włądza (rozumiana jako wywieranie wpływu, narzucania iegzekwowania decyzji).
3. UWARUNKOWANIA I FUNKCJE POLITYKI - I.Funkcje: F.integralna: spajająca, integralna, ukierunkowująca. polityka ma obowiązek zapewnić trwałość, spójność, równowagę (stabilność) i rozwój społ, narodu, systemu. F.dystrybucyjna: zadaniem polityki jest formułowanie i egzekwowanie zasad i kryteriów rozdziału dóbr materialnych i niematerialnych w społ. F.innowacyjna: polityka ma obowiązek kształtowania i wdrażania koncepcji, programów, decyzji prorozwojowych, ma za zadanie polepszać świat, ma usuwać bariery rozwojowe wprowadzając w to miejsce pomysły. tworzenie nowych instytucji i organizacji w miejsce tych, które nie radził sobie i już ich nie ma. F.regulowania sfery polityki: chodzi o określenie reguł i procedur dotyczących współpracy, walki i kompromisów w sferze zdobywania, sprawowania i tracenia władzy polit. F.regulowania otoczenia polityki: ekonom, kultur, socjal. F.socjalizacyjna: kształowanie świadomości i zachowań polit. społ. F.komunikacyjna: sfera polityki reguluje i kontroluje wytwarzanie i rozpowszechnianie informacji: komisja śledcza. F.konfliktotwórcza: decyzje i działania wykonawcze podejmowane przez podm władzy (instytucje polit) powodują zróżnicowane reakcje społ. dla jednych są to decyzje korzystne, a dla innych nie. powoduje to zmiejszanie problemów, a z drugiej powstawanie nowych. F.mobilizacyjna: manipulacja, podpuszczanie. jest niezbędna w demokracji mimo swych złych chwytów. II. Uwarunkowania polityki: 1. Schemat uwarunkowań polityki (determinanty polityki) wg Artura Bodnara (politolog polski): Artur Bodnar swą koncepcję uwarunkowań polityki nazwał - schematem pola polityki. Stwierdził, że poszczególne sfery wywołują reakcje dwustronne. Struktura społeczna - wykształcenie płeć, wiek, wyznania, pochodzenie społ., bieda, bogactwo, orientacja seksualna. Świadomość społeczna - decyzje polityczne muszą się liczyć ze świadomością adresatów swych myśli. Wartości ideologiczne - stanowią element świadomości społecznej, ale z racji swej siły, Bodnar uznał jej za samodzielną sferę. Wartości - idee, idealne stany, do których dążymy, krytyka rzeczywistości - potrafią poderwać społeczeństwa do czynu. 2. Inna koncepcja uwarunkowań polityki: uwarun. systemowe- aspekt normatywny (określa konstyt jak powinno być) i behawioralny (rzeczywiste reguły - jak jest); środowiskowe- wpływy środowiskowe, które pozostają do końca życia; osobowościowe- osobowość to zbiór względnie trwałych cech, które wpływają na cechy naszego myślenia i zachowania społ. emelemntami jest wiedza, pamięć, postrzeganie innych, wzorce zachowań czerpane z otoczenia; sytuacyjne- różnego rodz czynniki, które wywierają na nas presję w poszczególnych momentach, np. nierzetelna inf od sekretarki.
4.SZKOŁY TEORETYCZNO-METODOLOGICZNE W POLITOLOGII - Politologia, jako samodzielna dyscyplina nauki, wyodrębniła się w latach 70 XIX wieku. Stanowiska szkół: formalno-prawne, behawioralne, funkcjonalne, racjonalne, post-behawioralne. 1.Szkoła formalno-prawna - lata 20/30 XX w. - koniec: lata 50 XX w. szkoła (stanowisko te) wzięło się z zainteresowania prawników. To politologia ukierunkowana normatywnie, koncentrująca się na badaniu wzorców działań politycznych, zawartych w konstytucjach czy też aktach prawnych niższego rządu. Wszelkie podmioty społeczne działają w oparciu o normę prawną, a więc z woli państwa. Państwo posiada monopol na prowadzenie działalności politycznej, rozumianej jako możliwość stanowienia norm prawnych obowiązujących wszystkich obywateli. Przedmiotem badań politycznych jest tu państwo i związane z nim badania objęły przede wszystkim system prawny: konstytucje i akty niższego rzędu, instytucje państwowe, zakres ich wzajemne kompetencje. Te badania miały głównie na celu próbę ustalenia, jak budować system prawny, instytucje państwowe i stosunki między nimi - by były zgodne z modelami idealnymi. (Poprzez normy prawne - praktykę dociągnąć do ideałów). Kryzysy i konflikty - uznawano za patologie społeczne, które nie wpływają na funkcjonowanie aparatu państwowego, nie badano zatem tych zjawisk. Z tego powodu orientacja ta zaczęła być ostro krytykowana i zaczęto badać te „patologie”, negując szkołę formalno-prawną. To zapoczątkowało koncepcję behawioralną. Pomimo tego, szkoła ta do dziś zachowuje wysoką pozycję wśród badaczy. 2.Szkoła behawioralna - (behawior - zachowanie) pod wpływem tego nurtu, badacze są coraz mniej skłonni ograniczać politykę do sfery władzy państwowej, a w badaniach poza normatywnymi wzorami regulującymi działania polityczne (normy - jak powinno być), zwracają się ku sferze realnych zachowań politycznych (w tym w/w patologii). realne zachowania polityczne ludzi są obiektem badań. Fakty, realne zjawiska, a nie normy czy idee i wartości, które są subiektywne i poddają się obserwacji. Odrzucają podejście wartościujące na rzecz realnych zachowań. Obserwacja stała się metodą badań. Obserwacja bezpośrednia, prowadzona osobiście prze badacza, oraz pośrednia - udostępnianie wyników bezpośrednich badań innym do korzystania i weryfikowania prawdziwości zawartych tam wniosków (intersubiektywna kontrolowalność badań - zapora przeciw hochsztaplerstwu). Badania prowadzi się uwzględniając 2 aspekty: psychologiczny (motywy skłaniające ludzi do działania), oraz ilościowy (statystyczny){musimy się dowiedzieć ilu ludzi zachowuje się w dany sposób}. W ujęciu behawioralnym - polityka- postrzegana jest w kategoriach: walki, rywalizacji, władzy, konfliktu (tak jak faktycznie wygląda). 3.Funkcjonalne podejście do polityki - lata 50 XX w. to próba połączenia orientacji formalno-prawnej i behawioralnej. Krytykowano behawiorystów za zbyt duże uogólnienia, rozdrobnienie badawcze, nie ukazywanie długoterminowych tendencji. Wg tego ujęcia - polityka- jest 1 z funkcji systemu społecznego. Jest sferą służebną wobec celów ważnych dla społeczeństwa. Tym samym ma realizować ważne dla społeczeństwa: cele, wartości, potrzeby ludzkie. Zatem oczekiwania i interesy ludzkie mają być podstawą działań politycznych. W związku z tym, najważniejszą funkcją polityki jest autorytatywna (ostateczna) dystrybucja dóbr. Aby nie dopuścić do wojny „wszystkich ze wszystkimi” (gdyż dystrybucja nie jest w stanie zadowolić wszystkich), potrzebny jest zatem system polityczny - tj. sposób zorganizowania i funkcjonowania polityki (życia politycznego), społeczeństwa, w którym podejmowane są decyzje polityczne, które obowiązują wszystkich. Istnieje zawsze możliwość buntu, ale politycy mają minimalizować takie stany - poprzez sprawny system, wydawanie decyzji akceptowalnych przez większość społeczeństwa. System polityczny ma wytwarzać równowagę, stwarzać warunki, gdzie spory i konflikty będą kontrolowane, bez ostrej postaci. 4.Szkoła racjonalna - w tej orientacji, polityka - to mechanizm podejmowania decyzji zbiorowych, grupowych. Tj. polityka = proces decyzyjny. Proces decyzyjny, który powinien być racjonalny: uzgodniony, wydyskutowany z reprezentantami różnych grup społecznych wzorzec rozdziału dóbr. Wówczas jest szansa, że decyzje wg niego podejmowane nie będą budziły protestów. 5.Szkoła post-behawioralna - lata 60/70 XX wieku. Wg niej - polityka - rozumiana jest jako sposób rozwiązywania konfliktów, problemów społecznych. Przywraca się tu znaczenie wartościowania (moralnego, religijnego itp.), co oznacza, że nie można sensownie rozstrzygać, jeżeli nie uwzględni się w procesie decyzyjnym wartości. Polityka musi rozstrzygać wszelkie problemy społeczne (np. kwestie zdrowotne, szkolne), tak, by najwięcej ludzi było zadowolonych. Musi być instrumentem pozytywnej zmiany społecznej, ale takiej, która jest akceptowalna przez najszerszą rzeszę członków społeczeństwa.
5. POJĘCIE, RODZ, FUNKCJE I ŚRODKI SPRAWOWANIA WŁADZY POLITYCZNEJ - 1.Racjonalne ujęcie władzy: Władza jako stos społ (Elementy władzy w ujęciu ogólnym): Co najmniej 2 podm stos władczego (jednostka - jednostka; jednostka - zbiorowość); Rozkaz podm dominującego (sprawującego władzę); Posłuszeństwo podm podporządkowanego; Normy społ (prawne, zwyczajowe, religijne - określające prawo jednych do rozkazywania, oraz obowiązek posłuszeństwa innych podmiotów ). Władza polityczna: Aparat państwowy (rozumiany dwojako: Zbiór instytucji państwowych - dzięki któremu rządzący mogą wykonywać funkcje polityki; Specyficzna grupa społeczna (urzędników, funkcjonariuszy, wykonujących pracę w imieniu państwa); System prawny (określający charakter państwa, zadania, kompetencje); Legalny przymus (umocowanie prawne); Określone terytorium (formalne granice). 2.Definicje władzy: (1) wg Jan Szczepański (polski socjolog): Władza jest stosunkiem społecznym, w którym jedna strona podejmuje decyzje o pewnym stanie rzeczy, a druga strona je realizuje w sposób zgodny z decyzją i pod kontrolą decydującego. (2) wg Max Weber: władza - to dowolna możliwość wykonywania własnej woli, w ramach danych stosunków społecznych, bez względu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera. (3) wg John Lock: Polityczną władzą jest ta, która może stanowić prawa zagrożone karą śmierci, a w konsekwencji innymi karami. 3.Środki sprawowania władzy: 1.środki sprawowania władzy wg Wrong'a: -przymus (Legalne stosowanie środków fizycznych dla wymuszenia posłuszeństwa); -manipulacja (Wpływanie na świadomość i zachowania ludzi bez ich wiedzy i woli); -perswazja (Przekonywanie, nakłanianie, informowanie - w oparciu o rzetelne informacje i rzeczowe argumenty); -autorytet (Zdolność wpływania na zachowania ludzi, egzekwowania decyzji, bez stosowania przymusu). 2.środki sprawowania władzy wg Winczorka: -Przymus fizyczny (Środki fizyczne dla wymuszenia posłuszeństwa: legalne i nielegalne); -Bodźce materialne i moralne (Posłuch poprzez dystrybucję dóbr, bądź nagrody natury moralnej. Ekonomicznie najtańsze, najszerszy środek); -Oddziaływania perswazyjno-ideologiczne (To nakłanianie = wartości ideologiczne, które uzasadniają decyzje polityczne np. służba krajowi); -Regulacja i kontrola informacji (Ułatwia sprawowanie władzy. Pomioty rządzące mają pierwszeństwo w dostępie do informacji: krajowych i zagranicznych i mogą jej dowolnie dystrybuować. Posiadanie wiedzy i jej kontrolowana dystrybucja, zmniejszenie dostępu dla opozycji). 3.środki sprawowania władzy wg Jarosława Rudniańskiego: Teoria sprawnego działania. Metody podporządkowywania ludzi (nie tylko w polityce): (1)metoda wytwarzania sytuacji deprywacyjnych (polega na tym, że podmiot władzy albo grozi zablokowaniem dostępu do dóbr materialnych, które zaspokajają biologiczne potrzeby, albo ten dostęp do dóbr zamyka- uniemożliwienie jednostce realizacji pewnych elementarnych potrzeb, oraz wskazanie jej wyjścia z tej sytuacji); (2)metoda potęgowania potrzeb nieelementarnych (tu, podmiot władzy upowszechnia w ludziach przekonanie, że miarą wartości człowieka jest stan posiadania i dóbr materialnych, władzy, prestiżu lub wszystkiego razem. Im wyżej jesteś w hierarchii społecznej, tym bardziej jesteś wartościowy (kształtowanie pożądanego przez ludzi wzorca życia). Władza daje do zrozumienia, że posłuszeństwo władzy, zapewni dostęp do tych dóbr, niesie mit, miraż zwiększenia dostępu. Wzmaga pożądanie. Narzędzie - media. Potęgowanie potrzeb nieelementarnych i wskazywanie metod zaspakajania tych potrzeb); (3)metoda kanalizacji ideałów (Odwoływanie się do systemów wartości jednostek. Ideały wyznawane, są bardzo ważne dla niektórych osób, określają im sens życia i śmierci. Tłumaczą sens życia społecznego w zbiorowościach etnicznych, religijnych. Ukierunkowują intelektualnie naszą aktywność. Metoda kanalizacji ideałów to odwoływanie się do systemów wartości jednostek. „Żeruje ona na wysokich wartościach”, odwołuje się ideałów, które są elementem najwyższego piętra piramidy potrzeb. Myślimy, że realizujemy wzniosłe cele, tymczasem przyczyniamy się do spełnienia interesów ośrodka władzy. Podmiot władzy politycznej stara się utrwalać w ludziach przekonanie, że cele władzy, sposoby realizacji tych celów, wynikają z idealistycznych przesłanek. Ośrodek władzy przedstawia się jako nosiciel, reprezentant tych naszych ideałów, choć wiele wydarzeń może temu przeczyć (np. krucjaty krzyżowe w imię krzewienia wiary chrześcijańskiej, a faktycznie kończyły się łupieniem, dla niektórych były przygodą). Ostatecznie metoda ta skutkuje poza podporządkowaniem, brakiem czy spadkiem zaufania do liderów, podmiotów władzy (jeżeli kilka razy nas zawiodą).); (4)metoda splotu interesów (Sens: ośrodek władzy stara się powiązać jak największą ilością zależności ludzi (jednostek, grup społ.) z tymże ośrodkiem władzy. Są 2 warianty jej realizowania: ▪Wariant łagodny - Mechanizmy/bodźce tu stosowane mają charakter pozytywny. Wzrasta poczucie lojalności i bezpieczeństwa. ▪Wariant ostry - Stosowany gdy ośrodek władzy nie ma zasobów, aby kształtować pozytywne więzi lub gdy ludzie nie chcą się podporządkować. [] Ośrodek władzy szantażuje za pomocą posiadanych na nasz temat niechlubnych informacji. By wariant ten był skuteczny, ośrodek władzy musi posiąść wiedzę, zatem musi mieć instytucje, które zbierają informacje i kontrolują nasze życie. Już samo istnienie takich instytucji wzbudza strach i obawy, paraliżuje. Dlatego podporządkowujemy się (bo potencjał szantażu wynikający ze zgromadzonych informacji jest olbrzymi). Szantaż może dokonywany za pomocą prawdziwych, jak i nieprawdziwych informacji (mogą być spreparowane, lub tylko groźba, że się coś nieprawdziwego na nasz temat rozgłosi); (5)metoda intensyfikacji lęku (Umożliwia sterowanie i podporządkowywanie sobie jednostek i zwiększanie ich podatności na 3 pierwsze metody. Katalizator, przyśpieszacz wcześniejszych metod. Lęk - jest irracjonalny. To reakcja na zagrożenie niezidentyfikowane, nieokreślone. Lęk ma każdy, jest naturalnym elementem naszego życia, dzięki niemu przetrwaliśmy tyle tysięcy lat. Strach - reakcja na zagrożenie skonkretyzowane. Wyróżnia się 3 poziomy lęku: wysoki {Bardzo nieefektywny z punktu widzenia władzy, bo paraliżuje jednostkę, nie działa ona sprawnie, instytucje nie działają. Sprawdza się jedynie na krótki moment. Gdy wprowadzi się wysoki stopień lęku, społeczeństwo może „nie wytrzymać i dojdzie do buntu, ostrej walki”}; średni {Najkorzystniejszy dla władzy. Jednostki się podporządkowują i są wydajne w działaniach}; niski {Nie prowadzi do podporządkowania}. W ramach tej metody oddziałuje się na emocje, a nie na intelekt. Ośrodek władzy steruje lękiem. Albo rozpowszechnia w społeczeństwie/grupie informacje, że gdzieś w państwie została zastosowana przemoc wobec określonej grupy społeczne, a w konsekwencji są ranni, aresztowania, pozbawienia majątku - może to być fakt lub zmyślona wieść. Brak możliwości sprawdzenia, zweryfikowania tych wiadomości (np. jak w stanie wojennym brak komunikacji, czy też nie podawanie wiadomości w mediach), powoduje, że się lękamy by nas to nie spotkało. Takie informacje mają właśnie za zadanie zniechęcić do działań, do sprzeciwu wobec władzy. Techniki intensyfikacji lęku: -technika potencjalizacji przemocy (grożenie użyciem, rozgłaszanie różnych wieści, że władza użyje siły). -technika intensyfikacji lęku wzajemnego (W przypadku środowiska zintegrowanego. Zgodnie ze starożytnym „dziel i rządź”. Opozycję rozczłonkować, rozwalić od wewnątrz, jej potencjał walki się zmniejszy, zmitręży go na wewnętrzne walki). -technika łącznego stosowania informacji prawdziwych i nieprawdziwych (łączne stosowanie kanałów informacyjnych oficjalnych i nieoficjalnych („informacji szeptanych”)). -technika celowego braku informacji o zamiarach ośrodka władzy (gdy coś się dzieje nie informuje się jakie jest stanowisko władzy w danej kwestii). -technika wprowadzania zmian organizacyjnych (głoszenie reorganizacji, nikt nie wie kto „poleci”. Powoduje to u części ludzi walkę pomiędzy sobą o utrzymanie się. Rozpoczyna się donosicielstwo, wazeliniarstwo. Ten sam efekt kiedy ogłosi się, że będą awanse („walka szczurów”)). -technika wzmacniania agresji na podstawie już istniejącego lęku (skierowana do środowiska niezintegrowanego, rozczłonkowanego. Podgrzewanie negatywnych emocji już istniejących, manipulowanie. Wykorzystuje się już istniejące wrogości pomiędzy ludźmi różnych grup - np. skłócenie środowisk o różnym wyznaniu religijnym, różnym pochodzeniu (Polaków i Ukraińców mieszkających w jednym rejonie)). Piramida potrzeb: 1.Potrzeby biologiczne (działają tu 2 prawa): -zachowania życia (instynkt życia); -prawo (konieczność) zachowania gatunku ludzkiego. Na tym poziomie działa metoda wytwarzania sytuacji deprywacyjnych. 2.Potrzeby społeczne: Bogactwo materialne, władza, prestiż, potrzeby hedonistyczne. Na tym poziomie działa metoda potęgowania potrzeb nieelementarnych. 3.Potrzeby wyższego rzędu: Potrzeba poznawania, rozumienia świata, dążenia do doskonałości, realizowania ideałów. Na tym poziomie działa metoda kanalizacji ideałów. I i II - (I) potrzeby biologiczne i (II) potrzeby społeczne - obejmuje metoda splotu interesów. Od I do III - metoda intensyfikacji lęk. Działa na wszystkich poziomach (obejmuje je) - metoda intensyfikacji lęku. Katalizator wzmacniający skuteczność. 4.Środki sprawowania władzy wg. Stanisława Ossowskiego: 5 form sprawowania władzy: a) przemoc fizyczna (zastosowanie siły), b) terror fizyczny (grożenie zastosowaniem siły, która przyniesie cierpienia, straty, śmierć, jeżeli się nie podporządkujemy), c) przymus ekonomiczny - groźba pozbawienia nas źródła utrzymania materialnego. W konsekwencji czego czeka nas, albo degradacja biologiczna, albo degradacja społeczna, d) presja opinii publicznej (funkcja kontrolna wobec społeczeństwa). Ośrodek władzy może sterować wartościami, np. poprzez media je kreować. Siła opinii publicznej opiera się na KONFORMIZMIE (tendencja do przystosowywania się do otoczenia) ludzkim. Nie lubimy nonkonformistów, czeka ich ostracyzm społeczny, e) przymus wewnętrzny (wszyscy podlegamy socjalizacji od narodzin. Nabywamy systemy wartości danej struktury społecznej (religijne, wzorce moralne itp.), dlatego nasze „sumienie” zawiera pewne dyrektywy - jak mamy w życiu postępować, które są zazwyczaj w nas aktualne do końca życia. Dlatego pewne czynności społeczne wykonujemy automatycznie - przymus wewnętrzny). Dodatkowy - przymus - wg M. Milskiego (?) f) przymus organizacyjny (żyjemy w zbiurokratyzowanym świecie, pełnym norm, wydawanych przez instytucje państwowe, w świecie różnorodnych organizacji. Społeczeństwo niewolników kontrolowanych poprzez normy. Wystarczy, że ośrodek władzy raz na jakiś czas przypomni (np. w mediach), że istnieją normy i nie opłaca się ich łamać).
6.CENTRALIZACJA I DECENTRALIZACJA WŁADZY - 1.Model centralizacji: Właściwość organizacji określająca formalny bądź nieformalny sposób dystrybucji uprawnień decyzyjnych, polegający na ich skupieniu w nadrzędnych ośrodkach kosztem niższych szczebli struktury organizacyjnej. Powoduje to radykalne ograniczenie lub wręcz zanik ich samodzielności (autonomii) i spełnianie przez nie wyłącznie roli wykonawczej. Model typowy dla różnorodnych, niedemokratycznych organizacji. Monopolizacja władzy przez centrum., 2.Model decentralizacji: Polega na delegowaniu przez centralne ośrodki władzy (państwa, partii, organizacji), uprawnień decyzyjnych ośrodkom niższego szczebla (centrum decyduje jakich). Podstawowy mechanizm demokratycznego sprawowania władzy. Zasada dystrybucji uprawnień decyzyjnych pomiędzy aparat państwowy a samorząd terytorialny., 3.Model koncentracji: Formalne lub nieformalne skupienie kompetencji władczych na danym szczeblu organizacji państwowej czy politycznej przez 1 ośrodek decyzyjny (kosztem uprawnień innych ośrodków). Mechanizm niedemokratyczny, powodujący złe skutki. Np. utrudnia komunikację pomiędzy różnymi, część funkcji tych ośrodków zamiera, obniża to poziom uczestnictwa ludzi w działaniach publicznych. Np.TK▪─▪Rząd─▪Parlament─▪Ośrodek Partii Polit. Centrum, które ma większość uprawnień.─▪sądy. Tak samo jest na szczeblu lokalnym i regionalnym, 4.Model dekoncentracji: Formalny lub nieformalny podział kompetencji władczych pomiędzy kilka ośrodków decyzyjnych, funkcjonujących na danym szczeblu organizacji. Każdy z ośrodków ma swoje kompetencje - po równo. Klasyczny przykład - trójpodział władzy Monteskiusza (każdy po 1/3, każdy swoje).
?.MODELE DYSTRYBUCJI WŁADZY: LIBERALNY, PLURALISTYCZNY, ELITYSTYCZNY, KORPORATYWISTYCZNY - 1.Model liberalny: Zakłada ograniczenie roli państwa. Ma ono zapewnić jedynie: Bezpieczeństwo publiczne obywateli, Bronić przed zewnętrznym zagrożeniem, Pomóc tej części ludności, która jest w najtrudniejszej sytuacji materialnej. Państwo ma zapewnić bezpieczeństwo i zagwarantować warunki równości obywateli wobec prawa, aby jednostka mogła efektywnie brać udział w życiu społecznym i nie bała się aktywności. Aby tak się stało system prawny musi spełniać 3 warunki: Wystarczająca ogólność prawa (prawidłowe, dalekosiężne), Bezwzględne przestrzeganie/ obowiązywanie prawa (praworządność aparatu państwowego), Niezależność obywatela od jednorazowej decyzji funkcjonariusza państwowego (drogi odwołania). 2.Model pluralistyczny: Główne założenia: Prywatne stowarzyszenia, organizacje, zrzeszenia (tj. organizacje pozarządowe), powinny mieć większą rolę w polityce, w społeczeństwie i w państwie, a państwo nie powinno dążyć do szerokiej (nieograniczonej) kontroli nad nimi. To założenie jest podstawą funkcjonowania grup nacisku (grup interesów). Nacisk - to presja wywierana na ośrodki decyzyjne w systemie politycznym, by zdobyć wpływ na treść decyzji, a główne środki jego wywierania to: lobbing, negocjacje, konsultacje, dyskusja, debata publiczna (by wypracować pasujące kompromisy). Graficznie, model ten to góra z wieloma wierzchołkami. ^^^^ oznacza to rozproszenie władzy, brak ośrodka dominującego (gdyby któryś chciał ↑ inne jednocząc się go↓). System elastyczny, nieskostniały. Podczas nacisku organizacje zawierają koalicje, konkurują ze sobą. Dobrze gdy model ten oparty jest na procedurach, wówczas jest efektywniejszy i nie marnuje się czasu na spory proceduralne. Model pluralistyczny, to przykład odchodzenia od demokracji widzianej jako model większościowy. Grupy interesów blokują dyktaturę większości wyborców. 3.Model elitystyczny: -systemach niedemokratycznych (Tu występuje elita w liczbie pojedynczej. Najsilniejsza formacja polityczna - zwarta, względnie jednorodna i jest podmiotem reprezentującym władzę. Elita nie pochodzi z wyborów, znalazła się na szczycie dzięki zdobyciu władzy); -W systemach demokratycznych (Elita składa się z kilku podelit: Elity władzy i Elity wpływu - opozycji (np.. PO+PSL, opozycja). Elity wyłaniane są w ramach wolnej gry politycznej, własnych starań, wpływów mediów (choć ostatecznie pochodzą z wyborów). Elita jest tu otwarta. Bezwzględnie odpowiada przed wyborcami, co może ją zarówno budować, jak i zniszczyć). 4.Model neokorporatystyczny: System dialogu pomiędzy przedstawicielami aparatu władzy a grupami reprezentującymi interesy sektorów gospodarczych czy grup społecznych. Grupy interesu zyskują możliwość rzeczywistego współudziału we władzy, a zatem i odpowiedzialności za jej efekty. Współodpowiedzialność za udział we władzy, zmusza do odpowiedzialnych debat i rozważnych propozycji rozwiązań problemów. Model ten wymusza konsensus. Jest charakterystyczny dla państw skandynawskich i Austrii. AP (aparat państwowy) - organizacje pracodawców (biznes, Lewiatan, cechy rzemiosł) - organizacje pracowników (związki zaw. OPZZ, Solidarność, zw. górników itp). Mnogość organizacji prowadzi do walki, zatem Państwo skłania różne sektory gosp., aby powołały 1 reprezentację, która przedstawiałaby interesy całej grupy biznesu, inna pracowników - sektorowe, branżowe. To zabieg porządkujący (one muszą się same między sobą dogadać, państwo może nie zgodzić się by interesy danej grupy reprezentował określony przedstawiciel /musi być reprezentatywny i kompromisowy).
7.PODMIOTOWOŚĆ POLITYCZNA: POJĘCIE, WYMIARY, CECHY - 1.Definicja: względnie trwała zdolność podmiotu (jednostki, grupy, organizacji) do podejmowania suwerennych, świadomych, racjonalnych i celowych działań realizujących ich potrzeby, interesy i wartości przez udział w sprawowaniu władzy politycznej lub wpływania na władzę. 2. Cechy: drugą cechą jest stopniowalność podmiotowości - natężenie podmiotowości. Maksymalne natężenie mają osoby, które sprawują władzę. Stopniowalność wiąże się z zakresem wywieranego wpływu. Trzecia cecha to zmienność (falowanie) podmiotowości - w grę wchodzi kryterium czasu, poprzez który możemy zwiększyć swoją podmiotowość lub zmniejszyć. Zmienność w czasie pokazuje, że nie ma trwałej podmiotowości. Czwarta cecha to wieloaspektowość podmiotowości - przejawia się w każdej sferze życia społęcznego, a nie tylko w polityce. 3.Wymiary: ujęcie normatywne (pewne normy społ określają kto jaką rolę pełni w sferze polityki - kto jest jakim podmiotem polityki); ujęcie realne (odnosi się do praktyki politycznej. Zadajemy pytanie - jakimi możliwymi środkami dysponuje dany podmiot i w jakim stopniu osiąga swoje cele); ujęcie świadomościowe (chodzi o to jaką wiedzę posiada dany podmiot na temat własnych uprawnień do pełnienia ról politycznych, własnych zasobów).
8.KONCEPCJA PODMIOTOWOŚCI MIROSŁAWA KARWATA - Definicja podmiotowości politycznej jako trwała zdolność podmiotu do suwerennych i racjonalnych działań zaspokajających potrzeby wielkich grup społ. Struktura podmiotowości wg Karwata: 1.wielka grupa społ; 2.organizacja polityczna wielkiej grupy społ; 3.organy organizacji politycznej; 4.jednostka nie tylko w znaczeniu lidera, jednostki. Podmiotowość jest naturalną cechą człowieka.
9.KONCEPCJA PODMIOTOWOŚCI KRZYSZTOFA PAŁECKIEGO - normatywnie przyznane danemu podmiotowi uprawnienia do swobodnego działania w określony sposób i w określonym zakresie, we własnym imieniu i ze skutkiem dla siebie. Podmiotowość jest cechą nadawaną przez grupę, społeczeństwo. Aby dostać jakąś cechę należy spełnić pewne warunki. Normy przyznają podmiotowość, ale o niej nie przesądzają.
10.ZAŁOŻENIA ANALIZY SYSTEMOWEJ - System: zbiór elementów ze sobą powiązanych i spełniających jakieś funkcje. 1. Poszczególne fragmenty rzeczywistości ujmowane są jako wewnętrznie zintegrowane całości posiadające specyficzne cechy prawidłowości i wyróżniające się od otoczenia. 2. Całości te posiadają pewne struktury, czyli są w pewien charakterystyczny sposób zbudowane. Elementy systemu łączą się ze sobą. Struktury te są dymaniczne i zmienne. Modyfikacja bądź zmiana jednego elementu struktury pociąga za sobą modyfikację bądź zmianę innych elementów struktury. 3. Między systemem a jego otoczeniem stale (w sposób ciągły) zachodzi wymiana różnych bodźców. System empiryczny - samochód, konkretny człowiek, PO, PIS. System abstrakcyjny - wspólne cechy systemów empirycznych, tworzy się tzw. model.
11.POJĘCIE, MODEL I PRZESŁANKI DYNAMIKI SYSTEMU POLITYCZNEGO - 1.Pojęcie wg Eastona: system polityczny to załość względnie trwałych działań instytucji, norm i wartości dotyczących rozbieżnych interesów podmiotów polityki rozstrzyganych w formalnych i nieformalnych ranach i decyzjach władczych. 2.Model: (1)wkłady (zasilenia informacyjne i materialne): mają charak jawny i niejawny, są dobrowolne i przymusowe, mają charak symboliczny i materialny, skoncentrowany i rozproszony, mogą mieć charak poparcia i żądania, mogą dotyczyć czegokolwiek; (2)wejście do systemu: charak formalny (petycja, referendum, wybory, strajki, demonstracje) i nieformalny (hazard); (3)jakość procesu decyzyjnego (przetwarzanie): jaki jest zakres porozumienia, wrogości, poziom decyzyjny, poziom suwerenności podmiotów; (4)wyjścia: formalne i nieformalne: dziennik ustaw, monitor polski, decyzje, orędzia, apele, ogłoszenia; (5)sprzężenie zwrotne: musi być realne, "drożne:, przekazywanie informacji jak adresaci przyjęli to co wytworzono. 3.Funkcje wg Walentowicza: 1.F.adaptacyjna: skuteczne funkcjonowanie systemu wymaga przystosowywania się systemu do zmieniających się warunków otoczenia społ. System musi śledzić przekształcenia zachodzące w otoczeniu i na nie odpowiednio reagować. 2.F.regulacyjna: porządkowanie, ukierunkowywanie, zwiększanie bądź zmniejszanie tempa zakresu zachodzących procesów. 3.F.innowacyjna: system powinien wytwarzać nowoczesne strategie rozwoju. 4.Główne procesy zachodzące w systemie politycznym: I.Pierwsze ujęcie: 1.procesy artykulacji, selekcji i reprezentacji interesów społ; 2.proces rekrutacji osób i grup do systemu; 3.proces podejmowania decyzji; 4.procesy realizacji decyzji; 5.procesy korygowania i kontrolowania wykonywanych decyzji. II.Drugie ujęcie: 1.procesy walki i współpracy; 2.procesy ewolucji i rewolucji; 3.procesy równowagi i nierównowagi; 4.procesy integracji i dezintegracji; 5.procesy władcze i opozycyjne. III.Trzecie ujęcie: 1.procesy wytwarzania idei, wartości i symboli; 2.proces socjalizacji politycznej (wychowanie polityczne, kształtowanie polityczne); 3.procesy komunikacji politycznej (tworzenie i rozpowszechnianie informacji); 4.procesy mobilizacji politycznej.
12.POJĘCIE, ELEMENTY SKŁADOWE, TYPOLOGIA I RACJONALNOŚĆ DZIAŁAŃ POLITYCZNYCH - 1.Zachowanie polityczne - wszelkie świadome i nieświadome reakcje ludzi na bodźce wywodzące się ze zjawisk i procesów politycznych (mają szerszy zakres niż działania polityczne). 2.Działanie polityczne - forma zachowań politycznych polegających na świadomym, celowym i dowolnym postępowaniu podmiotu realizującego swoje potrzeby, interesy i wartości w warunkach zgodności i/lub sprzeczności, współpracy i/lub konfliktu z innymi podmiotami, związania bezpośrednio i/lub pośrednio z władzą polityczną. 3.Fazy - każde działanie możemy opisać z dwóch fazach: faza preparacji (przygotowania), faza realizacji (wykonanie). 4.Elementy - (1)podmiot: jednostki i grupy formalne i nieformalne; (2)cel: konserwacja, modernizacja lub zmiana istniejącego stanu; (3)metody: walka, współpraca, kompromisy, autorytet, perswazja, przymus, przemoc fizyczna, manipulacja; (4)środki: zasoby niezbędne do działania: ludzie będący wykonawcami naszych decyzji, struktury organizacyjne, środki finansowo-materialne, wiedza o obszarach działania, posiadanie poparcia społ, pozytywne związki z mediami publ, zasób czasu; (5)skutki: główne i uboczne, zaplanowane i niezaplanowane, korzystne i niekorzystne, zgodne i niezgodne z obowiązującymi normami, etyczne i nieetyczne. 5.Rodzaje - (1)działania zinstytucjonalizowane (podejmowane w ramach organizacji, zgodnie z obowiązującymi normami) i niezinstytucjonalizowane (podejmowane w organizacji albo poza nią, ale niezgodne z normami); (2)działania racjonalne (świadomie, celowo zaplanowane i przeprowadzone zgodnie z prawem) i irracjonalne (oparte na niepełnej, fałszywej wiedzy ludzi o obszarze działania, złe definiowanie celów); (3)działania kontrolowane (przebiegają zgodnie z przyjętym planem) i niekontrolowane (mają charakter żywiołowy, chaotyczny); (4)działania konsensualne (dobrą drogą do celu jest współpraca z innymi podmiotami) i konfliktowe (najlepiej cel osiągnać poprzez walkę z innymi); (5)działania konformistyczne (zgodne z obowiązującymi normami w danej grupie, społ) i niekonformistyczne (lekceważymy, łamiemy obowiązujące w środowisku normy); (6)działania dobrowolne (podjęte samodzielnie, mające przynieść nam spodziewane efekty) i przymusowe (otoczenie wywiera presję, aby coś zrobić i jeśli nie odrzucamy presji to ulegamy); (7)działania jawne (obserwowane w otoczeniu) i niejawne; (8)działania zachowawcze (zachowujemy stan rzeczy) i innowacyjne (wprowadzanie zmian); (9)działania etyczne i nieetyczne.
13.POJĘCIE, PRZYCZYNY, FUNKCJE, METODY ROZSTRZYGANIA I MODELE KONFLIKTU POLITYCZNEGO - 1.Def konfliktu Coser'a: Walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy oraz ograniczonych dóbr, w której celem stron konfliktu jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości, lecz także zneutralizowanie, ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwnika. 2.Definicja konfliktu politycznego: Walka dwóch lub więcej podmiotów polityki posiadających wzajemnie sprzeczne interesy i zmierzających do osiągnięcia pozytywnie wartościowanych dóbr materialnych i niematerialnych, przez zdobycie, utrzymanie i sprawowanie władzy, przy jednoczesnym ograniczeniu możliwości działania, zneutralizowaniu bądźż zniszczeniu strony przeciwnej. 3.Płaszczyzny analizowania konfliktu: a.Strukturalna - W każdej zbiorowości (systemie społecznym, strukturze) jest zbyt mało dóbr, by wystarczyły do zaspokojenia wszystkich potrzeb. Ten nierówny dostęp do dóbr jest stałym, podstawowym elementem konfliktów. b.Behawioralna - Szukamy, wskazujemy, określamy specyficzne typy zachowania ludzi (np. walka, oszustwa). c.Psychologiczna - Wzrost natężenia negatywnych emocji jest warunkiem powstania konfliktu. Jakiego rodzaju uczucia towarzyszą ludziom w konfliktach (agresja, zawiść, nienawiść itp.). 4.Zbiory przyczyn konfliktów politycznych: (1)Zróżnicowany udział ludzi w sprawowaniu władzy politycznej i wpływach politycznych; (2) Zróżnicowany udział ludzi w wytwarzaniu i dystrybucji dóbr materialnych; (3) Zróżnicowany status społeczny ludzi. Kryteria: wykształcenie, zawód, dochody, płeć, pochodzenie społ. czy etniczne, wiek, miejsce zamieszkania, orientacja seksualna. Impulsy konfliktowe wychodzą z najniższych grup społecznych. (4) Zróżnicowany poziom rywalizacji indywidualnych i grupowych systemów wartości (ideologie, religie, normy moralne). 5.(inne) Przyczyny konfliktu: 1.wg Davies'a - agresja:OS (oczekiwania społeczne) (RS) → FR (frustracja) → Agresja<bierność, apatia. Gdy oczekiwania społeczne długo się nie spełniają, reakcją społeczną staje się frustracja, która prowadzi do agresji. Tej są dwie formy: bierność i apatia. Rodzaje agresji: Autoagresja (w skrajnym przypadku samobójstwo), Agresja zastępcza (atak na kogoś innego, ale nie na powód agresji), Agresja właściwa. 2.deprywacja - Przekonanie ludzi o nieuzasadnionym/ niesprawiedliwym ograniczeniu lub zablokowaniu dostępu do pożądanych przez nich dóbr. Może mieć miejsce z powodu faktycznej, realnej sytuacji (np. zagrożenie wojną) lub wyimaginowanej przyczyny braku dostępu do dóbr (np. myślenie: mają ale nie dają). 6.Funkcje konfliktu politycznego: 1.Regres: (cofnięcie rozwojowe w wyniku wyniszczenia, wojny); 2.Utrzymanie status quo (stanu rzeczy): (tj. w wyniku konfliktu nic się nie zmieniło, jest jak było); 3.Modernizacja systemu: (w wyniku konfliktu wprowadza się jakieś instytucje w państwie, inne się likwiduje, ale sam system pozostaje ten sam); 4.Zmiana ewolucyjna: (powolna, długotrwała zmiana dotychczasowego systemu politycznego, drogą niezbrojną, np. Wspólnota Niepodległych Państw); 5.Zmiana rewolucyjna: (szybki, gwałtowny proces. Albo z użyciem siły, albo i też bez jej użycia. Np. przemiana RP, Czech - bezkrwawe, Rumunia - walki). Funkcje wg J. Szumski, J. Wódz: 1.F.różnicująca (Konflikt powoduje wzrost dystansu między grupami politycznymi) i F.identyfikacyjna (Konflikt wzmacnia poczucie tożsamości, więzi między osobami w danej grupie); 2.F.integracyjna i dezintegracyjna (Poziom spójności i trwałości grup biorących udział w konflikcie po pewnym czasie się osłabia. Najpierw integruje, później psuje więzi); 3.F.demaskatorska (Konflikt może obnażyć słabości stron, ich prawdziwe intencje, pustkę programową, nieprzygotowani, niekompetencje kadr, egoistyczne interesy) i F.maskująca (Równie dobrze może zamaskować prawdziwy powód konfliktu, lub wywołując jakiś konflikt, można za jego pomocą utrzymać się u steru, zamaskować np. skok na kasę państwową); 4.F.progresywna (Konflikt potrafi rozwinąć pewne sfery naszego życia (np. zmienić zły system na lepszy poprzez rewolucję, rozwój naukowy i technologiczny dzięki badaniom militarnym, które przydają się w życiu codziennym) i F.regresywna (Destrukcja gospodarki, życia, zdrowia biologicznego, destrukcja religijna itp. - w konsekwencji konfliktów zbrojnych); 5.F.pozytywna i negatywna (Kryterium: stopień respektowania bądź nie - norm moralnych). 7.Metody rozstrzygania konfliktów politycznych: 1.Rozstrzygnięcie w drodze przemocy; 2.Rozstrzygnięcie wsparte groźbą użycia przemocy; 3.Negocjacje prowadzące do kompromisu; 4.Wykorzystanie: arbitra albo mediatora (arbitraż, mediacje); 5.Skierowanie konfliktu (działań konfliktowych) na pole zastępcze (np. walka na idee, a nie o władzę); 6.Zignorowanie strony przeciwnej (może mieć miejsce np.: przy wyraźnej dysproporcji sił, niegodności przeciwnika); 7.Wycofanie się z konfliktu (np. gdy za dużo w wyniku jego trwania tracimy, chcemy ochronić to co zostało, gdy brak szans na wygraną, a koszty duże już poczyniliśmy. Strony zwaśnione mogą dalej walczyć, ale po kryjomu). 8.Modele konfliktu: 1.Model Turner'a (Wszystkie systemy społeczne wykazują nierówność w podziale dóbr, co jest przyczyną konfliktu, który z kolei jest przyczyną reorganizacji systemu społecznego, a reorganizacja wyzwala nowy proces konfliktotwórczy. (i tak w kółko); 2.Model Cohen'a (-interesy są podstawowymi elementami życia społecznego; -życie społeczne obejmuje pobudzanie i naciski; -życie społeczne musi powodować podziały; -życie społeczne stwarza konflikt strukturalny (tj. trwały); -życie społeczne wytwarza interesy grupowe; -zróżnicowanie społeczne obejmuje przemoc; -systemy społeczne są źle zintegrowane i pełne sprzeczności; -systemy społeczne dążą do zmiany. (empiryczny=praktyczny).