Pojęcie diagnozy.
Ze słownika pedagogicznego: diagnoza (gr. diagnosis- rozpoznanie) rozpoznanie jakiegoś obiektu, zdarzenia czy jakiejś sytuacji w celu zdobycia dokładnych informacji i przygotowania się do działań melioracyjnych ( W. Okoń 1996 r.). Rozróżnia się diagnozę lekarską, d. psychologiczną , d. pedagogiczną, dotyczącą np. jakichś trudności wychowawczych w pracy z jednostką lub grupą, d. oświatową dotyczącą funkcjonowania różnych składników systemu oświaty.
Pojęcie rozwoju i czynniki wpływające na rozwój.
Rozwój- stale trwający proces polegający na dokonywaniu się w danym przedmiocie określonych zmian ilościowych i jakościowych; zgodnie z założeniem materializmu dialektycznego rozwój jest procesem przemian następujących jako wynik ścierania się przeciwstawnych sił, przy czym stopniowo narastające zmiany ilościowe przechodzą w zmiany jakościowe.
Możemy mieć do czynienia z rozwojem:
fizycznym - proces zachodzenia zmian we wzroście i ciężarze ciała oraz w różnicowaniu się i funkcjonowaniu tkanek i organów ustroju; poziom rozwoju fizycznego określa się przez pomiar wagi i wzrostu ciała, a także na podstawie kostnienia nasad kości długich nadgarstka lub mutacji głosu, wyrzynania się zębów i inn.
moralnym- proces stopniowych zmian zachodzących we wrażliwości moralnej dziecka: w jego stosunku do dobra i zła, do własnych czynów i ich skutków oraz do spraw innych ludzi. W procesie tym wyróżnia się kilka kolejnych stadiów: amoralizm, kiedy dziecko nie reaguje na moralną stronę sytuacji, które pojawiają się w jego życiu; heteronomia moralna, gdy dziecko zdolne jest do oceny postępowania swego i innych osób, kierując się nakazami ze strony dorosłych i chęcią ich naśladowania; autonomia moralna, kiedy dziecko w okresie wczesnoszkolnym zaczyna kierować się wrażliwością moralną, a nie względem na sankcje grożące mu ze strony rodziców lub nauczycieli; ideowość moralna, gdy postępowanie jednostki pozostaje w zgodzie z jej ukształtowanymi już ideałami moralnymi.
psychiczny- proces kolejnych przeobrażeń psychiki i zachowania człowieka od urodzenia do końca życia, szczególnie intensywny do czasu osiągnięcia pełnej dojrzałości.
Czynniki wpływające na rozwój:
Najogólniejszy podział czynników wpływających na rozwój : wewnętrzne i zewnętrzne.
Do zewnętrznych zaliczyć można:
społeczne warunki działania jednostki ( człowiek jest istotą społeczną, rozwój jego psychiki zależny jest od warunków społecznych, w jakich przychodzi mu działać. Zmiana warunków życia człowieka wywołuje zmianę w jego działaniu, a to prowadzi do zmian w psychice).
Do wewnętrznych zaliczyć można:
rozwój fizyczny ( układy: kostny, mięśniowy)
rozwój psychiczny
cechu indywidualne i podmiotowość
Norma
Nie ma jednoznacznego określenia, czym jest norma. W konkretnym środowisku poszczególni ludzie potrafią odróżnić zachowania normalne od nienormalnych. Na ogół norma jest synonimem prawidłowości tego, co powinno być zgodne z oczekiwaniami społecznymi i standardami społeczno- kulturowymi. W statystycznym sensie normalne jest to, co występuje zgodnie z oczekiwaną częstotliwością i natężeniem, to, co mieści się w granicach jednego odchylenia standardowego. „ Normalne” jest więc to, co przeciętnie w danym środowisku. Ponieważ jednak środowiska społeczne różnią się rozmaitymi cechami spodziewać się należy, że to, co przyjmowane jest za normalne w jednym, w innym może być uznane za odchylające się od normy bądź to w sensie negatywnym, bądź pozytywnym. Wg Pytki „normalne”- to znaczy nie odchylające się od miar przeciętnych, a przecież każdy typ środowiska wytwarza tego rodzaju przeciętne standardy. Kryterium statystyczne związane jest z pomiarem częstości danej cechy, np. przeciętnym wzrostem, wagą, inteligencją, zachowaniem. Jak zauważa Pytka, nie można ograniczać się jednak wyłącznie do takiego określania normalności, zwłaszcza w odniesieniu do ludzi. Uznawanie normalności w sposób statystyczny jest, zdaniem zwłaszcza pedagogów, zbyt prymitywne, gdyż nie uwzględnia tzw. podmiotowości człowieka, jego indywidualności i autonomii.
Statystyczne pojęcie normy brzmi jako : powszechność, masowość, częstość występowania.
Teoretyczne pojęcie normy: norma to pewien idealny wzorzec.
Kliniczne ujęcie normy: norma to jest coś, co jest związane z pojęciem zdrowy psychicznie, jednostka normalna to taka, u której nie stwierdza się objawów chorobowych.
Zaburzenia- z medycznego punktu widzenia są to zakłócenia, nieprawidłowości w działaniu organizmu. Można wyróżnić wiele rodzajów zaburzeń, m.inn. zaburzenia mowy, wzroku, słuchu, łaknienia, zachowania itp.
Rozwój dziecka
Wiek niemowlęcy.
Rozwój dziecka rozpoczyna się przed jego urodzeniem. Narodziny są momentem, który zaistniał w długim szeregu poprzedzających je etapów i zmian. Narodziny nie są więc bynajmniej początkiem życia dziecka. Niemowlęctwo obejmuje pierwszy rok życia dziecka. Okres 1 miesiąca określany jest jako stadium noworodka. Rozwój fizyczny dziecka był bardzo intensywny w okresie płodowym i w ciągu pierwszego roku życia dalej postępuje zazwyczaj szybko.
Układy podlegające szybkiemu rozwojowi:
mózg noworodka, mózg noworodka waży około 380 g, natomiast mózg dziecka 9-cio miesięcznego waży ok. 730 g, a 1,5 rocznego dziecka- ok. 980 g.
kostny- u noworodka jest słaby. Tkanka kostna ma w dużej mierze budowę chrząstkową (ciemiączka duże i małe);
mięśniowy- u niemowlęcia nierozwinięty chociaż zasadniczo ukształtowany. Rozwój mięśniowy następuje pod wpływem rozwoju ruchowego niemowlęcia. Najlepiej ukształtowane mięsnie rąk, które są w stanie utrzymać ciężar całego ciała.
psychiczny- stanowi nierozłączną całość z jego rozwojem fizyczno- ruchowym.
Całość psychofizycznego rozwoju niemowlęcia wymaga wnikliwej opieki otoczenia. U dziecka w pierwszych 2 miesiącach życia występują naturalne odruchy bezwarunkowe takie jak ssania, ślinienie, połykanie, odruch źrenicowy itp. , które umożliwiają niemowlęciu zapoczątkowanie kontaktu ze światem. Nie są one wystarczające do tego, aby całkowicie i dobrze przystosować organizm do ciągle zmiennego i różnorodnego otoczenia. Jest to możliwe dzięki
odruchom warunkowym, które są mechanizmami doskonalszymi i bardziej plastycznymi. Rozwój niemowlęcia polega na narastaniu coraz większej ilości odruchów warunkowych, których podstawą są połączenia nerwowe, związki czasowe w korze mózgowej. Od pierwszych dni życia dziecka oddziałuje na nie świat zewnętrzny, a pod wpływem tych oddziaływań doskonalą się i rozwijają analizatory dziecka, a zwłaszcza wzrok i słuch. Pierwsze 3 miesiące życia charakteryzuje szybki rozwój jego wrażeń i spostrzeżeń; rozwój ten idzie w parze z coraz silniejszą aktywnością ruchową niemowlęcia. W rozwoju niemowlęcia zasadniczą rolę odgrywają : 1. pielęgnacja dziecka , 2. stwarzanie dobrze przemyślanych, sprzyjających warunków dla rozwoju jego motoryki i psychiki.
Szczególne znaczenie dla psychicznego rozwoju niemowlęcia ma pogodna i życzliwa atmosfera uczuciowa i opieką nad nim dorosłych oraz poczucie bezpieczeństwa płynące z uczuciowego związku z matką. Niekorzystna jest dla rozwoju dziecka wyraźna izolacja od otoczenia. Niekorzystne jest także zbytnie przeciążanie dziecka wrażeniami i obcowanie z dorosłymi, ponieważ słaby układ nerwowy niemowlęcia wymaga częstego odpoczynku.
Wiek poniemowlęcy
Wiek ten rozpoczyna się na przełomie 1 i 2 roku życia i trwa mniej więcej przez 2 lata, a więc do ukończenia przez dziecko 3 roku życia. W tym okresie rozwój fizyczny dziecka przebiega mniej intensywnie niż miało to miejsce w 1 roku życia, przy czym przybywanie wzrostu jest bardziej wzmożone, niż przybieranie dziecka na wadze. W tym okresie szczególnie zaczynają się zmieniać proporcje ciała. Charakterystyczną cechą omawianego wieku jest duża aktywność ruchowa, ponieważ dzieci dobrze opanowują chodzenie, bieganie i pokonywanie nierówności terenu. Głównym rodzajem działalności dziecka w wieku poniemowlęcym staje się zabawa. W związku z rozwojem motoryki dziecka dużą rolę zaczynają odgrywać zabawy ruchowe. Dzieci bawiąc się nie tylko naśladują, powtarzają ruchy, słowa ale także wnoszą do zabaw własne, twórcze elementy. Dlatego zabawa małego dziecka spełnia dużą rolę w rozwoju jego mowy i myślenia. W tym okresie dziecka ma badawczy stosunek do przedmiotów oraz chęć obcowania z ludźmi. Rozumne zachowanie się małego dziecka jest przejawem specyficznego, konkretnego, obrazowo- ruchowego sytuacyjnego myślenia. Dzięki takiemu konkretnemu myśleniu dziecko może rozwijać się i doskonalić swoje działanie. W momencie, kiedy dziecko zaczyna poznawać społeczną funkcję przedmiotów i używać narzędzi, wtedy zaczyna się u niego rozwijać myślenie słowne, oparte na mowie. Nauka mowy jest głównym i najdonioślejszym procesem rozwojowym w okresie pierwszych 3 lat życia. Wyróżniamy w nim kilka etapów. Niemowlęctwo- stanowi etap przygotowawczy do właściwej mowy. W toku działania rozwijają się analizatory dziecka, ćwiczy ono swój aparat artykulacyjny przez wydawanie w gaworzeniu wielu różnorodnych dźwięków, coraz bardziej zbliżonych do mowy otoczenia. Około 9 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na sens słów, które słyszy, w sposób świadczący, że je rozumie. Pierwszych nazw używa dziecko już w ostatnim kwartale 1-go roku życia. Oczywiście zakres mowy rozumianej przez dziecko, tzw. mowy biernej, jest w tej pierwszej fazie opanowywania mowy nieporównanie szerszy niż zakres mowy czynnej, tj. używanej przez dziecko. Liczba słów używanych przez roczne dziecko wynosi około 10, dziecko 2-letnie używa już 300 - 350 słów, dziecko 3-letnie 1000- 1200 słów.
Wiek przedszkolny
Wiek od 3-7 roku życia. Rozwój fizyczny dziecka przedszkolnego charakteryzuje szybki wzrost kończyn i rozwój swobodnych ruchów. Ważną dziedzina fizycznego rozwoju dziecka jest jego uzębienie. Kościec dziecka i jego muskulatura rozwijają się szybko, ale odznaczają się w tym okresie dużą plastycznością, wrażliwością oraz podatnością na zmęczenie. Organizm dziecka, jakkolwiek zwiększa swoją ogólną sprawność życiową, jest jeszcze w dużej mierze podatny na choroby, mało odporny na infekcje. Odporność organizmu wydatnie wzrasta dopiero w końcu okresu przedszkolnego. Równie szybko i intensywnie, rozwija się układ nerwowy dziecka przedszkolnego. Charakterystyczny jest dla tego okresu jest funkcjonalny i czynnościowy rozwój kory mózgowej, przejawiający się w powiększaniu się wpływu procesów korowych na niższe części układu nerwowego, a przede wszystkim na centra podkorowe. Silne procesy pobudzenia powodują u dziecka żywość reakcji uczuciowych, zmienność nastrojów, pewną wybuchowość, a równocześnie skłonność do męczenia się. Rozwój jednak i nasilanie się procesów hamowania, popierane wpływami wychowawczymi powoduje zwiększanie się zdolności dzieci do panowania nad własnymi impulsami, stosowania się do wymagań dyscypliny, ustępowania innym, liczenia się z zasadami społecznego współżycia. Doświadczenia nagromadzone w okresie poniemowlęcym umożliwiają mu dalszy rozwój mowy, przyswajanie coraz szerszych wiadomości, wytwarzanie szeregu nowych nawyków, przejście do bardziej złożonych rodzajów działalności. Dzieci przedszkolne coraz lepiej poznają otoczenie bliższe i dalsze za pomocą mowy. Okres przedszkolny zwany jest również jako „wiek pytań”. Dziecko przedszkolne oznacza się dużą ogólną ruchliwością i dużą aktywnością, jest ono i chce być zawsze czynne. Główną formą działalności dziecka przedszkolnego jest zabawa. Dziecko bierze udział w zabawach:
manipulacyjnych- nauka posługiwania się narzędziami i przedmiotami;
konstrukcyjnych- dzieci szkolą swoje umiejętności jak stawianie sobie celu, wyznaczanie zadania, dbałość o wytwór;
gry dydaktyczne- rebusy, układanki itp.
ruchowych- nieodzowne dla prawidłowego rozwoju fizycznego dziecka, usprawniają ruch, koordynują ruchy.
ruchowych zespołowych- one dodatkowo posiadają walory wychowawcze, poprawiają precyzję ruchów oraz umiejętność powstrzymywania się od ruchów niepotrzebnych.
Słownik dziecka przedszkolnego powiększa się z każdym rokiem, by osiągnąć wartość 3000-4000 słów. Do 4-go roku życia dziecko opanowuje zupełnie fonetyczną (dźwiękową) stronę mowy ojczystej, a w końcu okresu przedszkolnego już praktycznie panuje nad wszystkimi formami gramatycznymi swojego języka.
Myślenie dziecka zasadniczo ma w dalszym ciągu konkretny, sytuacyjny, obrazowy charakter, oparty na bezpośrednim spostrzeganiu i manipulacjach, ale w tym okresie dziecko zaczyna posługiwać się myśleniem także wyobrażeniami przedmiotów i czynności oraz pojęciami. Myślenie dzieci w okresach poprzedzających wstąpienie do szkoły ma charakter przede wszystkim obrazowy i konkretny. Częstym zjawiskiem w wieku przedszkolnym są wypowiedzi dzieci nietrafne, subiektywne i niezgodne z rzeczywistością. Subiektywizm myślenia dziecięcego można nazwać „okresem wyobrażeniowym”. Zasadniczym celem wychowania przedszkolnego jest przygotowanie dziecka do szkoły. Praca szkolna staje się bowiem możliwa gdy dziecko osiągnęło odpowiedzi stopień rozwoju umysłowego i fizycznego, jeżeli w procesie wychowanie przedszkolnego wytworzył się u dziecka pozytywny stosunek do pracy i obowiązków i jeżeli wdrożone ono zostało do tego, aby umiało się ubrać samodzielnie, zjeść itp. Dobre przygotowanie dziecka pod względem umysłowym polega na tym, aby wyniosło ono z domu rodzinnego lub przedszkola zasób podstawowych wiadomości o życiu ludzi i przyrody, aby przejawiało żywą ciekawość poznawczą w stosunku do otaczającego go świata i aby miało już pewne nawyki pracy umysłowej.
Literatura:
„Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży” red. Maria Żebrowska
„Zarys pedagogiki” tom I red. Bogdan Suchodolski